Arsenaal. Jaargang 1

[p. 349]

Kern en schoonheid bij Andre Demedts.

(Naar aanleiding van een tweede uitgave van den novellenbundel: ‘Mannen van de Straat’).

Techniek en constructie: het is de leer van een litteraire school die het ontzaglijk werk van wijlen Hendrik Conscience en diens beste tijdgenooten voor weeke zielen bestemde; die het oeuvre van onze plastische schrijvers wel pittoresk vond, maar deze artisten tot onmethodische vertellers en regionalisten kleineerde; die de feuilletons van buitenlandsche, tweedehandsauteurs boven het verdienstelijk proza van onze volksschrijvers verhief en het litterair onvermogen van den prozaïst André Demedts aan de kaak stelde. Wie minder sierlijk schreef of niet dadelijk het effect beoogde had zijn historische zending gemist en kon alvast beginnen met zich aan de hoofsche eischen van de techniek- en constructieschool aan te passen.

Intusschen blijft Conscience een volkskunstenaar bij uitnemendheid, een artist die elk land ons benijden mag; blijven Buysse en consoorten onze ras-romanciers; begroeten we onze regionalisten nog steeds als de mannen van den dag en is het duidelijk dat André Demedts, ofschoon hij nog niet tot een parelvisscher in de Vlaamsche vertelkunst promoveerde, vanaf zijn oudste werk kern en schoonheid beoogde.

De tweede uitgave van Mannen van de Straat (uitg. De Kinkhoren, Brugge, 1944, 224 blz., ingen. 40,- Fr.) zal wel niet onvermengd onthaald worden. We weten vooraf dat de ragfijne woordkunst-critici het ontleedmes niet zullen sparen en wellicht over de beteekenis van dit werk, die in hoofdzaak geen litteraire is, zullen heenstappen.

Kern en schoonheid hebben bij Demedts steeds gedomineerd en de banvloeken vanwege de vorm- en finessecritiek vermochten den kunstenaar niet te vermurwen. Wellicht kan men zich afvragen waarom Demedts, als zooveel anderen, zich zoo weinig om het schoone woord en de freudiaansche manie bekommerde. Het moderne lokaas, nl. de uitbeelding van primaire typen, heeft hem nooit kunnen bekoren, hoewel de hoofdtenoren in zijn prozawerk nu precies niet doen denken aan zorg-

[p. 350]

vuldig nagebootste volksprentjes, die, van het leven, alleen maar de romantiek gemeen hebben.

We geven gaarne toe dat de novellen, verzameld onder den suggestieven titel Mannen van de Straat, waarvan de zeven eerste verhalen tien jaar geleden verschenen, inderdaad niet den indruk laten door een weemoedsvol individu geschreven te zijn. Het levensinstinct, door den schrijver in dit werk gehuldigd, heeft geen bepaalde tendenz, ofschoon de realistiek zijn novellen een bijzonder reliëf schenkt. Voor velen was de eerste uitgave van zijn novellenbundel, ten jare 1933, geen revelatie en eerder antipodisch aan zijn dichtwerk waarin een vitaler natuur aan het woord was, een jong artist die naar een verfijning van het gemoedsleven streefde en waarin een jeugdig dichter zôô sterk de wrangheid van dit aardsche bestaan uitsprak dat de alles behalve gracielijke stijl vn zijn eerste proza weiniger zou bekoren. Een solied houvast had men aan den schrijver André Demedts toen zeker niet. Doch in zijn later werk, zooals overigens reeds in Mannen van de Straat, (in dezen bundel echter nog te veel verwoord en te weinig bewezen,) is het wel opvallend dat ieder van de hoofdpersonages een tragieke trek eigen is, een tragiek evenwel zonder een franje uiterlijke fantasie, een tragiek ten slotte die sterk met het diepe wezen van den auteur verwant is. In hun strakken vorm zijn de novellen boeiend, omdat ze een schril licht werpen op de stakkerds die hun miserie niet wenschen uit te stallen en - Goddank! - in hun dialogen geen literatuur uitkramen. Hartstochtelijk noch koel is dit proza, alleen hindert soms een ernst die wel eens te zakelijk aandoet. Maar een kern en een schoonheid bevatten de verhalen ongetwijfeld omdat die straattypen in zoo'n mate met het léven verbonden zijn, dat de moeizame worsteling om het kleine geluk hen tot daden aanzet door het harde bestaan ingegeven. Elke handeling is een klein drama waarin Demedts onbevangen zijn held den tocht der loutering, het erfdeel van dit leven, doet aanvaarden. Ziekelijke of kleinzielige individuen zijn de personnages allerminst, ze ondergaan den doem van het harde bestaan, een doem dien ze niet kunnen noch wenschen te ontloopen en waarop steeds de verzoening volgt met het ruige leven, dit als eenige en onontkoombare reactie.

We zullen wel niet de eenigen zijn die verklaren dat Mannen van de Straat het, litterair, niet kan halen op de romans van

[p. 351]

denzelfden schrijver, die overigens van lateren datum zijn. Belangrijk blijft deze bundel in elk geval omdat we er, eenerzijds, het oorspronkelijk temperament, het eerlijk radicalisme van den mensch André Demedts en, anderzijds, het streven van den kunstenaar naar kern en schoonheid in terugvinden.

Louis Sourie.