Alfa-Nieuws. Jaargang 4

Voor niets gaat de zon op....
Marilene Gathier

Vorige week kreeg ik van uitgeverij Coutinho een stapeltje beoordelingsformulieren van Verder lezen toegestuurd. Dit is een boek met leesteksten, dat we (Dorine de Kruyf en Marilene Gathier) dit jaar geschreven hebben. Docenten die een beoordelingsexemplaar hebben aangevraagd, vullen op verzoek van de uitgever zo'n formulier in. Als auteurs vinden we het bij elk boek opnieuw spannend hoe het door deskundigen, docenten en cursisten beoordeeld wordt en wat we eraan kunnen verbeteren. De toon op de formulieren was heel positief. Toch hield ik aan het doorkijken van dat stapeltje een bezorgd gevoel over.

Wat dacht u van de volgende combinatie van opmerkingen op een formulier: ‘Ik ben zeer blij met een vervolg op Beter lezen’ en dan als antwoord op de vraag of het boek ook voor cursisten voorgeschreven gaat worden: ‘Ik zou heel graag willen, maar een boek naast de methode IJsbreker die nu heel duur is, is voor de meeste cursisten financieel niet haalbaar.’ Als het niet aangeschaft gaat worden, waarom is deze docent er dan zeer blij mee? Is dit blijdschap voor anderen die het wel kunnen aanschaffen? Of moeten we tussen de regels door lezen dat het boek gekopieerd gaat worden?

Ook al zegt deze docent het misschien niet rechtstreeks, anderen doen dit wel, zonder enige schaamte. Een docent vertelde mij heel enthousiast, dat ze van Beter lezen een

[p. 6]

kopieermap had gemaakt. Dat was wel zo makkelijk voor haar en haar collega's, want het boek hoefde nu niet meer steeds pagina voor pagina onder de machine.

Wat zou u van de volgende situatie vinden: U komt op een dag op uw werk. Daar staat een gloednieuwe DVD-speler. U reageert enthousiast. Uw coördinator zegt: ‘Ja, het ROC vond dit apparaat te duur om aan te schaffen, maar ik vond dat we het toch nodig hebben. Ik heb er dus maar één gestolen, het is toch in het belang van de cursisten.’ In zo'n situatie zou u uw oren niet kunnen geloven. Maar het kopiëren van lesmateriaal (boeken, bandjes, geluids-cd's, cd-roms, etc.) is wel geaccepteerd.

Een eenvoudige oplossing, als je met bepaald materiaal wilt werken dat te duur is om voor elke cursist aan te schaffen, is de volgende. LI kunt in overleg met het ROC voor een groep een stapel boeken kopen en cursisten daarnaast in een schrift laten werken. Het boek kan de cursist gewoon mee naar huis nemen om huiswerk te maken. (U kunt een handtekening laten zetten voor het lenen van het boek.) Als die groep het boek uit heeft, kan een volgende groep dezelfde boeken gebruiken. Ideaal is het natuurlijk niet, beter zou zijn: voor iedere cursist een boek, dan kan iedereen in zijn eigen boek aantekeningen maken en antwoorden invullen. Maar liever met schriften dan met kopieën werken.

De nadelige gevolgen van kopiëren

Wat is er eigenlijk tegen het werken met gekopieerde boeken, behalve dat het een vorm van diefstal en dus strafbaar is?

Het belangrijkste argument is dat kopiëren uiteindelijk de ontwikkeling en uitgave van nieuw lesmateriaal voor een kleine doelgroep als de alfa-cursisten de das omdoet. Voordat een boek in de winkel ligt, zijn er één tot enkele jaren werk aan vooraf gegaan en verschillende beslismomenten van de uitgever. (Verder gaan met het ontwikkelen of niet, hoeveel geld wordt erin geïnvesteerd, etc.) Voor een commerciële uitgever is de belangrijkste vraag: Hoeveel kan er met dit boek verdiend worden? Bij berekeningen wordt er uitgegaan van een te verwachten aantal verkochte boeken. Goed lesmateriaal maken kost nu eenmaal veel geld. Het kan gebeuren dat auteurs na een jaar werken aan een methode van een uitgever te horen krijgen dat een bepaald project om financiële redenen geen doorgang meer kan vinden en alle werkzaamheden nu gestaakt worden. Hoe minder boeken er verkocht worden, hoe kleiner de kans is dat in de toekomst nog (aanvullend) lesmateriaal uitgegeven wordt. De uitgevers durven het dan niet meer aan. Dat zou erg jammer zijn, want in de praktijk is duidelijk te zien dat veel cursisten op één of twee vaardigheden uitvallen en daarin meer oefenstof aangeboden moeten krijgen dan in basismethodes gegeven wordt, laat staan dat er nog ooit een basismethode ontwikkeld kan worden.

Verder is gekopieerd lesmateriaal voor cursisten vervelend, want papieren raken snel door elkaar of kwijt. Werken met een boek geeft cursisten het gevoel serieus genomen te worden. Ze hebben net leren lezen (in het Nederlands) en zouden eindelijk in een echt Nederlands boek kunnen lezen, maar dan krijgen ze een stapeltje kopietjes. U heeft uw eigen vreemde talen toch ook aan de hand van verschillende boeken geleerd?

Ook voor de docent is kopiëren lastig. Hij of zij moet zorgen dat er steeds voldoende kopieën zijn. Voor een ROC is het bovendien duur. Als een tweede groep de boeken opnieuw gebruikt, is het werken met dezelfde boeken stukken goedkoper dan met kopiëren.

Het laatste argument is er één vanuit het gezichtspunt van de auteurs. Het zou niet eerlijk zijn om dat niet te noemen. Het schrijven van lesmethodes is leuk en uitdagend werk. We vinden het belangrijk dat er voor cursisten goed lesmateriaal beschikbaar is. Maar de inkomsten bestaan uit de royalty's per verkocht boek, een klein percentage waar de belasting nog af moet. Geld dat je in de regel pas ziet, jaren nadat het eerste werk gedaan is. Er moeten heel wat boeken verkocht worden voordat je per uur verdiend hebt, wat je met lesgeven zou kunnen verdienen. Hoe zou u het als docent vinden, als u te horen krijgt dat uw salaris deze maand een paar honderd gulden lager is, omdat uw groep kleiner is geworden? Zo voelt het voor een auteur of uitgever als iemand je zonder schaamte vertelt dat ze op grote schaal materiaal kopieert.

Er zijn dus eigenlijk maar twee mogelijkheden: Het materiaal aanschaffen of het materiaal niet gebruiken. Voor een dubbeltje kun je niet op de eerste rang zitten. En voor niets gaat de zon op.

[p. 7]

Henny Jellema bekent het eerlijk. Ook zij heeft zich wel eens schuldig gemaakt aan het kopiëren van leermiddelen. Zij geeft Marilene Gathier groot gelijk. Maar vindt ook dat uitgevers niet geheel en al vrijuit gaan.