Arsenaal. Jaargang 4

[p. 36]

Poezie als bloem op de mestvaalt der Repressie

Ik kreeg - hoe, doet er niet toe - een exemplaar in handen van het nr. 6 der reeks IV van ‘Opbouw’, het halfmaandelijks tijdschrift door en voor gedetineerden. Dit bijzonder nummer draagt als ondertitel: ‘De Muze achter draad en tralie’. Het brengt een bloemlezing van gedichten, ontstaan in kamp en cel.

Het is buitenmate verheugend vast te stellen dat daar, waar zeker andere bekommernissen de gemoederen beheersen, deze zucht naar een vlucht uit het alledaagse, dat in dit geval ver van alledaags is, aanwezig is in tal van onvervulbare drangen zich in de poëzie terdege kunnen afreageren. Het is tevens beschamend voor het grootste aantal vrije leden van onze Vlaamse gemeenschap, die niet vatbaar zijn voor poëzie en er onverschillig aan voorbijgaan. Wel is het waar dat poëzie een uiting is van cultuur, en cultuur is in Vlaanderen helaas een product, dat te weinig gewonnen wordt om als export-artikel in aanmerking te komen. We zijn een volk van materialisten.

Deze bloemlezing van circa vijftig gedichten is onderverdeeld in vijf hoofdstukken, die de veelbetekende titels dragen: De moeder van het gezin, Van liefde en zorg, Van twijfel en berusting, Van de vertroosting der aarde, Het rijk van het kind.

De dichters werden dus - en zulks is de natuurlijkste zaak van de wereld - geïnspireerd door mensen, zaken en gevoelens, van wier aanwezigheid of van wier bezit zij wellicht voor lang gespeend zijn. Zo zijn het liederen van dankbaarheid, liefde en heimwee geworden en het is niemand toegelaten aan de waarachtigheid ervan te twijfelen, gezien de uitzonderlijke omstandigheden, waarin zij ontstaan zijn.

Er komen in deze bloemlezing een twintigtal gedichten voor, die van een onmiskenbaar dichterlijk talent getuigen en waarvan er enkele beslist niet zouden misstaan in een van onze literaire tijdschriften. Dat is de ware ‘poëzie uit en voor het leven’, al is zij geschreven door mensen, die thans noodgedwongen aan de ‘zelfkant’ van de maatschappij leven en er geen deel aan hebben.

Ik kan ze natuurlijk niet alle twintig citeren en aldus een bloemlezing uit een bloemlezing bezorgen, doch het weze mij toegelaten er toch drie af te drukken, het eerste een sonnet, dat lang niet onbeholpen is, citeer ik om de voor onze naoorlogse maatschappij hoopvolle gevoelens, die er in vertolkt werden. Het komt in de bloemlezing voor als opdracht en draagt als titel ‘Aan die uit de Mijn’:

[p. 37]

 

Van uit mijn cel in stille avondstonden,

 

op 't uur dat in de lift de nachtploeg daalt,

 

mijn star gepeins zo vaak naar U toe dwaalt,

 

Ben ik niet innig met U lotsverbonden?

 

 

 

Bij 't ruwe werk dat eeltig kwetst Uw handen,

 

waar gij benepen in de mijnschacht ligt,

 

vraag ik mij angstig af, of nog het licht

 

der mijnlamp, van Uw hoop in 't hart blijft branden,

 

 

 

om met een schijn op zorgdoorgroefde wangen,

 

U voor te lichten, in de duistre gangen

 

van 't drukkend heimwee, dat Uw zielen plaagt.

 

 

 

Want bij mijn dulden en mijn hoopvol dromen

 

kan mij geen groter vreugde overkomen,

 

dan 't weten dat niet één van U versaagt!

Bovenstaand sonnet is geschreven in de gevangenis van Sint-Gilles-bij-Brussel en werd dus door een gevangene, die in de cel verblijft, opgedragen aan de gedetineerden, die vrijwillig in de mijnen arbeiden om hun schuld tegenover hun land, die zij thans bitter betreuren, door zware arbeid af te kopen. Een symbolische daad, van des te meer betekenis als men weet dat 90 t.h. van al de vreemde arbeiders, die in ons land verblijven, in de mijnen werken, daar onze eigen landgenoten er niet meer wensen in neer te dalen.

De andere twee gedichten citeer ik om hun betekenis als literair gewrocht en om het onmiskenbaar gehalte aan poëzie, waarmee ze geladen zijn.

Het eerste: ‘De Baggerboot’ werd eveneens in de gevangenis van Sint-Gilles geschreven en moge hier volgen:

In u, mijn stroom, ben ik de baggerboot;
de hoeder voor 't verwurgende verzanden
die dag aan dag zijn modderkuipen stoot
opdat geen schip ooit in uw kracht zou stranden.

Met ankerketens lig ik aan uw vloed
geklonken onder wier en moer bedolven.
Doch door de sombre modder die mij voedt
draagt gij, bevrijd, uw parelmoeren golven.

Dies laat mij eens als 't werk is afgedaan:
een wrak gekraakt in kabels en in kinken,
in 't bruisen van uw veilgen vloed vergaan,
diep als een toverschip in u verzinken.

[p. 38]

Het andere, met zijn geëxalteerde, bezwerende toon, is naar mijn oordeel een van de schoonste gedichten, die ik sedert lang onder ogen kreeg. Er gaat van zijn vier strofen zo'n evocatieve kracht uit, dat het onmogelijk is het zonder ontroering te lezen.

Oordeel zelf en beaam:

O God, een boom zijn, en daar staan,
niets doen dan staan en stil zijn, nijgen
en luistren naar den avond, die gegaan
komt, luistren, bidden, en dan zwijgen!

O God, een boom zijn, en het licht,
het rild', als een klavier bespelen,
en in den avond een gedicht
zijn, vroom zijn, en den avond strelen!

O God een boom zijn, en muziek
van zilver spranklen op de blaren
en reiken naar de hemelen, muziek
zijn, slechts muziek, en zingen en bedaren!

En niets dan boom zijn, altijd boom:
in morgen, middag, avond staren,
geheim zijn, zwijgen en de droom
van louter boom te zijn bewaren!

Heeft dit gedicht, dat in het interneringskamp van Beverloo ontstond, en waaraan het landschap van berk en brem als inspiratief element zeker niet vreemd is, niet de onmiskenbare klank van een gebed dat een lofzang werd op de natuur, een hymnisch verlangen om zich met het grootse, majestatische en geheimzinnige van die natuur te vereenzelvigen?

Om te besluiten wens ik nog te mogen wijzen op het feit dat wij daar waar hier te lande geen markante verzetspoëzie werd geschreven beloften voorhanden zijn dat wij binnen afzienbare tijd een literatuur zullen bezitten, die ontstaan in de gevangenissen en interneringskampen, typisch zal blijken voor een ongelukkige periode van repressie, waarover wij niet altijd fier zullen kunnen zijn. Zo zal deze typische literatuur de leemte van vijf lange jaren, die ons quasi onberoerd hebben gelaten, wellicht goed maken. Want vergeten wij niet dat ook de ‘Celbrieven’ en de eerste verzen van Wies Moens in de gevangenis zijn ontstaan. En dat thans enkele van onze interessantste schrijvers als politieke delinquenten in de gevangenis terecht kwamen, slachtoffers in zekere mate van een tijd, die ganse werelddelen beroerde en omkeerde en van een repressie, die niet altijd in de gewenste serene atmosfeer werd bedreven en die nog

[p. 39]

lang de atmosfeer in ons land zal vertroebelen. Toch zijn er tekenen aanwezig, die ons hoopvol stemmen. Want degenen, die erkennen kunnen, dat zij zich hebben vergist en slachtoffers waren van een sluwe politieke propagandamachine, voorbereid als zij waren in de rangen van een extremistische partij, wier nefaste werking door buitenlands knechtengeld gespijsd werd, doen al wat menselijk mogelijk is om hun zware fout tegenover hun land af te kopen en vragen niet liever dan zich in de ogen van hun medemensen te rehabiliteren. Aan het gespuis en de verraders kunnen wij met gerust gemoed voorbij gaan. Die kregen hun gerechte straf. Maar wij moeten de moed hebben aan de politieke minordelinquenten een helpende hand te bieden en ze niet voor ons land te laten verloren gaan. Dat zijn de overwegingen, die de bloemlezing ‘De muze achter draad en tralies’ mij, zonder het zelf te willen, ingaf. Deze bloemlezing heeft zinnen uit mijn pen doen vloeien, waarvan ik aanvankelijk niet bewust was. Zo is deze bijdrage enigszins geëindigd op beschouwingen, die in se niets te maken hebben met de poëzie, maar er logischerwijze zijn uit voortgevloeid. Want mensen in kamp of gevangenis, die in poëzie hun gevoelens belijden, kunnen, Plato ten spijt, niet voor de gemeenschap verloren zijn.

M. De Doncker