Arsenaal. Jaargang 1

[p. 49]

[Nummer 2]

In memoriam August Vermeylen.

Grooter verlies kan de Nederlandsche in het algemeen en inzonder de Vlaamsche literatuur niet ondergaan, dan deze welke haar nu komt te treffen met den dood van Dr. August Vermeylen. August Vermeylen was, is en zal blijven een mijlpaal in de geschiedenis der Nederlandsche letteren. Het is immers de eeuwige wet van het leven, de juiste wet, dat men niet op de wereld gekomen is om er eeuwig te vertoeven. De dood is ongenadig, voor iedereen, en juist daarom verzoent men zich snel met zijn werkelijkheid. Maar dat die dood nu hem treffen moest, hij de eeuwige jonge, met het groote hart, dat zoo vol was van liefde voor de kunst, nu hij met een onbluschbaren ijver van zijn hevig temperament zich wijden ging aan al wat nog aan onbekende kracht in hem verscholen lag. Wat hadden wij nog van hem niet mogen verwachten? Helaas! Nu is hij niet meer. Maar nu hij als mensch van ons is heengegaan, nu pas zal zijn opgang beginnen. Nu zal hij groeien ver over de hoofden zijner tijdgenooten heen, om er te blinken als de ster, die lichtend was voor zijn generatie en lichtend blijven zal voor de generatie die is en deze welke nog komen moeten.

Vermeylen! Niet zonder ontroering denken wij aan U terug. Ahasverus heeft eindelijk rust gevonden.

Wat is een menschenleven kort. Waanzinnig kort. 73 jaar en wat is 73 jaar om zijn ideeën uit te drukken als men in zijn brein gedachten voedt die eeuwig zijn. Gedachten die geboren worden, groeien en ontwikkelen, evolueeren met de tijdsomstandigheden en welke dienend zijn aan de kunst en aan uw volk.

Wie kende hem voor een vijftigtal jaren, de Atheneumstudent Vermeylen? Eenigen zijner naaste vrienden. Hij ook lag onder den druk der verfranssching welke zoo diepe won-

[p. 50]

den had geslagen ín het vlaamsche hart van Brussel. Doch híj́ rukt zich los, voelt in zich den drang naar zijn moedertaal oprijzen. Hij zet zich aan het werk. Niet de duistere werker, niet de stille wroeter, maar de jeugdige kracht, de ontembare, de tamboer, die het meeste gerucht maakte, om de anderen mee te slepen. Een kampvechter. Een eerste planrol. Bezield met zoo'n temperament moest hij onvermijdelijk in de branding staan. Niet midden in, maar vooraan. Hij werd een der stichters van ‘Van Nu en Straks’, ‘nu gaan wij’, zoo zegde hij, ‘Vlaanderen inlijven in de Europeesche kultuur’. Hij zelf heeft neergeschreven wat ‘Van Nu en Straks’ in der waarheid wilde. ‘Wat ons dreef was het verlangen, dat ons Vlaamsch wereldje niet achterblijven zou bij het intenser kunst en gedachtenleven, waarvan de hoofdstad nu het voornaamste brandpunt was’. ‘Soyons nous’. Deze leuze bazuinde hij uit als een heraut der vernieuwing. Hij voelde te goed aan, dat de periode van dommelende rust voorbij was. Dat schrijft hij ook aan zijn vriend De Raet. ‘Nu is onze tijd daar, nu is het aan ons om te werken’.

Afbreken wat oud en vermolmd is. Niet afbreken om te vernielen, om te vergruizelen, zonder verder uitzicht; maar om eenmaal het oude weg, een nieuwere, sterkere basis te leggen. Hij hamert er dan ook duchtig op los als hij de gezetelde scribenten als volgt neerhaalt. ‘Lach ze vierkant uit de krabbelaars, de pennelekkers wier taaie volzinnen zoo kleurloos en langdradig zijn als macaroni’. ‘Als een klaroen in het ingeslapen leger’, aldus Besseleers, ‘viel het tijdschrift hier binnen, onverwachts, vol verrassing. De stoot was gegeven, de wagen was aan het rollen’. Thans zou Vermeylen voorop in de branding komen te staan. Het is aan ons om te werken, en hij werkt. Hij studeerde verder in zijn geboortestad en verwierf het speciaal doctoraat met een verdienstelijk proefschrift over den Renaissance-dichter Jonker Jan van der Noot. Hij wordt hoogleeraar in letterkunde en kunstgeschiedenis. Dan schreef hij een merkwaardige persoonlijke ‘Geschiedenis der Europeesche Plastiek en Schilderkunst’. Hij wordt een der leidende figuren van zijn tijd. Naast enkele gedichten, verschenen in verspreide tijdschriften, komt van zijn hand het symbolisch verhaal ‘De wandelende Jood’. Deze figuur behoort tot een der meest verspreide verhalen uit de wereld van het Christendom. Dit is geen zuiver episch verhaal, neen onder de

[p. 51]

pen van Vermeylen wordt de legende van den wandelenden Jood slechts een gelegenheid, een middel om een stuk van zijn eigen ziel bloot te leggen. Het gaat hier niet om Ahasverus, het gaat hier om Vermeylen zelf. Ahasverus is het symbool van den modernen, twijfelzieken, dolenden, zoekenden geest en zooals Achilles Mussche zegt ‘een ziel op zoek naar eene levensopvatting’. In dit merkwaardig schrift ligt de ziel der gansche generatie van Vermeylen's tijd. En niemand anders dan hij heeft dit beter aangevoeld, beleefd en weergegeven. De generatie der einde-negentiende-eeuwers zoekend naar een vernieuwing, naar een vorm, naar een ‘moulure’ om hun ideeën, hun jagende onrust in den smeltkroes te werpen om ze er vernieuwd en jong te doen uitkomen. Had Vermeylen ons maar alleen ‘De wandelende Jood’ gegeven, het ware meer dan genoeg geweest om hem een blijvende plaats in onze letteren te verzekeren. Verder komt nog van zijn hand een ‘Critiek der Vlaamsche Beweging’. Hij was een der voornaamsten zijner generatie, die dat groote tekort voor de Vlamingen begreep. Hij wierp zich dan ook in den strijd voor de vervlaamsching van het onderwijs, en voor de rechten der Vlamingen in het algemeen. In een brochure uitgegeven door ‘Le Peuple’ en getiteld ‘Quelques aspects de la Question des langues en Belgique’ toont hij de noodwendigheid aan om na den wereldoorlog van 1914-18 zoo snel mogelijk een degelijke en gezonde oplossing te vinden. Later werd hij rector aan de Vlaamsche hoogeschool te Gent. Hij was de fakkeldrager der Vlaamsche socialistische Intellectueelen, hij wilde zooals hij eens gezegd had Vlaanderen brengen op de plaats waar het recht toe had in de Europeesche cultuur. ‘Laat ons’, zei hij, ‘Vlamingen zijn om Europeeërs te worden’.

Gedurende deze oorlogsjaren schonk hij ons zijn testament onder den vorm van zijn roman ‘Twee Vrienden’. Het plan opgesteld in 1897 werkte hij 45 jaar later uit. Het is geen roman van groote handeling, maar een ideeënroman. 45 jaar bezinking is er over heengegaan. De menschen, die er in verschijnen zijn meer dan levensbeelden, zij zijn onderwerpen tot overpeinzingen over de talrijke levensvraagstukken. Voor Vermeylen was de literatuur meer dan woordkunst, zij was diepe menschelijke zielkunde, een ontleden van den mensch tot in het diepste van zijn gedachtensfeer. Nu is hij niet meer. Zijn zoekende geest heeft rust gevonden. Veel woorden kan men rond

[p. 52]

zijn heengaan uiten, maar de beste, de schoonste hulde welke men hem brengen kan is de stille overweging. Meditatie over zijn persoon, over zijn persoonlijkheid, en over zijn werk. Met de jaren zal hij groeien in de geschiedenis der Vlaamsche belletrie. Gelijk Ahasverus ging hij hier voorbij, maar den stempel van zijn werk blijft op onze letterkunde gedrukt.

Wij gedenken.

De Redactie.