De arbeidsenquête van 1887. Deel 2: Maastricht

Verhoor van den heer P.J.F. Rutten.

8645. De Voorzitter: Welke zijn uw naam, voornamen, beroep, ouderdom en woonplaats?

A. Pierre Johannes Franciscus Rutten, fabrikant van behangselpapier en voorzitter van de kamer van koophandel en fabrieken te Maastricht.

8646. V. Zijt gij 'al lang president van de kamer van koophandel en fabrieken?

A. Ik ben eerst eenige jaren lid geweest en van 1871 of 1872 af voorzitter.

8647. V. Gij waart dus al voorzitter, toen in 1874 de wet op den kinderarbeid werd ingevoerd?

A. Jawel.

8648. V. Vóór de invoering dier wet hadt gij waarschijnlijk al meermalen aanleiding gevonden om uw oog te laten gaan over hetgeen van kinderen beneden de 12 jaar in Maastricht in fabrieken werd gevergd?

A. Natuurlijk. Toen er nog geen verbod bestond, hadden wij zelf jongens van 10 en 11 jaar bij ons.

8649, V. Gij hadt dus in uw eigen behangselpapierfabriek kinderen tusschen 10 en 12 jaren en hebt dus uit eigen ondervinding en van zeer nabij de werking der wet op den kinderarbeid kunnen gadeslaan. Hebt gij er veel

[p. 244]

hinder van gehad in den gang van uwe nijverheid, of is het tamelijk spoedig terecht gekomen?

A. Eenigen tijd lang was het nogal hinderlijk, omdat wij toen meisjes moesten aanstellen om de jongens aan te vullen, wier getal in het begin niet voldoende was. Wij hebben de meisjes, die wij liever niet op de fabriek hadden, zoo spoedig mogelijk door jongens van den vereischten leeftijd trachten te remplaceeren, doch daarmede is altijd nog een half jaar of een jaar heengegaan.

8650. V. In het algemeen heeft men het te Maastricht tamelijk wel met de wet kunnen vinden?

A. Men klaagt er in het geheel niet over. Wel geloof ik, dat het goed zou zijn, wanneer men zorgde, dat de kinderen vóór den leeftijd van 12 jaren ook werkelijk de school bezochten.

8651. V. Dus gij zoudt een kleinen dwang in die richting niet ongewenscht achten?

A. Ik zou het niet kwaad achten, wanneer het hier evenzoo ging als in Duitschland.

8652. V. Uwe meening is waarschijnlijk, dat de wet van 1874, waarbij het werken van kinderen beneden 12 jaren verboden is, in Maastricht tamelijk trouw en stipt wordt nageleefd?

A. Ja, ten minste weet ik niet dat zij overtreden is. Er zijn gevallen - en dat heeft zich ook bij ons voorgedaan - dat een jongen met een boekje komt en den naam van zijn ouderen broeder opgeeft, om in het werk te komen. Maar als hij op den burgerlijken stand gaat met zijn boekje en zegt Klaas te heeten in plaats van Piet, dan kan zelfs de burgerlijke stand daar niets tegen doen.

8653. V. Maar zoudt ge het, in het algemeen gesproken, en volstrekt niet met het oog op uwe fabriek, niet wenschelijk vinden dat de kinderen nog wat langer op school gehouden werden?

A. Ik moet hierop antwoorden, dat het voor zekere fabriekszaken goed is, dat een kind vroegtijdig begint. Als wij jongelieden van 16 tot 18 jaar op de fabriek nemen, worden dat ‘loopers’, zooals wij degenen noemen die van de eene fabriek naar de andere gaan. Maar als zij op jongen leeftijd op de fabriek komen en het bewijs geven dat zij willen blijven, dan is het zeker verkieslijk dat een kind dat wezenlijk 12 jaar is, aan het werk gaat.

8654. V. Maar tusschen 12 en 16 jaar ligt een ruime marge?

A. Ik zeg: de leeftijd van 12 jaar voor zeker werk. Wil men daarvoor zekere classificatie in de fabrieken maken, dit is iets waarover ik mij niet kan uitlaten. Ik weet wat bij ons het geval is, maar bij ons kan men gerust kinderen van 12 jaren nemen.

8655. V. Met ‘ons’ bedoelt gij uwe fabriek, en niet in het algemeen de stad Maastricht?

A. Juist.

8656. V. Ik heb voor mij een staat, door de goede zorgen van den heer Ruys van Beerenbroek opgemaakt, waaruit blijkt dat gij in dienst hebt 30 volwassen mannen, 16 jongens van 12 tot 16, en 9 jongens van 16 tot 18 jaren, terwijl geen vrouwelijk personeel bij u aanwezig is; is dat alles juist?

A. Ja.

8660. V. Gij hebt zoo straks gezegd dat gij in 1874, door den nood gedrongen, meisjes hebt aangenomen, maar ze zoo spoedig mogelijk weder hebt laten vertrekken; waarom?

A. Ik weet niet hoe het in andere fabrieken gesteld is, maar naar mijne meening moeten mannen en vrouwen zooveel mogelijk van elkander afgezonderd zijn. Dit nu was bij ons het geval niet. De meisjes moesten de plaats vervangen van de jongens, die overal rondloopen; dit was zeer hinderlijk en gaf aanleiding tot lachen en tijdverlies.

8661. V. Gij hebt dus ervaren dat het in hetzelfde lokaal arbeiden van aankomende meisjes of jeugdige vrouwen met mannelijk personeel schadelijk is voor den gang van het werk?

A. Verkieslijk is het dat het niet plaats heeft en schadelijk is het voor het werk.

8662. V. Gij zijt waarschijnlijk dan wel zoo gelukkig van in de laatste jaren geene vrouwen aan het werk te hebben, zoodat gij de moeilijkheden en euvels die daaruit voortvloeien, niet meer ondervindt?

A. Neen.

8663. V. Dan zal ik daarop niet verder terugkomen. Hoe is nu in het alge-

[p. 245]

meen de gang uwer fabriek? Geef ons dus eene beschrijving van de behandeling der grondstoffen, dan hooren wij tevens een en ander omtrent de inrichting en de werkzaamheden uwer arbeiders, oudere en jongere.

A. De grondstoffen zijn kleuren, die op papier worden aangebracht en daarna of gesatineerd òf onmiddellijk gedrukt, hetzij door de machine, hetzij door het handwerk.

Het papier komt in naturel aan. Is bijv. bruin de grondstof, dan worden daarin, al naar de patroon het vereischt, twee, drie, zes of meer kleuren gebracht.

Dat is de gang van zaken.

Het papier wordt gesatineerd of blijft mat. Het satineeren geschiedt door de satineermachine. Het drukken geschiedt met een drukmachine of met de hand. De randen worden meestal met de hand gedrukt.

8664. V. Als ik u goed begrijp, dan krijgt gij het papier dus afgewerkt voor uw fabrikaat klaar in huis?

A. Jawel.

8665. V. En gij mengt uwe eigen verven?

A Ja.

8666. V. Komen, of kwamen vroeger daarbij stoffen te pas, die van schadelijken invloed kunnen of konden zijn voor den werkman?

A. Ik heb dat heel oprecht aan den heer inspecteur van het geneeskundig Staatstoezicht verteld. Hij zal dat hier wel medegedeeld hebben. Er worden in een jaar hoogstens honderd kilo van een soort arsenikhoudend groen gebruikt, om in andere stoffen te mengen, ten einde eene zekere levendigheid aan de kleuren te geven, wat volstrekt niet schadelijk kan zijn voor de gezondheid; men moet er natuurlijk niet van eten.

Gij krijgt een paar exemplaren van werklieden uit mijne fabriek hier, den meesterknecht en een man, die 45 jaren in die kleuren gewerkt heeft, en gij zult zelf zien dat zij niet veel hinder van het omgaan met die kleurstoffen gehad hebben.

8667. V. En hebt gij soms óók exemplaren, die daarvan wèl hinder hebben, en die niet hier komen?

A. Neen. Vroeger - misschien 20 jaar geleden - werd het arsenieum in veel grooter quantiteit gebruikt. Toch hadden de menschen er geen letsel van, als zij zich maar goed reinigden. Gebeurde dat niet, dan kregen zij wel eens kleine wonden onder de armen. Wanneer zij zich dan maar goed reinigden, ging het weer weg.

8668. V. Hoe ontstonden die wonden onder de armen?

A. Waarschijnlijk door wrijving. Nooit heeft iemand er echter over geklaagd; integendeel werken de menschen gaarne in die kleuren.

8669. V. Wij kunnen te kalmer over dit punt spreken, na uwe verklaring dat ten gevolge van minder vraag naar dat artikel die stof bijna niet meer wordt gebruikt. Het is mij echter niet duidelijk hoe die wonden juist onder de armen komen. Expliceer dat eens.

A. Ik kan niet zeggen waarom dat juist onder de armen komt, en als ik het zeggen mag tusschen de beenen; maar ik denk dat het een gevolg is van warmte en wrijving.

8670. V. Dus als ik het goed begrijp, bedoelt gij met ‘wrijving’ geenerlei aanraking met een machine of eenig voorwerp, maar natuurlijke wrijving, en met blessuren geen wonden die van buitenaf worden aangebracht, doch een vanzelf opengaan van de huid?

A. Ja. Het is irritatie van de huid op plaatsen die zijn aangedaan.

8671. V. Nam die irritatie soms een ernstig karakter aan?

A. Niemand heeft er vroeger ooit een uur om behoeven te verzuimen. Het kwaad herstelde heel spoedig, en kwam ten eenenmale niet voor, indien de menschen op gepaste tijden, een paar malen per dag, een soort van bad namen en zich behoorlijk reinigden.

8672. V. En werd daar van uw kant in de fabriek gelegenheid toe gegeven of op aangedrongen?

A. Natuurlijk, de hand werd er aan gehouden, zoodat het dagelijks gebeurde.

8673. V. Hebt gij er wel eens menschen aan verloren?

A. Dat nooit; degenen, die er mede gewerkt hebben, kunt gij vandaag nog spreken en van hen hooren, dat zij er niet door geleden hebben.

8674. V. Er is dus niemand gestorven, en niemand is er voor zijn leven ongelukkig door geworden?

[p. 246]

A. In het geheel niet.

8675. V. Wat er van wezen mag,het artikel wordt thans minder gevraagd in vergelijking van vroeger, en het gebruik van arsenicum is gereduceerd tot een veel minder bedrag?

A. Honderd kilo ongeveer; het arsenicum wordt zelden of niet in onvermengden toestand gebruikt, maar bijna altijd vermengd

8676. V. Dus in dit opzicht meent gij gerust te kunnen verklaren, dat tegenwoordig in de behangselpapier-fabricage geen ernstig kwaad meer steekt?

A. Neen, in het geheel niet.

8677. V. Laat ons nu maar eens spreken over den bestaanden toestand; werken de jongens gelijkop met de volwassen mannen?

A. Jawel.

8678. V. Doen de jongens dan hetzelfde werk als de volwassen mannen?

A. Die zijn tot hulp van den volwassen man.

8679. V. En doen dus mede, gelijkop, aan hetzelfde werk?

A. Zij worden langzamerhand opgeleid tot hetzelfde werk.

8680. V. Maar zij doen het ook?

A. Natuurlijk, de drukker heeft de plaat in de hand en de jongen brengt de kleur in den bak.

8681. V. Precies, dus mijne vraag was volkomen correct en had bevestigend moeten beantwoord worden. Ik zal haar nog eens herhalen: de jongens slaan dus de handen aan hetzelfde werk als de volwassen mannen? Die vraag beantwoordt gij dus bevestigend?

A. Ja.

8682. V. Welke zijn uwe werkuren?

A. De werklieden beginnen om 7 uur, werken dan tot 12, hebben rust tot 1 uur, en werken dan weer tot 7 uur bij lange dagen, dat wil zeggen als er veel werk is, maar een groot gedeelte van het jaar is dit niet het geval; dan werken zij tot 6,5 of 4 uur, naar er werk is.

8683. V. Dus twaalf uur behoudens de rusttijd die er in valt, is het langst dat op uwe fabriek gewerkt wordt?

A. Ja.

8684. V. Dus nog eens, behoudens een zeer enkelen keer, komt overwerk in uwe fabriek niet voor?

A. Neen.

8685. V. Nachtwerk evenmin waarschijnlijk?

A. In het geheel niet.

8686. V. En Zondagswerk?

A. Nooit, of het moest bij toeval zijn dat zij eens een enkel uur moeten komen.

8687. V. Maar anders komt het niet voor?

A. Neen.

8688. V. Wat verdienen de aankomende jongens?

A. Die beginnen met f 0.30 per dag te verdienen. Langzamerhand stijgt dat loon, zoodat de zeer ontwikkelden spoedig meer verdienen, terwijl andere minder ontwikkelden lang loopen eer zij f 0.40 verdienen.

8690. V. Hoeveel verdienen die jongens ongeveer wanneer zij 18 jaren oud zijn?

A. f 0,70, f 0,80 en f 1 per dag.

8691. V. Wat verdient gemiddeld uw volwassen werkvolk?

A. Gemiddeld van f1 tot f2 per dag. Vroeger waren de verdiensten voor die werklieden grooter; dat hangt niet af van eene tariefvermindering, want de tarieven zijn nog steeds dezelfde, maar van de zeer geringe vraag naar fijne qualiteit van goederen. Thans wordt er een minder soort van werk gemaakt, waarvan de jongelieden meer slag hebben, terwijl de oudere werklieden, die beter fijn werk maken, niet zoo vlug kunnen werken als de jongeren. Ander werk is er niet, en er blijft ons dus niets anders over dan om die oudere werklieden dat gewone soort van werk te laten verrichten.

8692. V. Worden uwe werklieden bij het stuk betaald?

A. Ja, ten minste al wat handwerk is.

8693. V. De jongens, waarvan gij spraakt, worden per dag betaald?

A. Jawel.

8694. V. Betaalt gij uwe loonen per week uit?

A. Bij de 14 dagen.

8695. V. Krijgen uwe werklieden hun loon op den 15den of 16den dag of gaat er nog eenige tijd voorbij eer zij un geld ontvangen?

A. Vrijdags wordt de rekening van de werklieden opgemaakt en Zaterdags uitbetaald. Wanneer nu iemand des Maandags niet heeft gewerkt, dan wordt

[p. 247]

hem de Zaterdag afgehouden. Van daar dat die dag le jour de peine wordt genoemd.

8696 V. Verleden week Verjdag-avond was dus bij u de 14-daagsche termijn om, Zaterdags-ochtends werden de loonen van uwe ouvriers uitgerekend en des avonds over de verstreken quinzaine uitbetaald? Was dat zoo?

A. Ja.

8698. V. Komen er wel eens ongelukken voor in uw fabriek?

A. Bepaalde ongelukken aan de fabriek eigenlijk niet. Wel is er eens een jongen, die zat te slapen, uit het raam gevallen.

8699. V. Gij werkt met stoom. Zijn er nu ten gevolge van de stoommachine nooit ongelukken bij u voorgekomen?

A. Dat bepaalt zich tot gevallen van zoo onbeduidenden aard, dat het werkelijk niet noemenswaardig is. Er is eens een jongen met den vinger eventjes tusschen de wals geraakt, die zich volstrekt niet met de machine behoefde te bemoeien, maar dit wilde leeren om een kameraad, als hij ziek was, te kunnen vervangen.

8700. V. Ik moet dus begrijpen, dat dergelijke accidenten zeer zeldzaam voorkomen?

A. Zoo goed als niet.

8701. V. Gij hebt 40 à 50 man,groot en klein, aan uwe fabriek. Zijn er nog al eens zieken onder?

A. Dat gebeurt ook. Maar iedereen kan ziek worden.

8702. V. Het is eene volmaakte waarheid die gij daar zegt; maar als die waarheid zich dan bij u verwezenlijkt, en er eens een ziek wordt, is er dan eenigerlei maatregel in uwe fabriek om die menschen te ondersteunen?

A. De werkman betaalt 1 percent in een ziekenfonds, dat eigenlijk ingesteld is niet voor degenen die ziek zijn, maar voor het huisgezin van den zieken werkman; want anders, als de gestichten den zieke opnemen, zijn de arme lieden, die het huisgezin uitmaken en noch de verdiensten van den man, noch eigen verdiensten hebben, van alle inkomsten verstoken. Nu wordt minstens de helft van het loon, dat de man verdiende, aan zijn huisgezin uitgereikt.

8703. V. Als ik u goed begrijp, in verband met de verklaringen van andere getuigen die ons zeer nauwkeurig hebben ingelicht, hebt gij bij hetgeen gij zegt het oog op de bestaande gewoonte van het gesticht Calvariënberg, om. als het zieken opneemt ten behoeve van het gesticht (om redenen die wij noch waardeeren noch af- noch goedkeuren) de inkomsten van den zieke te reclameeren. Daarom hebt gij het ziekenfonds aan uwe fabriek zoo ingericht, dat het strekt niet ten faveure van den zieke, maar van zijn gezin, en het goede gevolg daarvan is, dat als de werkman in den Calvariënberg is opgenomen, zijn gezin niet broodeloos zit. Zit de zaak zóó in elkaar?

A. Juist.

8704. V. Wanneer de werklieden oud en ongeschikt worden, wanneer ze niet meer kunnen werken, wat dan?

A. Dat geval is tot dusver nog niet voorgekomen.

8705. V. Hoe lang bestaat uwe fabriek?

A. Van 1840, dus 47 jaren.

8706. V. Dus ofschoon uwe fabriek reeds 47 jaren bestaat, hebt gij nooit iemand voor ouderdom, versletenheid, onbruikbaarheid behoeven weg te zenden?

A. Zoover ik weet niet. Wij hebben eene massa oude werklieden, die wij eigenlijk zouden moeten bedanken, maar men houdt ze aan omdat ze zooveel mogelijk hun plicht doen.

8707. V. Dus gij tracht de werklieden zoo lang mogelijk in dienst te houden. En het komt bij u in waarheid niet voor dat men ze uit ouderdom en versletenheid broodeloos op straat zet?

A. Tot dusver niet.

8708. V. Gedraagt uw volk zich geschikt? Of hebt gij klachten over misbruik van sterken drank?

A. Dit komt wel voor, gelijk overal. Op de Maandagen na de quinzaine, bij kermissen en dergelijke, heeft men daarvan wel last, maar niet in die mate dat men er bijzonder over moet klagen.

8709. V. Het gebruiken van jenever op de fabriek is natuurlijk verboden?

A. Ja.

8710. V. Komt het Maandaghouden veel voor onder uw werkvolk?

A. Het komt wel voor, gelijk bij an-

[p. 248]

deren, maar wij hebben niet te klagen.

8711. V. In het algemeen behoort gij dus niet tot de ontevreden patroons?

A. Neen.

8712. V. Is uw volk blijvend aan de fabriek; hebt gij geen last van ‘loopers’, zooals gij ze noemdet?

A. De meeste menschen zijn reeds 15 à 25 jaar aan de fabriek; er zijn er die daar 35 jaar zijn.

8713. V. Dat bewijst dat gij goed voor de lieden zijt, en de lieden voor u.

A. Ja, wij houden hun altijd voor te zorgen dat wij tevreden zijn.

8714. V. Gij hebt dus weinig boeten op te leggen?

A. Ja, en als ze worden opgelegd, zijn ze ten voordeele van het ziekenfonds.

8715. V. En de boeten zijn niet zwaar?

A. Eenige centen.

8716. V. Bestaat nochtans een reglement daaromtrent?

A. Zeker.

8717. V. Zijn daarin de groote en kleine delicten aangegeven, alsmede de daarop gestelde boeten?

A. Zooveel mogelijk.

8718 V. Willekeur wordt dus te dien aanzien zooveel mogelijk vermeden?

A. Er mag geen willekeur plaats hebben.

8719. V. Het opleggen van boeten is dus niet overgelaten aan de willekeur van een of anderen meesterknecht?

A. Men dient volgens het reglement te handelen.

8720. De heer Bahlmann: De heer Bekaar heeft gezegd, dat hij nergens heeft aangetroffen een reglement voor de arbeiders, wat de Duitschers noemen: ‘Fabriksordnung’. Ik heb beweerd dat ik eenige jaren geleden bij een bezoek aan uwe fabriek dat heb zien hangen. Is dit niet inderdaad zoo?

A. Volkomen juist.

8721. V. Gij heb gezegd dat de loonen wel niet verlaagd zijn, maar dat ten gevolge van gewijzigde omstandigheden gij weinig in de gelegenheid zijt om fijn behangselpapier te leveren. Is hier het ongelukkige tariefstelsel niet de oorzaak van? want de bepaling van het recht ad valorem werkt juist verkeerd; hoe duurder het goed is, hoe minder het gedeclareerd wordt. Wanneer dus het rechtenstelsel herzien werd en wij een stelsel hadden als in België, Duitschland en Frankrijk, in één woord zooals in alle landen waar een redelijk tariefstelsel is, zoudt gij dan niet denken dat hier beter werk kon worden afgeleverd en aan onze arbeiders gelegenheid gegeven om beter behangselpapier te bewerken?

A. Ik geloof dat het beste wat de staat kan doen om den werkman te helpen, zou zijn een terrein te openen tot exploitatie, dat wil zeggen: thans zijn wij overal afgegrensd, en nergens kunnen wij komen, maar het buitenland kan hier wèl komen en den werkman ontnemen wat hij anders hier kon fabriceeren. Kan deze verandering plaats hebben, dan zou de toestand van den werkman, zoowel als van de fabrieken, beter worden.

8722. De heer Ruys van Beerenbroek: Gij hebt gezegd dat gij in uwe fabriek jongens aanneemt van 12 jaren af. Worden die jongens, hoewel wij gehoord hebben dat het werk dat zij bij u verrichten niet te zwaar voor hen is, voordat zij aangenomen worden, soms door een doctor gekeurd?

A. Neen.

8723. V. Gij acht dat niet noodig?

A. Neen.

8724. V. Neemt gij ze ook een examen in lezen en schrijven af?

A. Neen, niets van dien aard; daaraan wordt niet gedacht.

8725. V. Gij hebt ons medegedeeld, dat vroeger meer met de hand en tegenwoordig meer met de machine gedrukt wordt. Ook de reden daarvoor hebt gij opgegeven. Zijn daardoor de loonen naar beneden gegaan?

A. De loonen zijn veel verminderd, daar dezelfde drukkers, die vroeger uit de hand fijne soorten papier drukten, nu mindere soorten moeten drukken. Die inferieure soorten worden minder betaald; en daar er geen vraag is naar de fijnere soorten, wordt er zoodoende ook minder verdiend.

8726. V. Met een enkel woord hebt gij gesproken over de tarieven van inkomende rechten. Als president van de kamer van koophandel moet gij daar het een en ander van weten. Acht gij het, wanneer die tarieven blijven bestaan,

[p. 249]

ook met het oog op het belang van den werkman, mogelijk dat de industrie in stand blijft?

A. Het spreekt vanzelf, dat het ook in het belang van den werkman is als het werk hier in het land blijft; en als hetgeen in het land komt, belast wordt, blijft het werk hier.

Als het werk in ons land blijft, is dat goed èn voor den werkman èn voor den patroon.

8727. V. En zal dus de industrie het zooals het nu gaat, op den duur kunnen volhouden?

A. Zooals het thans gaat, niet; er moet nu geld bij, en dat wordt van jaar tot jaar erger.

8728. De Voorzitter: Hebt gij, wel te verstaan, binnen den kring, waartoe deze enquête zich krachtens de opdracht van de Commissie noodwendig moet beperken, nog eenige mededeelingen te doen?

A. Neen, Mijnheer de Voorzitter.

8729. V. Dan is dit verhoor afgeloopen en bedanken wij u voor uwe komst.

Pierre Putten.