Alfa-Nieuws. Jaargang 3

[p. 6]

Uit het veld

Goede Tijden, Slechte Tijden
Henny Jellema
Lieven de Keyschool - Haarlem

TV-soaps hebben een twijfelachtige reputatie. In kringen waar men zich ook maar iets verbeeldt worden deze drama-programma's afgekeurd. Met of zonder verbeelding: ik ben het voor een groot deel met de afkeurders eens. En ik kan het weten want de afgelopen twee maanden kijk ik naar Goede tijden, slechte tijden. En ik kijk niet alleen zelf, mijn leerlingen hebben het ook nog als huiswerk op!

Hoe kwam ik op soaps?

Wat is er zo fout aan soaps? Het is de grofheid van de emoties die schaamteloos ten toon wordt gespreid. Met stijgende verbazing zie ik dagelijks hoe de makers van deze programma's nergens voor terugdeinzen: incest, verkrachting, babyhandel... Ze schuwen geen onderwerp en presenteren deze ook niet erg subtiel. Toneel- en dramadeskundigen beweren vaak dat de acteerprestaties ook nog eens heel slecht zijn. Daar ben ik het in geval wat een aantal acteurs betreft niet mee eens. Het spelniveau is wel heel wisselend. Een sterk punt vind ik de wendingen die gebeurtenissen nemen. Critici zeggen voorspelbaar. Ook daar ben ik het niet mee eens. De verhaallijnen en plots zijn vaak verrassend en origineel. Een voorbeeld: als een stel computerhackers in hun hebzucht iemand het nummer van energiebedrijf laten kraken valt ter plekke het licht uit. Dat is een geestige vondst, waar menig literair schrijver met reputatie niet op komt.

Met het Nederlands in de soap is ook niets mis. Er wordt keurig ABN gesproken. Het gaat om alledaags actueel taalgebruik en op grofheden in dat opzicht heb ik ze niet kunnen betrappen. Grammaticaal is het dik in orde. Het is een Nederlands waarvan ik denk dat het goed is dat mijn leerlingen daar kennis mee maken. Veel van onze leerlingen horen of spreken buiten de schoolmuur niet één enkel woord Nederlands. Thuis wordt met de satelliet Arabisch geluisterd en onderling wordt er geen Nederlands gesproken.

Communiceren in het Nederlands

Zo kwam ik op soaps. Juist vanwege het ontbreken van de subtiliteit en die grove emoties. Die emoties worden immers zo duidelijk en navolgbaar gepresenteerd. Het komt er op neer dat soaps voor mensen die nog maar weinig Nederlands beheersen, heel goed te volgen zijn. De emoties zijn zo ‘vettig’ dat het eigenlijk niet uitmaakt in welke taal er wordt gesproken, je begrijpt wel wat er gebeurt. Maar als je er Nederlands ‘onder legt’ wordt dat Nederlands ondertussen wel gehoord. Dat was voor mij de basisgedachte om te experimenteren met Goede Tijden, Slechte Tijden.

Ik had al langere tijd een groepje hele zwakke leerders. Het grootste probleem vond ik, dat het maar niet tot communiceren in het Nederlands kwam; alsof het niet tot hen doordrong dat dat zou kunnen. Ik probeerde er met observaties

[p. 7]

achter te komen wanneer er bij hen zelf echt sprake was van communicatie. En die ontstond toch als er ruzie, boosheid of verdriet in het spel was. Ik heb eerst zo maar eens een aflevering laten zien. Wat ik wilde weten: houdt een soap de aandacht vast? Het antwoord was volmondig ja.

Nu zet ik afleveringen van de soap op video, maak er verwerkingsmateriaal bij en bereik op deze manier dat mijn leerlingen in ieder geval vijf keer per week naar vlot uitgesproken dialogen in goed Nederlands luisteren,

Wat ik wilde bereiken is zichtbaar gelukt. De ‘niet-communicatieve’ leerlingen hebben ervaren dat er voor liegen, kwaad worden, verliefd zijn en oplichterij ook in het Nederlands woorden en zinnen bestaan.

Verwerkingsmateriaal

Lezers van ALFA-nieuws zullen zich afvragen wat er voor analfabeten aan verwerkingsmateriaal mogelijk is bij zo'n soap. Totale beginners kunnen nog niet aan schriftelijke verwerking meedoen. Zij kijken alleen naar de filmpjes en tot nu heb ik geen leerling gehad, die vervelingsverschijnselen vertoonde. Een minimum niveau aan aanvankelijke leesvaardigheid (bij mij Lezen doe je overal boekje 6) is nodig voor de schriftelijke verwerkingsoefeningen bij het luisteren. Een leerling moet geschreven tekst kunnen herkennen, dat wil zeggen mee kunnen lezen als ik voorlees en vervolgens een verbinding kunnen leggen met wat ze gehoord hebben. Dat is veel toegankelijker dan geschreven tekst moeten ontcijferen of weergeven.

Ik gebruik gesproken tekst uit de videostukjes. Het is, ook voor de ‘gevorderden’ veel te moeilijk om dat zonder hulp te lezen. Daarom doe ik het als volgt:

Goede Tijden, Slechte Tijden bestaat uit een heleboel korte scènes van gemiddeld een minuut, per aflevering zo'n 15 scènes (van de aangekondigde 30 minuten gaan ruim 10 (!) naar reclame). Ik stop de videoband altijd aan het begin van zo'n scène en lees de zin(nen)

[p. 8]

voor. Bij zwakke lezers wijs ik het op hun papier aan en meestal herhaal ik de zin een paar keer, zodat die goed in de hoofden zit. Want het herkennen van geschreven tekst gaat wel. (soms ook al wel bij iemand die nog niet klaar is met boekje 6!). Nadrukkelijk: ik laat het de leerlingen niet voorlezen, ook niet op de klassieke manier van één leerling laten lezen. Er zijn leerlingen die het voor zichzelf proberen te lezen en de makkelijke woordjes moedig ik wel aan maar ik vraag niet van leerlingen dat ze een zin als: ‘Ik dacht eigenlijk dat het echt helemaal over was tussen jou en Robert’ hardop kunnen lezen. Overigens ben ik begonnen met hele korte zinnen van hooguit zes woorden.

De zinnen heb ik genummerd per scene. Zo:

1.	Ik weet alleen niet, of we aan een paar sokken genoeg hebben.
2.	Heb je al enig idee wat je voor haar gaat maken?

Ik noem altijd het nummer van de scène zodat de leerling weet waar hij de tekst moet zoeken. Terwijl ik rond loop, wijs ik het bij zwakke leerders aan.

Zoals gezegd ben ik met hele korte, eenvoudige zinnetjes begonnen, daarna zoals bovenstaand en daarna zette ik twee zinnen in ieder vak, een a-zin en een b-zin.

1	a. Is Barbara nog langs geweest? b. Ik dacht dat Barbara nog zou komen?
2	a. Ze zullen me mijn kind afpakken. b. We moeten onze koffers maar eens vlug gaan pakken.

Veel moeilijker wordt het op deze manier:

1	a. Hij is vanochtend net naar Londen gegaan. b. Hij is deze morgen net naar Londen gegaan.

De leerling moet goed luisteren en een zin doorstrepen: die zin kwam niet in de scene voor. Deze werkwijze kennen ze van andere methodes (Breekijzer bijvoorbeeld). Dit kan ik uitbreiden met drie of vier zinnen en ik overweeg een oefening te maken waarbij de woorden door elkaar staan en de leerling ze in de goede volgorde moet zetten.

Eigenlijk zijn alle gangbare taaloefenvormen bruikbaar. Of het echt zover komt weet ik nog niet. Het is heel veel werk (ik moet zo'n aflevering zelf een aantal keren bekijken, stopzetten enz.) en wat ik wilde bereiken, namelijk dat een aantal leerlingen ‘wakker werden’ wat betreft communicatie, is nu ook al wel gelukt. Er zijn nu veel leerlingen die elke avond thuis de serie volgen en daar gaat het mij om. Ze komen de volgende dag met mij uitwisselen wat ze hebben gezien. Dat betekent wel: ik moet zelf elke avond kijken.

Tot slot

De laatste vrijdagmiddag voor de herfstvakantie ging vanwege een sterfgeval een feestelijke discomiddag niet door. De leerlingen vroegen of we dan in de klas een film konden gaan zien die een van hen bij zich had. Ik ben bij dat soort verzoeken altijd op mijn hoede. Je komt soms voor rare verrassingen te staan en ik wil ook nooit dat de film in een taal is die slechts door een kleine groep leerlingen verstaan wordt. Een Turkse film bijvoorbeeld. Dan zitten de Somaliërs, Chinezen, Marokkanen er voor spek en bonen bij. Maak je geen zorgen juf, dit is een Indiase film. Een Indiase film? In welke taal? In het Hindi? Jazeker! Maar dat verstaan jullie toch geen van allen? Nee, maar dat was geen probleem. Iedereen wilde hem graag zien en aldus werd democratisch besloten.

Wat we te zien kregen was een film, van een soort die in India heel populair is. Anil Ramdas (correspondent NRC) heeft er veel over gepubliceerd. Het zijn hele kleurige sentimentele verhalen met heel veel liefdesverdriet en heel veel trouw aan principes, heel veel strijd tussen slechte verleidingen en correcte verplichtingen. Met altijd een happy end. Mijn leerlingen verstonden er geen woord van, maar ze begrepen alles.

* * *

[p. 9]

Mie Sterckx (ons redactielid uit Leuven) reageerde met enkele vragen.

Mie:

Hoe begin je aan zo'n les? Wordt de video opgezet en begin je dan onmiddellijk met de opdrachtjes?

Eerst heb ik gevraagd of ze van het bestaan van de soaps afwisten, of ze er wel eens naar keken enz. Ik zei dat ze thuis maar moesten zeggen dat het kijken naar Goede Tijden, Slechte Tijden door de juffrouw werd aangemoedigd (met in mijn achterhoofd strenge Islamitische vaders!).

In het begin hadden twee meisjes het gezien. Ik vroeg erover en probeerde op die manier de interesse van de andere leerlingen te wekken. Toen heb ik op een goeie dag een aflevering laten zien en er mondeling vragen over gesteld. Dat was te moeilijk. Daarna heb ik een papier voor elke leerling gemaakt met alle namen van de personages van de serie. Aan het begin van elke aflevering heeft Goede Tijden, Slechte Tijden een liedje waarbij de acteurs op een foto voorbijkomen. Met het papier bij de hand hebben we zo alle personages besproken. Het uiterlijk om ze te herkennen, de relaties onderling (Dat was nog eens wat!! Voor een docent die graag uitlegt is er dan wat te halen!) en de karakters. Bij de daaropvolgende aflevering heb ik de verwerkingsoefeningen gemaakt zoals boven beschreven.

Mie:

Ik denk dat het gevaar is, dat leerlingen de soap wel begrijpen door het belangrijkste uit de beelden af te leiden. Voor mij is de cruciale vraag: hoe zorg je ervoor dat ze bij het kijken naar de soap zoveel mogelijk taal oppikken?

Ik hoop dat ze spelenderwijs, door vaak te kijken en te luisteren, veel taal oppikken. Meer kun je als docent daar niet aan doen. Natuurlijk kun je met zo'n soap nog veel meer functionele oefeningen doen. Maar er bestaan veel methodes die op die manier taalverwerving bevorderen. Ik had niet in mijn hoofd om een nieuwe taalmethode met soaps als basis te schrijven. Zoals ik hierboven aangeef, als leerlingen eenmaal aan verwerkingsvormen toezijn, zijn veel bestaande oefenvormen wel bruikbaar. Het is echter heel veel werk en het schrijven van lesmateriaal is moeilijker dan het lijkt. Iedereen die wel eens iets geprobeerd heeft in die richting, weet dat.

Mie:

Wat is het doel van de verwerkingsoefeningen?

Vooral een didactisch doel. Leerlingen nemen een activiteit veel serieuzer als er echt ‘werk’ aan vast zit met een beoordeling goed/fout dan zomaar een beetje vrijblijvend kijken. Ik hoop dat ze thuis dan niet alleen kijken maar ook nauwkeuriger naar de taal luisteren. Dit hele projectje heeft niet zoveel pretenties als jij misschien verwacht.

Het is wel een suggestie aan collega's van ALFA-nieuws. Een tip is nooit weg tenslotte.

* * *

cursisten van het Horizon College te Alkmaar