De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

[p. 253]

Verhoor van den heer E.G. Philips.

8811. De Voorzitter: Welke zijn uw voornaam, naam, ouderdom, beroep en woonplaats?

A. Eduard George Philips, 38 jaren oud, sigaren- en tabaksfabrikant te Maastricht.

8812. V. Zijt gij te Maastricht geboren?

A. Neen, ik ben in Luik geboren.

8813. V. Zijt gij reeds lang in Maastricht gevestigd?

A. Sinds 18 jaren.

8814. V. Hebt gij daar uwe tegenwoordige zaak zelf opgericht?

A. De zaak bestaat sinds 1817; ik heb haar van mijn oom overgenomen.

8815. Gij hebt de fabriek waarschijnlijk vernieuwd en uitgebreid?

A. Zooveel mogelijk natuurlijk.

8816. V. Wat fabriceert gij?

A. Sigarettes, sigaren, pruim- en rooktabak en snuif.

8817. V. Gij hebt een talrijk personeel. Zooals ik uit onze opgaven zie, werken bij u: 55 mannen, 14 jongens van 12-16 jaar, 2 van 16-18; 26 gehuwde vrouwen, 26 ongehuwden, 9 meisjes van 12-16 jaar, 2 van 16-18; een totaal dus van een goede honderd. Komt dit uit?

A. Ja.

8818. V. Gij houdt er ook eene kleine stoommachine op na?

A. Ja, van zes paardekracht.

8819. V. Waarvoor gebruikt gij die?

A. Voor de kerfbank en de snuifbank.

8820. V. Laat gij sigaren uit de hand maken of uit den vorm?

A. Uitsluitend uit den vorm. Wij maken slechts ordinaire sigaren tot den middelprijs toe. De sigaren, die uit de hand gemaakt worden, zijn fijner, doch dit komt bij ons niet voor.

8821 Worden de jongens, die gij in dienst hebt, op dezelfde wijze gebruikt en aan het werk gezet als de jongens op de sigarenfabrieken te Amsterdam en te Rotterdam?

A. Ik moet eerlijk bekennen, dat ik nooit andere sigarenfabrieken gezien heb, dan ééne te Eindhoven, en die van de verschillende régies.

8822. V. Laten wij dan de vraag anders stellen. Wat doen de jongens bij u?

A. Er zijn twee zaken, geheel onderscheiden in de tabaksfabriek. De pruimtabak en de snuif worden vervaardigd door mannen en jongens, en de sigaren geheel door meisjes.

8823. V. Dus voor de sigaren hebt ge geen mannelijk personeel?

A Alleen een opzichter.

8824. V. Worden de sigaren dan bewerkt door volwassen vrouwen, ieder met een jong meisje bij zich? Dat zon niet gaan, want zoovele hebt gij er niet in dienst?

A. Vroeger gebeurde het, toen de wikkels aan den sigarenmaker werden overgereikt, die er het buitenblad omdeed; maar nu zij in vormen gemaakt worden, werkt ieder afzonderlijk.

8825. V. Maar die meisjes, die jongste van 12 tot 16 jaar, wat doen die?

A. Wat wij noemen strippen, den steel uit het blad halen, doen de meisjes van 12 jaar. Degenen, die wat ouder zijn, maken de wikkels.

8826. V. Doen de oudere meisjes, die gij hebt, hetzelfde werk?

A. Ik kan niet zeggen wat zij bepaaldelijk doen.

8827. V. Dat loopt dus dooreen?

Hoe laat komt uw personeel op de fabriek?

A. Te 7 uren. Het werkt dan tot 12 en van 1 tot 6 uren.

8828. V. Gaan de werklieden om 12 uur naar huis, om te eten?

A. Ja. Ik heb toegestaan aan de getrouwde vrouwen om elf uren de fabriek te verlaten, ten einde het eten gereed te maken.

8830. V. Dus de werktijd op uwe fabriek is, na aftrek van de gewone rusttijden, tien uren daags?

A. Ja.

8831. V. Wordt bij u ook overgewerkt?

A. Ja, maar zelden; nachtwerk komt in het geheel niet voor.

8832. V. En Zondagswerk?

A. Ook niet, alleen voor het poetsen van de stoomketels.

8833. V. Worden uwe werklieden per stuk betaald?

A. In de tabaksfabriek niet, wel in de sigarenfabriek. De kleine jongens die sigarettes inpakken, worden per

[p. 254]

stuk betaald, evenzoo degenen die kistjes maken.

8834. V. Ook het maken van sigaren en sigaretten door de meisjes?

A. Ja.

8835. V. Gij maakt steeds sigaren van denzelfden prijs ongeveer?

A. Ja.

8836. V. Is er dus een constant loon voor het maken van de sigaren?

A. De meisjes hebben f 2 à f 2,50 per mille.

8837. V. Is dat het hoogste loon?

A. Ja.

8838. V. Dat cijfer is belangrijk lager dan wat in de Hollandsche fabrieken wordt betaald?

A. Ik geef dit toe wat Amsterdam en Rotterdam betreft, maar die fabrieken maken ook betere prijzen dan wij. Men moet ons vergelijken met Eindhoven, waar ongeveer hetzelfde fabricaat wordt aangetroffen, en dan betalen wij nog iets beter.

8840. V. Wat kunnen die meisjes en ongehuwde vrouwen gemiddeld 's weeks verdienen?

A. Bedoelt gij de wikkelmaaksters of de sigarenmaaksters?

8841. V. Beiden.

A. De wikkelmaaksters kunnen van 700 tot 800 wikkels per dag maken en krijgen f 1 per duizend. De sigarenmaaksters, die f 2,50 per 1000 ontvangen, maken ongeveer 500 tot 600 sigaren per dag.

8842. V. Naar het mannelijk personeel heb ik niet te vragen, want dat houdt zich daarmede niet bezig. Wij zijn nu nog altijd aan de sigaren- en sigarettenmaaksters. Dat vrouwelijk personeel komt natuurlijk iederen dag even trouw op, zoowel des Maandags als des Zaterdags?

A. Ja.

8843. V. Ook des Zaterdags, of blijven zij dan te huis?

A. Ook des Zaterdags, maar dan scheiden zij om vijf uur uit.

8844 V. En betaalt gij ze dan over de verstreken week?

A. Ja, ik betaal ze wekelijks.

8848. V. Dus zij ontvangen het volle geld, berekend naar de basis, die gij ons hebt medegedeeld?

A. Ja.

8849 V. En nu het mannelijk personeel dat werkt in de tabak en in de snuif. Werken de jongens, die daarbij bezig zijn, gelijk op met de volwassen mannen, of doen zij een ander soort van werk?

A. Een ander soort van werk.

8850. V Wat doen die jongens?

A. Laat ik eerst de kerverij nemen. Daarbij wegen de jongens van boven de 13 jaar de tabak af en maken de pakjes op. Bij de pruimtabak strippen de jongens het binnengoed, en leggen de tabak op de tafel.

8851. V. Die jongens worden betaald per dag?

A. Ja.

8852 V. Neemt gij ook jongens beneden de 13 jaar?

A. Ik neem de jongens niet jonger dan boven de 12 jaar.

8853. V. Kan een jongen, die eerst op zijn 14de jaar bij het vak komt, het even goed leeren als een die vroeger begint?

A. Wel zeker.

8854. V. In dat opzicht zou het dus geen bezwaar opleveren als de jongens een jaartje langer op school bleven?

A. Zeker niet; het tegendeel is waar.

8855. V. Wat doen de volwassen mannen voor werk?

A. Die sorteeren de tabak; zij zoeken de bladen van verschillende kleur uit voor het samenstellen van de gekorven tabak; anderen spinnen de draden van de pruimtabak.

8856. V. Heeft bij dat laatste werk ieder werkman een jongen naast zich?

A. Ja, bij het spinnen van de tabak heeft ieder werkman een jongen naast zich.

8857. V. Kiezen de werklieden zelven die jongens uit, of doet gij dat voor hen?

A. Neen, ik kies ze altijd zelf.

8858. V. Gaat de betaling per pond of per dag?

A. Per dag.

8859. V. Dus de werkman heeft er geen belang bij, althans geldelijk, of de jongen knap is of niet, en laat zich daarom welgevallen dat gij hem den jongen geeft?

A. Ja.

8862. V. Hoe gaat het met den Maandag?

A. Zeer goed, ik mag met lof spreken over den Maastrichtschen werkman, want

[p. 255]

uiterst zelden ontbreekt er op Maandag een werkman.

8863. V. En zijn zij geschikt voor het werk?

A. Zij zijn niet vlug, maar wel werkzaam. Wij hebben ook eene fabriek in Luik en nu is mijne ervaring dat een Waalsch werkman bijna ⅓ meer op een dag kan afmaken.

8864. V. Waar is dat aan toe te schrijven?

A. Ik weet het niet. Wij hebben uit de aardigheid eens een werkman uit Luik laten komen om aan de onzen te laten zien hoe die werkt. Zij vonden het heel aardig, maar verklaarden dat zij het onmogelijk zoo vlug konden nadoen.

Ik moet zeggen, de menschen werken voortdurend, maar zij hebben de vlugheid niet van den Waalschen werkman.

8865. V. Is dat mindere handigheid of mindere intelligentie?

A. Mindere handigheid, intelligentie komt bij dit werk niet te pas. Tusschen de verschillende werklieden bestaat ook nog verschil.

8866. V. Gij hebt eene fabriek te Luik en ook eene te Aken, niet waar?

A. De fabriek te Aken behoort aan mijne neven, daarmede zijn wij niet geassocieerd

8867. V. Ten gevolge van deze toevallige omstandigheid zoudt gij ons misschien wel eene vergelijking kunnen geven, altijd binnen de grenzen van onze enquête, tusschen de toestanden in Maastricht en te Luik?

A. Als gij het mij toelaat, wilde ik daarover spreken bij eenige mededeelingen, die ik voor de Commissie heb gereed gemaakt.

8868. V. Ik vind dat zeer goed, laten wij dan eerst even doorgaan met de loonen. Wat verdienen de jongens in de week?

A. Een jongen van 12 jaar verdient nooit minder dan f 1,50.

8869. V. En als hij een beetje opgeklommen is?

A. Dan kan hij f 1,75 verdienen.

8870. V. Met die jongens bedoelt gij hen, die pas aangenomen worden, van 12 en 13 jaar?

A. Ja, die bedoel ik.

8872. V. En de volwassen mannen in deze lijn, wat krijgen die gemiddeld voor loon? Ik begrijp dat de een beter zal werken dan de ander, en dit dus uit het loon zal blijken?

A. Ja, het gemiddelde loon is f 7.

8873. V. En het maximum?

A. f 9.

8874. V. Het personeel dat u hebt en waarvan gij u op tamelijk gunstigen en tevreden toon heb uitgelaten, gaat dat veel uit en in, zoodat gij den eenen tijd een geheel ander gezelschap hebt dan den anderen? Of blijft dat lang bij u?

A. Het werkvolk blijft zeer lang bij mij, buitengewoon lang. Alleen de kleine jongens van 12-14 jaar blijven soms, zonder dat men weet waarom, weg, maar op lateren leeftijd komt dat niet voor.

8875. V. Dus evenzeer als u tevreden is over die menschen, hebt gij reden om te onderstellen dat zij het over u zijn, wat bewezen wordt door het feit dat zij niet van u weggaan?

A. Juist.

8876. V. Hebt gij ook oude werklieden, die niet meer kunnen werken, en die u dus op de eene of andere wijze moet ondersteunen?

A. Neen, mijn oudste knecht is 78 jaar, hij is 50 jaar in onze zaak werkzaam.

8877. V. En maakt die ook nog 700 sigaren daags?

A. Hij werkt in de tabak. Tot voor ongeveer 15 jaar is hij aan de eest geweest, de tabaksdrogerij; dat was nog al een zwaar werk en daarom verzocht hij destijds om ander werk. Nu is hij aan het sorteeren van de tabak. Daar zit hij nu rustig op een stoel, de andere werklieden brengen hem de manden met tabak en die sorteert hij dan heel goed.

8878. V. Is hij toen in zijn loon niet achteruitgegaan?

A. Volstrekt niet; hij heeft zijn loon gehouden.

8879. V. Hebt gij meer zulke getrouwen in uw dienst?

A. Ja, ik heb er verscheidenen. Ziehier, Mijnheer de Voorzitter, een staatje, dat ik heb doen opmaken, van de namen, den aard van den arbeid, de dienstjaren en den ouderdom van 12 mijner oudste werklieden.

Daaruit zal blijken dat de meesten reeds lange jaren in onzen dienst zijn.

[p. 256]

NAMEN.	Aardvan den arbeid.	Dienstjaren.	Ouderdom.
Pieters	Tab. vuller,	59	68
Kessler	Tab. droger,	50	78
Kraft	Tab. sorteerder,	45	58
Godding J.	Tab spinner,	47	60
Godding W. C	Pakker,	41	56
Verheyden	Dito,	36	53
Meijers	Sig. sorteerder,	36	47
Verhoog	Tab. kerver en sort.,	31	62
Ziegelaar	Tab. spinner,	26	40
Candel	Pakker,	24	44
Steyns	Tab. spinner,	23	50
Schreurs	Opzichter sig. fabr.	22	49

Die werkman, welke reeds 59 jaren bij ons werkzaam is, heb ik nooit eene opmerking behoeven te maken, en ik geloof dat hij nog nooit te laat op de fabriek gekomen is.

8880. V. Is dat niet de man van wien gij daar straks spraakt?

A. Ik geloof dat die de tweede op de lijst staat.

8881. V. Over misbruik van sterken drank hoeven wij dus niet te spreken?

A. Daarover hebben wij volstrekt niet te klagen.

8882. V. Hebt gij in uwe fabriek voorzieningen getroffen als de menschen ziek worden?

A. Vaste regelen daaromtrent bestaan er niet. Ik druk daarbij de voetstappen van mijn oom. Indien een werkman een paar dagen ongesteld is, wordt hem zijn geheele loon uitbetaald. Is hij echter langer ziek, dan krijgt hij half geld.

8883. V. Dat neemt gij dus voor eigen rekening, zonder dat er een fonds is waaraan de werklieden contribueeren?

A. Van een fonds is geen sprake, ik betaal alles uit eigen kas.

8884. V. Een ziekenfonds onder de werklieden zelven bestaat er dus in uwe fabriek niet?

A. Neen.

8885. V. Uw kas is dus dat fonds?

A. Juist.

8886. V. Nu hebt gij ons straks het vooruitzicht geopend een en ander mede te deelen, dat bij u ter zake van deze enquête opgekomen was. Mag ik u dus verzoeken?

A. Ik wenschte in de eerste plaats dat hier in Nederland eene inrichting tot stand kwam, die in België zoo uitstekend werkt; ik bedoel het croix civiquze.

Met mijn broeder te Luik en andere vrienden die aan het hoofd van industrieele ondernemingen staan, heb ik daarover gesproken, en allen zijn het eens, dat de invoering hier te lande een gunstigen invloed op den werkman zou uitoefenen.

8888. V. Ik moet hier toch incidenteel eene kleine observatie maken, en wel deze, dat de Wetgevende Macht juist in België zich al exceptionneel weinig het lot van den werkman heeft aangetrokken. Overigens is het door u aangeprezen middel zeer goedkoop!

A. Zijt gij het niet met mij eens, Mijnheer de Voorzitter, dat die fout niet uitsluitend aan België, maar aan alle landen eigen is?

Maar om op het ‘croix civique’ terug te komen. Ik heb bijv. een werkman - zijn naam is u bekend - die 50 jaar in mijn dienst is geweest, bij welke gelegenheid hem natuurlijk het noodige, als een horloge enz., uitgedeeld is.

Toen heb ik voor hem bij het Nut van 't Algemeen eene gouden medaille aangevraagd, waarop hij recht had. Het Nut van 't Algemeen heeft geantwoord: hoewel uw werkman recht heeft op de gouden medaille, zoo spijt het ons dat de toestand der kas het niet mogelijk maakt die uit te reiken; er kan hoogstens eene zilveren medaille gegeven worden. Ik vind het Nut van 't Algemeen eene mooie inrichting, maar ik geloof dat de werkman er meer prijs op zou stellen als het van het Gouvernement uitging.

8889. V. En is de zilveren medaille gekomen?

A. Zij is gekomen, dat moet ik tot lof zeggen. Nu las ik gisteren in de courant, dat een soldaat, die 25 jaren dienst heeft, eene medaille krijgt. Maar dan vind ik dat de werkman die aan de industrie diensten heeft bewezen, ook wel eene onderscheiding verdient, niet waar?

Ik zal verder gaan. Ik weet niet of

[p. 257]

er in België in voorzien is, maar ik zou het wenschelijk achten, indien de ‘croix civique’ voor de beide sexen werd verkrijgbaar gesteld, want, ofschoon het bij mij niet het geval is, geloof ik dat er wel fabrieken bestaan waar meisjes zijn die werkplaatsen dirigeeren, en dan zou ik het niet anders dan billijk vinden, dat vrouwen ook eene onderscheiding konden verkrijgen. Maar dat feit van 't Algemeen heeft mij op het idee gebracht: ik moet aan de heeren de zaak voorleggen, want ik vond dat iemand, die 50 jaren gewerkt heeft, toch wel recht heeft op de gouden medaille.

Toen een brief te krijgen om mede te deelen, de toestand van de kas gedoogt het niet, vond ik minder aardig.

8890. V. Hebt gij,' die naar het schijnt het nog al goed met uwe werklieden kunt vinden, die in België een etablissement bezit en dus alleszins gelegenheid hebt gehad om te zien wat er in de wereld omgaat, eene gevestigde opinie over andere punten met deze enquête in verband staande, die gij ons zoudt willen doen kennen? Kunt gij ons bijv. eenig denkbeeld aangeven tot verbetering van het lot van den kleinen jongen en het kleine meisje? Zou daaraan iets te doen zijn, zonder de inkomsten van de gezinnen te veel te storen?

A. Neen, daaromtrent kan ik geene inlichtingen geven. Ik weet niet wat op andere fabrieken omgaat, ook niet hoeveel daar het loon bedraagt. Maar eene zaak weet ik wel, en dat zou ik iederen patroon aanraden, namelijk dat zij niet te veel overlieten aan hunne chefs d'atelier en onderbazen, zoodat er eene meer onmiddellijke belangstellende verhouding zij tusschen patroon en werkman. Mijnheer de Voorzitter, ik zal u eene utopie zeggen om u beter mijne denkwijze te doen uitkomen. Ik geloof dat indien men in de groote fabrieken het personeel zoodanig kon splitsen, zoodat bijv. hoogstens 500 man onder één patroon stonden, daardoor de sociale quaestie een groote stap naar eene bevredigende oplossing zoude doen. Immers men moet eindelijk wel belang stellen in menschen waarmede men dagelijks omgaat?

8891. V. Er zijn menschen, die dat gevoel niet schijnen te kennen.

A Dat is treurig.

8893. V. Gij spreekt van gehuwde vrouwen. Hebt gij eenig stelsel aangenomen voor het geval dat zij wegens bevallingen niet in de fabriek komen?

A. Nog niet. Dit is niet gemakkelijk omdat met de bevalling eener vrouw toch gewoonlijk 14 dagen tot 3 weken gepaard gaan. Dat zoude eene dure lief hebberij worden.

8894. V. Gij bedenkt dus middelen om ze in dien tijd te steunen. Dat is reeds een stap verder. Zij blijven dus eenige weken weg?

A. Ja, ruim 14 dagen gewoonlijk.

8895. V. Er zijn voorbeelden dat ook dàt niet door fabrikanten wordt in acht genomen.

8896. De heer Goeman Borgesius: Bedoelt gij met die 14 dagen: vóór en nà de bevalling?

A. Neen, die vrouwen doen haar zittenden arbeid tot den laatsten dag.

8897. De heer Ruys van Beerenbroek: Hebt gij wel eens nagegaan wat met die jonge kinderen geschiedt?

A. Ik heb het weinig nagegaan, maar er zijn mij gevallen voorgekomen dat de moeders wegbleven, omdat zij hare kinderen moesten uitbesteden, en dat dit hare verdiensten, zooals zij zeiden, niet toelieten. Ik heb toevallig een paar dagen geleden gehoord wat men vraagt voor het bewaren van die kinderen. Het scheen mij zoo kolossaal veel, dat ik het haast niet gelooven kon, dus wil ik er niet voor instaan. Men zeide mij dat daarvoor gerekend werd een gulden per kind en per week. Nu hebben werklieden soms vijf à zes kinderen, en dan gaat het loon daaraan op.

8898. V. Dat is voor het geval dat zij vijf à zes kinderen hebben, maar wanneer er slechts een of twee zijn, zou het zulk een groot bezwaar niet wezen. Brengen die vrouwen die zeer jonge kinderen op de fabriek mede, en zijn daartoe crèches op de fabriek?

A. Dat gebeurt nooit en die bestaan niet, en ik geloof niet dat zij op eenige fabriek in onze provincie bestaan.

8899. V. Wij hebben zooeven gehoord dat gij het niet noodzakelijk acht dat de jongens reeds op 12jarigen leeftijd op de fabriek komen, en dat die leeftijd wel zou kunnen verhoogd worden, maar

[p. 258]

omtrent de meisjes hebt gij uwe denkbeelden nog niet medegedeeld. Zou voor haar de leeftijd ook op 13 of 14 jaar kunnen uitgebreid worden?

A. Ik zou er geen bezwaar in zien om den leeftijd voor de meisjes tot 13 jaar uit te breiden, maar wel om die op 14 jaar te stellen, omdat het sigarenvak niet gemakkelijk is. Er gaan altijd 1½ à 2 jaar mede heen om het vak te leeren.

8900. V. Gij meent dat het vak op jeugdiger leeftijd moet aangeleerd worden?

A. Mij dunkt van ja; want beginnen zij te laat, dan zijn hare verdiensten in de eerste jaren te klein in verhouding van haar leeftijd.

8901. V. Uit de statistiek blijkt, dat gij nog al veel jeugdige kinderen op uwe fabriek hebt. Moeten zij bij hunne komst een examen in lezen en schrijven afleggen?

A. Neen, ik weet dat dit bij den heer Lhoest geschiedt; maar ik heb het niet ingevoerd. Wel vraag ik of zij lezen en schrijven kunnen.

8902. V. In België bestaat geene leeftijdsgrens als hier te lande, niet waar?

A. Ik geloof van ja.

8903. V. Op welken leeftijd komen de kinderen in Luik op uwe fabriek?

A. Ik schat dat op een jaar of 12.

8904. De Voorzitter: Uw verhoor is afgeloopen Ik dank u zeer voor uwe komst.

E.G. Philips.