Arsenaal. Jaargang 2

Basiel De Craene.
‘Gestalten uit het Nevelland’.

Wij waren vroeger reeds in de gelegenheid om aandacht te vragen voor het dichterschap van Basiel De Craene, de animator van de Vlaamse Poëziedagen. In deze bijdrage onderzochten wij zijn evolutie om ten slotte stil te houden bij een uitdieping van zijn dichtbundel ‘De Overdaad der Stilte’: Wij schreven toen: ‘In dit werk bekommert De Craene zich nog steeds niet om klassieke uitbeelding of prosodie-regels. Het zijn belijdenissen, lyrisch gezongen, veelal stoer en beheerst, Vlaams zonder laag-provincialistische reminisenties op te roepen’.

De voornaamste verdienste van De Craene schuilt nog steeds in zijn specifiek persoonlijke tonaliteit. Zijn poëzje is een zware, lyrische zang. Hij getuigt van een verrassende taal-

[p. 198]

plastiek, die een ongewone zuiverheid van ontroering en een essentiële dichtersnatuur verraden.

Met zijn laatst verschenen werk, ‘Gestalten uit het Nevelland’ wordt zijn crescendo-evolutie verder doorgevoerd. In deze bundel heeft De Craene gepoogd om aan gevoelens, toestanden, stemmingen, e.d. een poëtische ‘gestalte’ te geven. Elke entiteit werd een gedicht.

Deze dichtkunst eist niet alleen beeldrijke inspiratie, métier, bezieling en plastisch vermogen, maar daarenboven vereist het een grenzeloze liefde tot de poëzie. Dit genre ligt De Craene, minnaar van esthetiek, dicht aan het hart.

In de poëzie zijn er steeds ‘zeggers’ (in music-hall-taal: les ‘diseurs’) en steeds ‘zangers’ geweest. Waar de eersten het substantiële onverbloemd verwoorden en dus voor alles nadruk leggen op de essentialia, daar zijn de laatsten in eerste instantie bezorgd om de ornamentiek, op de wijze - het vormaspect - van hetgeen ze zeggen, of liever ‘zingen’.

Waar de ‘zeggers’ het woord in zijn meest primaire bedoeling aanwenden in functie van een ontroering, blijft het woord, de taal, steeds het communicatiemiddel om een gevoel - dit in de breedste betekenis - mede te delen.

Geheel anders verloopt het gestalte-geven van een ontroering bij een ‘zanger’. Bij de inspiratie keert de aandacht zich onmiddellijk - mogelijks wel spontaan - naar de wijze waarop de verwoording dient te geschieden. Geheel het esthetisch arsenaal treedt in werking tot stylering van het gegeven.

Dit alles laat zich dus herleiden tot het eeuwig dispuut in de poëzie: vorm - inhoud.

Wie van de twee het halen zal weten wij niet, doch wij zijn overtuigd dat zij die in een onverantwoorde halstarigheid vasthouden aan één dezer uitersten geen grote en blijvende poëzie zullen voortbrengen.

Het kan verkeren, doch wij menen dat noch de naakte, nuchtere zakelijkheid, noch het opgeschroefd en hol woordbombasme op zichzelf tot de POEZIE zullen leiden.

Enkel wanneer beide strekkingen concessies doen zal een compromis ontstaan dat tot waarachtige kunst - harmonie van stijl en inhoud - kan leiden.

Deze evenwichtigheid is noodzakelijk omdat én menselijkheid, én schoonheid moeten in elkaar vloeien om een mens die ontroering te brengen waarop zijn gecompliceerde psychische gesteltenis recht heeft.

[p. 199]

De Craene heeft gepoogd deze classiciteit vast te leggen in zijn gestalten. Alhoewel hij, niettegenstaande de afwijkingen op de prosodie, hierin ten dele geslaagd is, menen wij dat hij echter een weinig te veel heeft geneigd naar het stylistisch procédé.

Bij het beoordelen van het werk van deze overmoedige zanger uit het rijk der feeërieke stemmingen kan men twee standpunten innemen.

Men kan enerzijds een negatieve positie kiezen en dan die passussen opzoeken waar De Craene gefaald heeft. Men kan anderzijds de positieve stellingname de voorkeur geven en aldus over de gebreken heen naar de vele gedichten reiken waar De Craene een poëtisch summum bereikt heeft.

Wij verkiezen, in deze bijdrage, de laatste polarisatie.

‘Poëzie wordt steeds geboren uit het leven’. - Dit oude deuntje schijnt stilaan tot een gemeenplaats verworden en toch vergeten vele dichters dat juist deze instinctieve aandrift aan hun vers de groot- en diepmenselijke klank moet geven. Het leven poëtisch boetseren door sprankelende woorden of beelden mag slechts het leven zelf tot doel hebben, niet het woord of het beeld, noch om het woord, noch om het beeld.

Vele metaphoren hebben ons verrast om de originaliteit, om de esthetische vizie van De Craene. Het klinkt als iets ‘anders’ in de tijd van de quasi zakelijke poëzie der jongeren, die mogelijks wel té erg bezorgd zijn om het thema en vaak de kunst zelf vergeten.

Soms slaagt De Craene in een poging tot ‘poésie pure’ door een verblindend beeld een diepere ontroering te wekken:

Maar boven, aan den uithoek van de ruimte,
in 't nieuwe geurig avondschemeren,
zingt luid, in bindende akkoorden, de lijster,
den lente-zang van 't schoone leven

of:

't Verleden lag reeds aan den overkant;
wij spitten aan den rechter oever
den akker van de toekomst om.
Gegroet die zaad en zon en zegen zijt.

In de veelal ongedifferentieerde natuurroes die hij zijn lezers suggereert schuilt zijn allerdiepste menselijkheid als de impuls van zijn esthetiek.

[p. 200]

Slechts wie door de nevelachtige stemmingsmelodie grijpt voelt de hartslag van de dichter.

Voor een openlijke verscheuringsbelijdenis huivert De Craene zelf:

Geen tuin waar het zoo welig woekert
als in mijn eigen grillig menschenhart;
het komt en keert en laat geen spoor,
en waar het ging groeit onbehagen.

(gedicht ‘Het Raadsel’)

Met zijn oneindige teergevoeligheid ziet en voelt hij verrassende dingen:

Haar effen woord beloofde niet,
maar beefde niet; het ziekteveld
werd ingeperkt, de krachten afgewogen.

Zij was, zij deed wat and'ren doen,
maar in haar handen geurden zorgen
en bloeide de verloren hoop.

(gedicht ‘De Verpleegster’)

Op zekere gevoelens gaat De Craene psychologisch-peilend in;

Haar oog heeft uit de held're beek
den blauwen hemel opgevischt en
rimpelt elke zindering der ziel.

(gedicht ‘Jeugd’)

In die zin schreef hij een paar goede gedichten: ‘Verdriet’, ‘Magdalena’ (getuigt van een buitengewoon knappe vizie), ‘Zwaarmoedig’, ‘Een Zee Akkoorden’.

Als het beste gedicht uit deze bundel vernoemen wij ‘Wie bergt zich diep in mij?’. Hierin ontpopt De Craene zich als een fijngevoelig analyticus. Ragfijn ontspint hij de teerste bindingen van het gemoed en legt deze bevindingen vast in een evenwichtige, sobere beeldspraak, die juist door haar eenvoud tot een spontane ontroering wekt. De laatste strofe is o.i. een overbodige appendice. Door die verregaande uiteenrafeling wordt de ganse dromen-stemming van de voorlaatste strofe gebroken.

[p. 201]

Zijn gedicht ‘Tijd’ ontroert vooral door de eigenaardige, metaphysische doorvorsing. In deze strofen heeft de rede tot een merkwaardige bezinningspoëzie geleid.

De menschen pogen mij te binden
aan wijzers en aan vaste platen,
te kerkeren in nummers en getik.

Vergeefs: mijn wezen is het vlieden:
ik was, ik ben, ik zal weer worden
en verworden en herworden: voort.

Wanneer in De Craene de dualiteit gist van zijn priesterschap - mystieke contemplatie - met zijn esthetische verzuchting - schoonheid is bij hem synoniem van leven - schrijft hij o.i. het vers waarin hij de jubelende estheet overtreft. Dit is o.a. het geval in zijn gedicht ‘Schooner’, dat wij hier, tot slot, wensen over te schrijven:

Het is wel schoon wanneer
de koude zon het kunstwerk
van den vorst, de bloemen op
de ruit, doet bloeien.

Maar schooner is het nog
wanneer mijn warme dank
uw kunstwerk der genade
doet bloeien in mijn koude ziel.

Het is wel schoon wanneer
de effen velden, onder 't tooveren
der sneeuw, zich eindloos strekken
en deinen aan den horizont.

Maar schooner is het nog
wanneer mijn ziel zich eindloos
strekt in hare naaktheid en smeekt
in uw erbarmen weg te deinen.

Het is wel schoon wanneer
de winden zwijgen
en in het witte statiekleed
de struiken als lakeien staan.

[p. 202]

 

Maar schooner is het nog

 

wanneer mijn strakke ziele staat

 

in 't wit gebed en in

 

uw schoot, Heer, zwijgend schreit.

 

 

 

Rik Lanckrock.

 

‘Gestalten uit het Nevelland’ - ‘Elsevier’ Amsterdam-Brussel.