De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer J. Regout,
te Maastricht.

8946. De Voorzitter: Wilt gij uw naam, ouderdom, woonplaats en beroep opgeven?

A. Jules Regout, oud 31 jaren, fabrikant van wollen dekens en rondgeweven vilten voor het vervaardigen van papier.

8947. V. Hebt gij de fabriek zelf opgericht?

A. Pardon. In 1875 is zij overgenomen van de firma Posthumus. Daarna is zij gedreven door de firma Regout & Weustenraad Eindelijk is de firma door mij voor eigen rekening genomen, onder de firma Jules Regout & C^o.

8948. V. Dus gij zijt van 1875 af persoonlijk met de fabriek in betrekking geweest?

A. Ik ben er wel werkzaam geweest, maar zij was niet de mijne. In 1875 ben ik er door mijn vader in geplaatst. In 1880 heb ik haar voor eigen rekening overgenomen.

8949. V. Ik heb hier een staat van het personeel in uwe fabriek Als ik u dien voor het gemak maar eens voorlees, kunt gij zeggen of die juist is of niet. In uwe fabriek zijn 34 mannen, 9 jongens van 12 tot 16 jaar, 7 van 16 tot 18 jaar, 1 getrouwde vrouw, 6 ongetrouwde vrouwen en 3 meisjes tusschen 16 en 18 jaar. Is dat juist?

A. Ik meen, dat dat juist is.

8950. V. Gij hebt dus een personeel van 50 à 60 menschen. Voor welke soort van arbeid worden de vrouwen gebezigd, die bij u in dienst zijn?

A. Er zijn er 2 die weven; de andere zijn in de kaarderij; 2 zijn atlacheuses, dat zijn vrouwen die de vilten aan elkander maken om de circulaire vilten te vervaardigen.

8951. V. Krijgt gij de wol reeds in bewerkten toestand?

A. Ik krijg die onbewerkt, ruw, doch wel gewasschen, gezuiverd.

8952. V. Met het zuiveren en wasschen van het praeparaat heeft men in uwe fabriek niet te maken?

A. Wat gewasschen moet worden, gebeurt in speciale fabrieken.

8953. Welk is de loop van werkzaamheden in uwe fabriek?

A. De ruwe wol wordt gemengd, dat wil zeggen die soorten van wol bijeengebracht, die men verwerken wil. Dan wordt ze gevet. Van daar gaat ze naar de kaarderij, waar ze door de machine loopt voor het vormen van den ruwen draad; dan naar de spinnerij om zekere sterkte aan den draad te geven. Dan wordt het garen geweven. Het geweven goed wordt gevold. De dekens worden gezwaveld, de vilten niet. Daarna wordt het praeparaat gebleekt en gedroogd.

8954. V. Is de arbeid, dien de weinige meisjes en vrouwen in uw dienst te verrichten hebben, een inspannende arbeid, of is dit een arbeid waaronder de gezondheid niet lijdt?

A. Mijns inziens is het een zeer licht werk. Het is de wol op tafel leggen, met eene hand een pluk wol opnemen en platleggen.

8995. V. Geschiedt de verdere bewerking machinaal?

A. Ja, maar bij het weven worden eenige stoelen met de hand gedreven.

8956. V. Wat doen de jongens?

A. Zij staan aan de mechanieke weefgetouwen.

8957. V. Kunt gij hen daarvoor zoo jong gebruiken?

A. Twee van 12 jaar zijn aan den ruwmolen, om de dekens af te houden, opdat zij niet stuk gaan; zij doen niets als toezien, dus geen zwaar werk.

8958. V. Welke zijn de werkuren?

A. Van 7 tot 12, en van half twee tot zeven, maar in dezen tijd van weinig orders van 8 tot 12, van half twee tot half zes. Wij werken thans slechts 8 uren om geen overproductie te heb-

[p. 260]

ben, althans zooveel dat wij verkoopen moeten.

8959. V. Is de arbeid voor het geheele personeel, voor jongens en meisjes, dezelfde?

A. Alles hetzelfde, zonder eenig onderscheid.

8960. V. Komt overwerken dus weinig bij u voor?

A. Zeer weinig. In 1884 heb ik eens 8 maanden lang tot 10 uren 's avonds laten werken.

8963. V. Wordt alles in uwe fabriek per stuk betaald?

A. Ja. Het hangt dus van de werklieden af om veel of weinig te ontvangen.

8964. V. Leent uw bedrijf zich er dus toe om alles op stuk te laten werken?

A. Ja, wat de weverij betreft.

8965. V. Wat kunnen aankomende jongens en meisjes per week maken?

A. Met een arbeid van 10 uren daags ongeveer f 6 in de week. Dit geldt voor groot en klein, jong en oud.

8966. V. Is er geen verschil in de verdiensten van jongens en meisjes van 13 tot 17, 18 jaar?

A. Neen, ik heb zelfs een jongen van 13 jaar die meer dekens maakt dan een van 20, die er sedert lang bij is. De jongen is handiger. De een is handiger dan de andere.

8967. V. Het grootste deel van het werk komt dan zeker natuurlijk neder op de machine; dus bestaat die handigheid zeker in het snel weten om te gaan met de machine?

A. Ja, en het herstellen met de draden. Het hangt ook af van de ketting; als de ketting goed is, verdienen zij meer dan wanneer die slecht is. Dat is zeer afwisselend.

8968. V. Komen er bij de machines wel eens ongelukken voor?

A. Er is er nog geen voorgekomen.

8969. V. Hebt gij met zieken te doen of niet?

A. Hoegenaamd geene, dat ik weet; er zijn een paar werklieden ziek, maar die zijn teringachtig, en daar kan men niets aan doen.

8970. V. Naar het lot van oude werklieden behoef ik niet te vragen, want uwe fabriek bestaat nog zoo kort, dat gij zeker nog geen werklieden hebt behoeven af te danken omdat zij te oud waren geworden in den dienst?

A. Vroeger is er een ziekenkas geweest. O.a. de vader van Courtens, die ook als getuige opgeroepen is, is ziek geworden en moest naar ‘de Calvariënberg’. Of hij daar heeft moeten betalen weet ik niet, maar hij heeft toen 70 centen per dag uit die ziekenkas ontvangen; die kwamen hem van rechtswege toe, omdat hij lid was van die ziekenkas. De werklieden hebben verlangd dat die kas zou worden opgeheven, zeggende: wij verdienen niet genoeg; en als wij ziek worden moet ‘de Calvariënberg’ ons toch opnemen.

Ik werd al die praatjes moede en zeide: dan moeten jelui maar stemmen; het is niet in mijn maar in uw belang; wat de meerderheid beslist moet gebeuren. De meerderheid heeft toen gestemd voor verdeeling, en de kas is verdeeld. Ik heb toen uitdrukkelijk gezegd, dat ik nooit meer eene ziekenkas wilde hebben. De fabriek betaalde daarin nog ⅓ van het gezamenlijk bedrag.

8971. V. Dit feit was ons uit de verhooren van andere getuigen reeds eenigermate bekend. Maar het is ons toch aangenaam daaromtrent van u wat naders te vernemen. Was die ziekenkas opgericht door u of op uwe instigatie, of was zij reeds opgericht, toen gij de fabriek hebt overgenomen?

A. Toen ik de fabriek overnam, bestond de kas reeds niet meer.

8972. V. Het feit, door u vermeld, dateert dus uit den tijd van de heeren Regout en Weustenraad?

A. Ja. De ziekenkas is opgericht in 1875, en den 19den Maart 1879 is de laatste uitdeeling geschied. Aan de gezamenlijke werklieden is, volgens het reglement, eene som van ongeveer f 1277 uitgekeerd.

8973. V. Het geheel kapitaal is dus opgemaakt?

A. Ja. Zij hebben vooruit uit die kas nog eerst eens ongeveer f 200 gehad.

8974. V. En was onder f1200, die met vernieling van de kas onder de lui werd verdeeld, ook begrepen de bijdrage van de patroons?

A. Ja, die gift was voor de ziekenkas; deze behoorde aan het volk, en met haar ook dat geld.

[p. 261]

8975. V. Maar wellicht had men kunnen meenen, dat het geld, gegeven met eene bepaalde bestemming, weder aan de gevers toekwam, nadat die bestemming vervallen was. Ik laat dat echter in het midden en constateer dus het feit, dat de werklui, plus hun eigen stortingen, ook verdeeld hebben het ⅓ deel der patroons. Zoo is het immers?

A. Ja.

8976. V. Na die ondervinding hebt gij van dergelijke fondsen niet meer willen weten?

A. Er is nooit sprake meer van geweest.

8977. V. Ik begrijp, dat zulke ervaringen niet bemoedigend zijn.

A. Nu een maand geleden heb ik er weder eens over nagedacht.

8978. V. Maar, zou de gissing ook gewaagd zijn, dat de werklieden tot zulk eene roekelooze daad kunnen besluiten, omdat de usance medebrengt dat het gesticht ‘de Calvariënberg’ aanspraak maakt op de inkomsten, welke zij, die er verpleegd worden, genieten?

Zou het ook kunnen wezen, dat zij aldus geredeneerd hebben: wij hebben eigenlijk geen profijt van de ziekenkas, want, wanneer wij niets hebben, worden wij toch opgenomen door den ‘Calvariënberg’, en wanneer wij wat uit de bus krijgen, dan komt het ten profijte van het gesticht en niet ten onzen voordeele, waarom zouden wij dan iedere week contribueeren? Zou dat soms de reden kunnen zijn?

A. De zaak is reeds acht jaar geleden, dus ben ik niet zoo erg meer op de hoogte. Vóór mijn vertrek naar 's Gravenhage heb ik nog gevraagd: weet gij nog wat de reden is geweest van de deeling? Daarop werd mij geantwoord: er werd zoo weinig verdiend, de kettingen waren zoo slecht, wij moesten wat in de hand hebben, dat is altijd wat.

8980. V. Er was toch door dien percentsgewijzen inbreng een f 1200 à f 1300 bijeengebracht, waarvan ⅓ door de firma gefourneerd was; dat was een aardig begin voor een kapitaaltje. Niet waar?

A. Zeker.

8981. V. Het feit is zoo opmerkelijk, dat ik er nog een oogenblik over wil spreken. Was er onder de werklieden zoo weinig besef van de noodzakelijkheid, om voor de toekomst te zorgen, dat een dergelijk plan van verdeeling door kon gaan?

A. De meerderheid had het bepaald.

8982. V. Gij waart toen geen chef, niet waar?

A. Neen.

8983. V. Zou een verstandig woord van u of van den toenmaligen chef geen ingang gevonden hebben?

A. Ronduit gezegd, ik heb het niet geprobeerd.

8984. V. Waarom niet?

A. Omdat zij het zoo formeel gevraagd hadden.

8985. Maar het was toch een dom en verkeerd doen van die menschen?

A. Och, zij begrijpen dat niet.

8886. V. Ik durf daar gerust verder met u over spreken, omdat de handelwijze van de firma au premier abord althans zoo onberispelijk schijnt. De firma begint met eene goede zaak tot stand te brengen, contribueert ⅓ van de kosten uit eigen middelen, en laat ten slotte toe, dat dit ⅓ eenvoudig onder de werklui wordt verdeeld. Er schijnt dus in deze zaak, naar men zou zeggen, hoegenaamd geen blaam op de firma te werpen. Er is daarom geen reden om er niet nog even met u over te praten, want wie het hoort, vindt licht de handelwijze van het volk zoo verregaande roekeloos. Niet waar?

A. Ja, ik weet niet wat hun reden was. De werklieden hadden het recht van ontbinding. In het reglement staat het volgende artikel: ‘Aan de heeren Regout en Weustenraad of hunne opvolgers wordt het recht toegekend om te allen tijde dit fonds te ontbinden of het reglement te wijzigen. In geval van ontbinding zal het incasso geheel bestemd worden aan uitkeeringen op den voet van het reglement.’

8987. V. Voor zoover ik het voorgelezen artikel goed begrepen heb, lag het beslissend votum over eene eventueele ontbinding in handen van de firma, en indien zij dat votum uitbrengt, dan wordt het incasso verdeeld onder de werklieden.

Maar laten wij nog eens even een beetje verder over de zaak doorspreken. Gesteld eens, dat het fonds niet

[p. 262]

ontbonden was, had dan het reglement ten gevolge gehad dat gaandeweg een zeker klimmend bedrag ten laste van de firma kwam? Moest deze altijd 33 pct. bijdragen?

A. Een derde moest de firma bijdragen. Er was een artikel hetwelk voorschrijft dat, indien de kas voldoende gefourneerd was, in plaats van 2 pct. 1 pct. zou mocten gestort worden. Maar indien de kas door vele ziektegevallen te gering werd kon de bijdrage tot 3 pct. worden verhoogd.

8988. V. Maar van al hetgeen gecontribueerd werd, moest de fiirma ⅓ bijbetalen?

A. Ja.

8989. V. Dus, ik zeg dit nu niet ten nadeele van uwe firma, maar, ik wil het al verder pratende, toch even vragen: dus heeft die ontbinding ook voor uwe firma eene zekere verlichting van lasten ten gevolge gehad?

A. In zekeren zin ja. Wij behoeven niet meer bij te storten, geene boeken te houden, verantwoordiug te doen, enz.

8990. V. En de zieken? Wat gebeurde er verder met de zieken? Werden die toen soms eenvoudig gelaten voor rekening van ‘den Calvariënberg’?

A. Natuurlijk, zij hebben het immers zelf zoo gewild.

8991. V. De zaak is nu, geloof ik, tot hare natuurlijke klaarheid gebracht.

En in uwe fabriek bestaat dus geenerlei kas tot ondersteuning van het gezin bij ziekte van den man?

A. Een kas bestaat er niet, maar wanneer er een werkman ziek werd, heb ik steeds geholpen, zonder mij echter tot iets te verbinden.

8992. V. Gij verklaart dus dat gij, zonder daartoe eenigermate gebonden te zijn, uw werklieden op loyale wijze hebt ondersteund en hen dus niet hebt laten zitten?

A. Ik heb dit gedaan, zonder mij ook voor de toekomst tot iets te verplichten. Alles wat ik gedaan heb, geschiedde uit eigen vrijen wil.

8993. V. Maar gij hebt het tot nog toe steeds gedaan, zegt gij, niet waar?

A. Ja, natuurlijk nu eens veel dan eens weinig, zonder mij aan een vasten regel te binden.

8994. V. Dat begrijpt zich, volgens uwe verklaring. Blijft het werkvolk, oud en jong, mannen en vrouwen, nog al lang bij u, of verandert het personeel dikwijls?

A. Daar mag ik niet over klagen. Zij blijven nog al, behalve de meisjes in de kaarderij, die wel eens veranderen, omdat zij klagen dat zij niet genoeg verdienen.

8995. V. Gij hebt dus waarschijnlijk nog al het personeel, waarmede gij begonnen zijt?

A. Neen, dat is veranderd, doordien de handgetouwen afgeschaft zijn en de mechanieke door jongens bediend kunnen worden.

8996. V. Dus ge hebt u ontdaan van de anderen?

A. Ja, ofschoon sommigen weder teruggekomen zijn, die vrede hadden met het loon.

8997. V. Gij hebt ons de loonen opgegeven. Hoeveel verdienen de volwassenen in de week, en hoe betaalt gij? per 14 dagen?

A. Iedere keer, dat zij een rol van 10 dekens geweven hebben, kunnen zij op het kantoor komen om hun geld te halen.

8998. V. Hoeveel dagen werken zij over zulk eene rol?

A. Dat is ongelijk; de een is vlug, de ander niet. Het hangt er ook van af of de dekens groot, smal, zwaar, licht zijn.

8999. V. Maar het gemiddelde?

A. Van de handwevers?

9000. V. Van degenen die om hun loon kunnen komen.

A. Aan het mechanieke getouw verdienen zij 3½ franc.

9001. V. Ik vraag hoe lang zij werken over eene rol dekens?

A. Gewoonlijk 2 dagen.

9002. V. Nu begrijpen wij elkaar. Die menschen kunnen dus korter dan bij de week hun geld krijgen?

A. Zij kunnen het 's avonds om half 7 ontvangen.

9003. V. Worden er in uwe fabriek boeten geheven?

A. Als een rol, die opgegeven wordt 25 kilo te moeten wegen, te licht of te zwaar wordt bevonden, wordt eene boete opgelegd van ½ franc. Nadat ik dit 14 dagen gedaan had, was de rol

[p. 263]

geregeld op het gewicht en dus het opleggen van de boete onnoodig.

9005. V. Dus het stelsel van boeten bestaat nog, maar gij zijt zoo gelukkig die niet te behoeven toe te passen. Na eene toepassing gedurende 14 dagen, wordt nu geregeld alles op het bepaalde gewicht geleverd.

A. Ja, en ik ik hoop dat dit zoo blijven zal.

9006. V. Zijn er buiten het te zwaar of te licht weven nog andere kleine overtredingen, waartegen boeten bedreigd worden? Bijv. het te laat of het dronken op het werk komen enz.?

A. Vroeger kwam dit veel voor, maar nu niet meer. Ik heb bepaald, dat wie dronken op de fabriek komt, onmiddellijk wordt verwijderd.

9007. V. Heeft ook dat snel geholpen?

A. Ja.

9008. Het opleggen van boeten geschiedt dus thans zeer weinig?

A. Juist.

9009. V. Gij hebt geen ziekenbus, hebben dan de boeten eene andere bestemming?

A. Zij blijven aan de fabriek, maar het bedrag is zeer onbeduidend.

9010. De heer Ruys van Beerenbroek: Gij hebt 10 jongens en 3 meisjes onder de 18 jaar; welken leeftijd stelt gij voor de aanneming van het jeugdig personeel?

A. lk let een weinig op de grootte; wanneer de kinderen bij de weefgetouwen den draad kunnen bereiken, is het voldoende.

9011. V. Zou het verbod om te werken beneden de 13, 14 jaren, een ongunstigen invloed op uwe fabriek hebben?

A. Neen.

9012. V. Zouden zulke kinderen het werk op dien leeftijd nog kunnen aanleeren?

A. Ja.

8013. V. De leeftijd van 14 jaren is dus voor u geen bezwaar?

A. Neen.

9014. V. Worden bij u de jongens en meisjes die gij aanneemt door u onderzocht of zij lezen en schrijven kunnen?

A. Daarmede bemoei ik mij niet.

9015. De heer Goeman Borgesius: Gij hebt geklaagd, dat het loon van de volwassenen weinig hooger is dan dat van de jongeren. Wat is de verhouding van het loon tusschen beide categoriën? Jongens verdienen bij u gemiddeld f 6 per week, derhalve nu iets minder, omdat zij slechts 8 uren werken, maar wat verdienen volwassen werklieden?

A. Volwassenen verdienen iets meer, omdat zij meer ervaring hebben. Aan de oude werklieden geef ik het beste werk, omdat zij het bejaardst zijn, maar dat zeg ik hun natuurlijk niet, omdat ik er anders last van zou hebben, en dat wil ik vermijden. Het maken van sêcheurs (droogvilten) geef ik aan de andere lieden, omdat zij daar wat meer aan verdienen; daarmede verdienen zij dan acht à negen gulden per week.

9016. V. Hebt gij soms uit hetzelfde gezin meer arbeiders, vader en zoon bijv.?

A. Ja.

9017. V. De vader kan toch in uwe fabriek niet genoeg verdienen om zijn gezin te onderhouden?

A. O neen, wanneer hij althans volwassen kinderen heeft

9018. V. Maar wanneer hij kleine kinderen heeft toch ook niet?

A. Dat hangt af van de behoeften.

9091. V. Maar 6 à 7 gulden in de week is toch al heel weinig, zelfs voor iemand die geen overdreven behoeften heeft. Dat zult gij wel toestemmen, geloof ik?

A. Ja.

9020. De Voorzitter: Wij dankenu voor de gegeven inlichtingen. Uw verhoor is afgeloopen.

Jules Regout.