Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

181 Die Ghelders ende die Fransoysen

Politiek historielied, geschreven ter bemoediging van de inwoners van Brabant, die geteisterd werden door de Gelderse troepen onder leiding van Maarten van Rossem: de Keizer zal spoedig terugkeren en orde op zaken stellen!

[p. 408]

1,1	(Willem van Gulik-Kleef-Berg, de hertog van Gelre, had een coalitie gesloten met de Franse koning tegen Karel v)
1,5	Dwelck: Hetgeen
1,6	(Karel v was verwikkeld in een oorlog tegen de Turken in Noord-Afrika)
1,7	Hij had het moeilijk kunnen weten
1,8	ghebreken: te lijden hebben
2,1	verhoorde die sprake: hoorde het gerucht
2,2	waren ghequelt: werden geteisterd
2,3	Hij brengt zijn leger in gereedheid
2,4	Cleflant: het land van Kleef
2,6	smijten... doot: doodslaan
2,7	pays: verzoening
2,8	Aren: Adelaar (Karel v)
3,1	stout: machtig
3,2	vedere wijt: uitgestrekte vleugels
3,3	Lelyen: Lelies (de Fransen)
3,4	Tot schande van de Gelderse bloemen (toespeling op de mispelbloem, die aanvankelijk het wapen van de graven sierde)
3,5	Om dat: Ten gevolge daarvan
	op... draghen: koesteren tegen
3,6	Ze dachten dat de Keizer ons verlaten had
3,8	crijch verleeren: strijd afleren
4,1	verrader: (nl. Maarten van Rossem)
	ghevaren: heengegaan
4,2	(Maarten van Rossem had tevergeefs Leuven belegerd)
4,3	suer om draghen: zwaar om uit te houden
4,5	(Het rantsoen) van kogels en kruit was een vreemde verrassing
4,6	coninckhuys: koninklijk paleis
5,3	Hij moest zich verbijten
5,4	quaet: ellende
5,6	lam: machteloos
5,7	Die hij daartoe opdracht had gegeven
5,8	Jochendaelders: Jochemdaalders (zilveren muntstukken geslagen in Joachimsthal in Bohemen)
6,1	Borgoensche: Bourgondiërs (alle aanhangers van Karel v)
6,2	Vat opnieuw goede moed
6,4	Al gaat het u niet voor de wind
6,5	eenich goet: ook maar enig bezit
6,8	croone van gouwe: gouden kroon
7,3	met Vlaemsche tonghen: in de Vlaamse taal

[p. 409]

7,6	fijn: uitmuntend
7,8	En bistaen: En hem bijstaan

Die Ghelders ende die Fransoysen is een goed voorbeeld van een politiek historielied: een historische gebeurtenis wordt vanuit een partijdig standpunt belicht. In dit gedeelte van het Antwerps Liedboek komt een aantal liederen voor die handelen over de opmars van de Gelderse troepen door Brabant (naast al 181, ook 182=186, 190, 195, 197, 200, 211, 219, 220). De dichter van dit lied wil zijn landgenoten een hart onder de riem steken en verheerlijkt daartoe de kracht en edelmoedigheid van de Keizer en de keizerlijke troepen, terwijl de Geldersen en Fransen als het vleesgeworden kwaad worden afgeschilderd. In de strofen 4 en 5 wordt verwezen naar de aanval op Leuven door Maarten van Rossem in augustus 1542 (waarover al 197 handelt), en vermoedelijk is het lied niet veel later geschreven. De Gelderse legeraanvoerder wordt hier in uiterst negatieve termen beschreven, geheel in overeenstemming met het beeld dat van hem werd gegeven in tal van Brabantse liedjes, gedichten, kronieken en schotschriften (de dichter stelt zich in de slotstrofe ook expliciet voor als Brabander). In werkelijkheid deden de troepen van de Keizer in wreedheid niet onder voor Van Rossems troepen (waarvan in dit lied immers ook gezegd wordt dat ze de Geldersen en Klevenaars doot smijten). De hoop op een wending ten goede, die in dit lied expliciet wordt uitgesproken, hing samen met de verwachting dat Karel v spoedig zou terugkeren in de Nederlanden en zich aan het hoofd zou stellen van een leger dat zich bij de Maas had samengetrokken om de aanval op Gelre in te zetten. Kort nadien, in november, volgt het beleg van Heinsberg (waarover al 182 (=186) handelt), een volgende episode in de strijd van Gelre tegen Karel v.

De liederen over deze gebeurtenissen hadden deels dezelfde (maar niet overgeleverde) melodie: zo werd dit lied, dat niet van elders bekend is, op de melodie van Ghi chrijslieden alle tesamen (al 186) gezongen (zie aldaar). In 7,3 (Hy sprack met Vlaemsche tonghen) lijkt de aanhef van een van de liederen over het beleg van Heinsberg door te klinken (al 175:1,1: Al dat spreect met Vlaemschen tonghen).

Literatuur: Van de Graft 1904, p. 197-200; Van der Does 1943, p. 78-80; Van 't Hooft 1948, p. 170-177; Van der Bom 1985; Van Wissing 1993b; Pleij 2000; Repertorium 2001, t0917.