Alfa-Nieuws. Jaargang 6

[p. 1]

[Nummer 4]

Werk in uitvoering

Geel van het zand
Gedichten schrijven in de klas
Ilonka Verdurmen/school der poëzie, Amsterdam

Regenbooggedichten, elfen, naamdichten of herhalingsgedichten. Het zijn allemaal eenvoudige poëtische procedures, die een schat aan gedichten op kunnen leveren, ook in het werken met tweede-taalleerders en zelfs met leerlingen/cursisten in alfabetiseringsgroepen. In deze bijdrage geeft Ilonka Verdurmen van de School der Poëzie enkele voorbeelden van het werken met poëzie in de klas. Zij is poëziedocent en artistiek leidster van de School der Poëzie in Amsterdam.

School der Poëzie

De School der Poëzie uit Amsterdam ontwikkelt sinds 1994 speciale lesprogramma's om met leerlingen van allerlei niveaus gedichten te lezen en te schrijven. Docenten van de School der Poëzie geven, in aanwezigheid van de groepsleerkracht, poëzielessen. Er zijn speciale werkbundels samengesteld met gedichten in vele talen. Van deze gedichten is telkens de originele versie en de Nederlandse vertaling opgenomen, naast de mooiste gedichten uit de Nederlandse literatuur. Vanuit de School der Poëzie worden er ook lessen gegeven aan nieuwkomers die nog maar kort in Nederland zijn of die net een alfabetiseringscursus achter de rug hebben. Ook in die lessen is gebleken dat poëzie een grote kracht heeft. Leerlingen vinden het prettig gedichten te lezen die zijn geschreven door volwassenen, jongeren en kinderen uit hun land. Dat geeft de mogelijkheid ervaringen te herkennen en te delen. Daarnaast hebben de leerlingen een grote behoefte zich te uiten en te vertellen over wat ze hebben meegemaakt In een dichterlijke vorm gaat dat vaak makkelijker dan in een gesprek of in een verhaal of verslag. Ook luisteren de leerlingen graag naar gedichten, zelfs als niet van elk woord helemaal duidelijk is wat het betekent. Gedichten zijn vaak klankrijk en sfeervol. Dat maakt ze aantrekkelijk ook zonder dat ze letterlijk te volgen zijn. Vaak begrijpen de leerlingen de gedichten op een gevoelsmatig niveau. Zo kozen leerlingen bijvoorbeeld uit een van de werkbundels het gedicht ‘Voor een verre prinses’ van Slauerhoff met als ‘Uw land is zoo ver van mij verwijderd’ en ‘op vleuglen van verlangen mstloos reizend’. Of ze kozen een gedicht van Vasalis met de regel ‘In het hart van de storm zit ik stil’.

Zelf gedichten maken

Uit wat leerlingen zelf schrijven blijkt vaak dat ze wel degelijk ervaring hebben met het gebruik van beeldspraak en vergelijkingen. Gedichten met herhalingen of alliteraties worden vaak zeer gewaardeerd. Beelden uit hun eigen taal en cultuur vinden een vertaling en vorm in het Nederlands: ‘Zelfs alle rozen die ik plantte voor elke dag dat ik jou zorgen gaf, vallen in de rozentuin van jouw liefde niet op’ of ‘Ik wist niet dat ik moest op een vlammenzee varen’.

De medewerkers van de School der Poëzie corrigeren meestal de spelfouten en verbeteren ook de grammaticale fouten zoveel mogelijk. Maar ze proberen wel de wijze van formuleren intact te laten omdat anders de poëzie van de tekst te veel geweld wordt aangedaan. Ritme en zeggingskracht moeten zo veel mogelijk behouden blijven.

Soms zoeken leerlingen elk woord op in een woordenboek en kunnen ze de lezer ofluisteraar diep ontroeren met hun gedicht Bijvoorbeeld het regenbooggedicht van een leerling uit Angola.

De grond van Angola
Rood van het bloed
Wit van de skeletten
Verlaten als een rivier zonder water
Hoe accepteer ik dit
Hoe kan ik dit beeld kwijtraken
Wanneer wordt dít mijn beeld
Geel van het zand
Groen van de bomen
Vol met lachende mensen

Didactische suggesties

Enkele opdrachten die kunnen worden uitgevoerd met leerlingen met een

[p. 2]

beperkte woordenschat in het Nederlands:

A Regenbooggedichten

1	Schrijf op het bord (het liefst met krijt in verschillende kleuren) de kleuren van de regenboog: rood - oranje - geel - wit - groen - blauw - paars.
2	Bespreek de kleuren met de leerlingen. Vraag ze dingen, bloemen en vruchten te noemen (of aan te wijzen) die rood zijn, dan oranje, geel, enzovoort.
3	Iedere leerling maakt een lijstje met bijvoorbeeld drie woorden bij elke kleur.
4	Leg uit hoe je met deze woorden korte regels kunt maken. Doe het eerst voor op het bord. Bijvoorbeeld: Geel: zonnebloemen, maïs, bananen. • Zo gee als zonnebloemen. • Zo geel als maïs. • Zo als bananen.
5	Deel nu gekleurde velletjes A4 uit en indien mogelijk kleurpotloden of stiften. De leerlingen maken op het gekleurde vel een regenboog van woorden. Met een rood potlood schrijven ze de zinnen over de kleur rood op, het liefste in de vorm van een boog. Dan komen de zinnen met oranje, geel, enzovoort.

B Elfen

Elfen kunnen geschreven worden over heel veel verschillende onderwerpen. Maak eerst een paar elfen met de klas op het bord. De eerste regel bevat één woord, de tweede regel twee woorden, de derde regel drie en de vierde regel vier, de vijfde regel heeft slechts één afsluitend woord. Het is mogelijk om per regel een extra opdracht te geven, bijvoorbeeld: het gedicht gaat over iets wat of iemand die je mist.

De eerste Ghana

De tweede regel vertelt over hoe het er daar utziet: drukke stad

De derde regel vertelt over wat je daar kunt horen: mensen roepen hard De vierde regel vertelt over wat jij daar doet of zou will en doen: ik ga naar moeder

De vijfde vertelt hoe je je voelt: blij

Onderwerpen als ‘school’, ‘oorlog’ of ‘meisjes’ en ‘jongens’ kunnen ook op die manier aan de orde worden gesteld.

Land
Eigen land
Mijn eigen land
Ik wil terugkomen
Later

Alleen
Ik ben
Soms heel alleen
Ik voel me alleen
Alleen

C Woordbeelden

Woordbeelden kun je het beste eerst op het bord maken en dan een soort dictee geven dat de leerlingen individueel kunnen uitvoeren. Bij een woordbeeld wordt een woord zo geschreven en getekend dat een of meer letters de inhoud van het woord weergeven. Bijvoorbeeld het woord ‘zee’: je schrijft alle dwarsliggende streepjes (tussen de z en de e's) in de vorm van een golflijntje. In het woord ‘zon’ teken je de o als zonnetje. In het word ‘oog’ teken je de o's als ogen.

Meestal pakken de leerlingen het heel snel op en kunnen om beurten op het bord een woordtekening komen maken.

D Herhalingsgedichten

Je neemt een eenvoudig begrip, bijvoorbeeld ‘feest’. Eerst schrijf je met de leerlingen op het bord een verzameling woorden op die volgens jou horen bij een ‘feest’. Wat doe je, hoe versier je een ruimte, wat voor kleren trek je aan, wat eet je en wat drink je? Dan stel je het gedicht samen. Een voorbeeld:

Kom op mijn feest
We hebben cadeautjes
Kom op mijn feest
We hebben muziek, hier en chocola
Kom op mijn feest
We gaan dansen, lachen en kletsen

Ook gedichten over gevoelens zijn op deze manier samen te stellen:

Ik ben blij

Ik ga lachen

Ik ben blij

Ik ga dansen

Ik ben blij

Ik ga feesten en naar de disco

E Naamgedichten

Schrijf onder elkaar de letters van je naam of de letters van de naam van iemand die belangrijk voor je is of de naam van een land of een stad.

Verzin nu voor elke letter van de naam een woord dat met dezelfde letter begint en maak dan een gedicht waarbij de regel begint met dat woord:

Het hart van mijn land was Hargeisa
Alleen zijn is verdriet hebben
Rozen waren prachtig in mijn land
Geluk hadden we voor de oorlog
Eenzaamheid, soms heb ik een gevoel van
eenzaamheid
Iedereen groette elkaar elke dag
Samen zijn met je familie is het beste
Af en toe wil ik terug naar mijn eigen land

F Herinneringsgedichten

Vraag de leerlingen naar hun herinneringen. Probeer alle zintuigen in het

[p. 3]

gedicht te betrekken. Geuren, kleuren, geluiden, woorden, bijzondere plaatsen en gebeurtenissen. Vraag voortdurend door naar details.

Ik herinner me de fruitbomen van mijn
land
de sapetielle, de manja, de sterappels
de biranbi-bomen
Ik herinner me het ruisen van de rivier
Het kletteren van een waterval
Ik herinner mij de geur van Surinaams
eten
De moksi alesie, massoesarijst, bitawirie
Oh dat heerlijke eten
Ik herinner mij dat ik elke middag met
mijn
neefjes en nichtjes djoel en tikkertje speelde
Ik dacht wat een leuk en gezellig land
Ik voelde de hitte en het warme weer
Ik voelde de regen over mijn lichaam lopen

Voor meer informatie kunt u terecht op de website www.schoolderpoezie.nl of op woensdag en donderdag na 10.00 uur bellen met Enny Schmitz, telefoon 020-3307817. [e-mail]