Arsenaal. Jaargang 1

Beethoven.

Beethoven is bij uitnemendheid de epische zanger der strijdbare grootheid. Hij is een titanisch mensch. ‘Omnis comparatio claudicat’! Toch is daar spontaan de gedachte opgekomen Rodenbach, door wiens geest eveneens een chaos van gedachten woelde eenigszins te vergelijken met hem. Want ook hij had dezelfde heroïsche levenshouding als Ludwig van Beethoven.

Uw afgronddiepe zangen
verklanken alles wat, in Adam's juk,
de gansche wereld bidt in paarse litanieën,
al wat in Eva's schoot aan lijden is verwekt,
en 't staamlend zoekershart, hoe koel, zal biddend schreien,
met u omhoog gevoerd en door Uw vlerk gedekt.

(Van de Velde Anton).

En tijdens het beluisteren der 5^e symphonie, waar Beethoven den onuitwischbaren stempel van zijn machtige levenshouding, van zijn genie dat alle passies beheerschte en bundelde tot gestolde levensaanvaarding op drukte, hebben wij aan Rodenbach gedacht. De viriele dichter, die in elk vers klaar omlijnd zijn persoonlijk tendenz legde. Zoo ook in zijn meest tragisch gedicht ‘Macte Animo’ waar hij, hoewel innig roert in het vers:

‘Mijn zonnig land, mijn verten, mijn jong leven...’

toch niet aan zijn eigen smart ten onder gaat maar al zijn strijdbare grootheid samenbalt in dat kernachtige vers: ‘Nicht raisonniren Kamerad, weer u scherp en eind als een soldaat.’

Oer-phaenomenaal in zijn oorsprong, is de groote kunstenaar eigenmachtig in zijn ontwikkeling. (Urb. Van De Voorde). Wat het genie van een Goethe eens van zichzelf in Faust getuigde: ‘Der Menschheit ganzer Jammer faszte mich an’ zou men met evenveel recht op Beethoven toepassen wanneer men zegde: ‘Der Menschheit ganzer Jammer faszte ihn an’. Dit

[p. 352]

aphorisme incarneerde Beethoven wellicht het volkomenst in zijn vijfde symphonie. Symphonie van zijn groote liefde, symphonie van de smart van zijn hart. Want in zijn eigen smart zag Beethoven de smart van alle menschen. Wellicht daarom spreekt zijn kunst zoo dringend tot het hart en is ze zoo algemeen menschelijk.

In de eerste beweging brengt hij zijn episch temperament tot uiting. Het is muziek die giert en openbruist als een orkaan, waarin de fataliteit, zoo karakteristiek weergegeven door de horens, de bovenhand heeft.

‘So klopft das Schicksal an die Pforte’. - Beethoven weet het en voelt het nog meer. Want ja, er kunnen oogenblikken zijn voor den kunstenaar waarin hij zijn idealen gefnuikt ziet. Een groot genie bindt echter den strijd aan met het noodlot. Beethoven werpt zich hartstochtelijk in den strijd. Het fatum beukt in op zijn gemoed. De volledige orchestrale begeleiding bevestigt dit. Pas echter zijn de laatste tonen van deze dreigende losbarsting weggezinderd, of daar bloeit reeds een heelend thema open. Want Beethoven is een goed mensch. Men voelt aanstonds dat het in de vijfde symphonie om dit fatum en deze melodie der goedheid gaat. Zij zal tenslotte het noodlot zegevierend afweren. Steeds herhaalt het thema zich tot het uitvloeit in een summum van levenskracht. Beethoven beschouwt het noodlot onder alle facetten en er zijn oogenblikken in deze muziek dat het ons schijnt of Beethoven grijpt het als een tegenstander vast, wien hij dooreenschudt en om verantwoording vraagt. Maar ook zijn er passages van een onheilspellende vragende stilte waarboven dreigend een zwaard van Damocles hangt. Met levenskrachtigen dreun besluit hij deze eerste beweging.

In de tweede beweging exposeert Beethoven ons zijn hartegrootheid. Want daar bloeit een thema open, gedragen door de liefde en door het betrouwen. Een zuivere melodie, die op 't einde aanzwelt tot een krachtigen resoluten heldenzang, verklankt met den luister van bazuinstooten van een Grieksche Olympiade van weleer. Nu overweegt de componist zijn gevoelens in innige akkoorden, waarin men nog zwak het noodlotsthema in de verte hoort. En plots wordt een pieuze melodie, zalvend als een koraalzang geboren. De schrille toon van het fluitje hangt boven deze mysterieuze passage. ‘Help U self, so

[p. 353]

helpe U God’ wordt hier ten volle getransponeerd. 't Is alsof Beethoven zelf niet weet waar hij zich bevindt, want daar breekt een Beethoveniaansch besluit los dat alle gevoelens bundelt en vertolkt.

Het beginthema wordt in mineur hernomen. Eigenaardig is dit effect. De zon begint te schijnen en we zien den componist die geweend heeft. Toch meenen we in dezen mineurtoon reeds de eerste voorteekens te hooren van een samengebalde wilskracht. Lyrisch stort hij zijn hart uit en 't is een galop naar zijn goede voornemens. In een schrijnend akkoord, dat schijnt te zeggen: ‘Geef mij ook Uw hart’ trekt hij alle menschen mee en vereenzelvigt ze met zijn eigen leed. Zoo is hij de trouwe vriend die in tijden van depressief gevoel en leed vertrouwelijk op den schouder komt kloppen en u vraagt het gemoed eens uit te storten.

Want aardewaarts zijn leed en leven doelloos dolen,
en waar ons pogen faalt om God gelijk te zijn,
draagt gij aan ons gelijk, naar bovenaardsche idolen,
de doornen onzer kroon, het stigma onzer pijn.

(Van de Velde Anton.)

De groote gestalte van dit genie overschaduwt de eigen smart en hij brengt u volgens zijn optimistische levensspreuk ‘Durch Leiden Freude’.

Steeds verder ontwikkelt Beethoven dit thema der menschelijke tragiek. Het wordt een fatale marsch waarin al de eenzame hunker van een ziel die zich gansch wil geven in liefde, uitgesproken ligt. Beethovens hart wou alleen nog groeien in beminnen. Zoo klinkt de wrange introductie van het Scherzo. Och 't is zoo pijnlijk voor een misdeelde wanneer hij uitgelachen wordt. Beethovens doofheid was een nog tragischer geval. Men lacht met een doove. Wat staat er den ongelukkige te doen dan ook mee te lachen. Ludwig van Beethoven schertst mee in lustige tonen. Het schijnt ons hier dat hij vooraleer deze muziek te schrijven onder 't volk is geweest, zoo door en door folkloristisch is ze. Langzaam wordt het smartelijke dat grillig als een schaduwspel van Corregio op zijn gemoed bleef drukken verdrongen en uit dit Scherzo komt wazig en weifelend een vreugdemotief te voorschijn. Het groeit uit tot een triomfantelijke marsch in hooge tonen, met in sordino het motief ‘Durch Leiden Freude’. Beethoven heeft weinig physische vreugde ge-

[p. 354]

kend, daarom vertoeft hij graag in de geschapen surreële vreugde.

Hij komt terug tot zichzelf, zijn vertwijfeling is er nog maar niet meer zoo wrang als vroeger. Hij heeft de oplossing gevonden. Dit merken we aan zijn muziek die onstuimig en geweldig als een alles verwoestenden banjir al het nietige wegspeelt. Het wordt een Walkürenrit naar de vreugde waar alleen de grootsche heroische visie met nieuwen glans begint te stralen.

We hebben Beethoven eenigszins meenen te vergelijken met een Tantalusmensch, die steeds naar de vruchten van 't leven grijpt en steeds ontgoocheld terugzinkt. Deels met recht want Beethovens werk is veelal ‘un cri de détresse’. - Hij vraagt zich af: ‘Warum musz es so sein?’ - Hij haakt naar een harmonisch geluk, strijdt en kreunt. Zijn werk is de ruime ademtocht van een grootsche gekwetste ziel. De componist vecht met zijn eigen hart; bij hem is een zekere tragische verscheurdheid waar te nemen die we zouden kunnen betitelen met het specifieke woord Schwermut. Soms kan hij zijn verscheurdheid niet overwinnen en verzinkt hij jammerlijk in den Tantalusvijver. Zijn muziek is alsdan depressief. Ook ten onrechte trekken we dan de parallel tusschen Ludwig en Tantalus. Meestal, en dit is voornamelijk het geval in zijn vijfde symphonie, triomfeert de geest op het rusteloos hart en wordt zijn muziek oerkrachtig en bruusk als een schepping van Michelangelo.

Ieder genie roept in zijn werk nieuwe afgronden te voorschijn, zijn kunstwerk poogt de oneindige liefde te bezingen. Wat is het scheppen anders dan het tot stand brengen van de harmonie tusschen idee en liefde, rede en gevoel, hart en geest?

Zoo ligt dan in ieder klassiek werk een geheime uitnoodiging tot rust besloten, een uitnoodiging tot stil geluk. In Beethovens werk ligt er iets eeuwigs. Hij heeft er nooit aan gedacht te componeeren voor de glorie en voor de menschen, maar wat er zich in zijn ziel afspeelde, dat moest vertolkt volgens zijn getuigenis. Wie Beethovens muziek begrijpt, hij is een goed mensch.

Ook in 't werk van Rodenbach hebben we die eeuwigheidszucht. Hij wordt nooit sentimenteel. In zijn verzen ligt een stolz en verweerbaarheid die van breeden vizionairen geest getuigt. Sneyssens en Ter Waarheid zijn daarvan het treffendste

[p. 355]

voorbeeld. Maar in ‘Klokke Roeland’ laat de Vlaamsche wonderknape een Roeland luiden wiens hoopvol tampen over Vlaanderen dreunt. Zij verzen zijn ruim en deinend dat het ons schijnt of hier een Beethoven in sonore akkoorden het gelui in zijn muziek laat uitgalmen.

Rodenbach zag zijn droom in de derde strophe bewaarheid worden.

In beider werk ligt er iets eeuwigs. Alsdusdanig is het onsterfelijk, want volgens het woord van Potgieter: ‘Onsterfelijk is op aarde het schoone’.

M. Van Craeyvelt.