Alfa-Nieuws. Jaargang 3

[p. 14]

Uit het veld

In het vorige nummer van alfa-nieuws beschreven Marielle Jorna en Annette Hurkmans hun ervaringen met de nieuwe Intaketoets Alfabetisering NT2 bij de Taalschool in Breda. ‘Een verbetering’ is de conclusie. Toch worden er ook enkele kanttekeningen geplaatst. Irma Koerhuis van Bureau ICE (de ontwikkelaar van de toets) geeft in dit nummer een reactie op de eerste ervaringen uit de praktijk.

De Intaketoets Alfabetisering NT2
Betonblok of modelklei?
Irma Koerhuis
Bureau ICE

In het vorige nummer van Alfanieuws beschreven Marielle Jorna en Annette Hurkmans van de Taalschool Breda hun ervaringen met de Intaketoets Alfabetisering. Het blijkt dat toetsing van analfabeten een specifieke aanpak vereist; er kan immers geen beroep worden gedaan op lees/schrijfvaardigheid. Bovendien zijn typische stadia in het alfabetiseringsproces (vanuit welke benadering dan ook) moeilijk te herkennen door docenten die niet gewend zijn met Alfacursisten om te gaan. Het interpreteren van cursistproducten is, ondanks aanwijzingen in de handleiding, voor niet-alfabetiseringsdocenten een hele klus.

Dat is ook mijn ervaring. Tijdens deze studiedagen over de Intaketoetsen Alfabetisering bleken er grote verschillen te bestaan tussen ervaren en onervaren alfa-intakers. Een reactie tijdens zo'n studiedag: ‘Ik ben eerst geschrokken van het specifieke karakter van de toets, maar ik ben blij dat ik er nu achter ben gekomen dat ik niet “zomaar” de alfa-intake kan doen. Ik denk dat ik eerst maar eens bij mijn collega's ga kijken...’

De intake moet door ERVAREN intakers gedaan worden, en dan bij voorkeur door ervaren alfa-intakers, vanwege de specifieke alfa-problemen. Verder moet de handleiding nauwkeurig gelezen worden om goed met de toets te kunnen werken. Dit geldt eigenlijk voor het gebruik van alle toetsen, maar met name voor de intaketoets waarbij de intaker te maken heeft met kandidaten zonder toetservaring.

Fluency

De in korte tijd af te nemen Fluencytoets fungeert als een filter, waaruit een verwijzing volgt naar:

-	een NT2 traject als de cursist gealfabetiseerd blijkt te zijn;
-	het begin van een alfatraject, als de cursist onder een aangegeven scoregebied scoort;
-	de toets Technische vaardigheden, als de cursist in een aangegeven scoregebied scoort.

[p. 15]

Vervolgens wordt de cursist naar een plaats in het alfabetiseringstraject verwezen. Jorna en Hurkmans noemen kandidaten die in de Fluencytoets woorden raden op basis van een bekende letter ‘echte beginners’. Dat geldt vooral bij classificatie volgens de structuurmethode. De betreffende kandidaten geven op deze manier aan wel over voorspellingsstrategieën te beschikken en zijn in dat opzicht geen ‘echte beginners’. Verder constateren Jorna en Hurkmans terecht dat observeren uitermate belangrijk is. Bij deze groep radende kandidaten lijkt het interessant om met behulp van de Toets Technische vaardigheden meer informatie te krijgen.

Een van de punten die Jorna en Hurkmans opmerken bij de toets Technische Vaardigheden (7 onderdelen) is dat de afname erg arbeidsintensief is. Daar zou ik het volgende over op willen merken. De toets Technische Vaardigheden hoeft maar bij een beperkt aantal cursisten afgenomen te worden. Bovendien hoeven de toetsen uit deze toetsserie niet allemaal in de intake afgenomen te worden. Gezien de lengte van de toetsen en de beperkte tijd bij de intake is het verschuiven van onderdelen naar een later tijdstip aan te bevelen. De toets Technische Vaardigheden leent zich goed voor afname in de verlengde intake. Ook kan de toets worden ingezet bij cursisten tijdens het alfa-traject, om te beoordelen of en waar hiaten zitten in het technische alfabetiseringsproces bij een bepaalde cursist.

In het onderzoek op de Taalschool Breda werden in totaal 30 cursisten middels de Fluency toets - ongeveer een op de drie cursisten - doorverwezen naar de toets Technische Vaardigheden. Dit aantal noemen de auteurs ‘veel’, maar in dit geval kan dat verklaard worden door het feit dat er kandidaten uit vier niveaus getoetst zijn; het gaat hier dus niet alleen om beginners. Deze gegevens zijn waarschijnlijk niet representatief voor een ‘doorsnee instroomsituatie’. Het in de handleiding aangegeven scoregebied is gebaseerd op psychometrische gegevens uit de pretest, maar het kan door instellingen natuurlijk op basis van eigen gegevens aangepast worden.

Technische Vaardigheden

Jorna en Hurkmans vragen zich af of de toets niet wat zuiniger ingezet zou kunnen worden.

Mijn reactie: Of en wanneer de toets Technische Vaardigheden wordt ingezet is een keuze van de instelling. Het doel van de intaketoets is een adequate plaatsing. De inzet van de toets Technische Vaardigheden is mede afhankelijk van de gebruikte Alfabetiserings-methode; de toets wordt immers gebruikt om te bepalen op welke plaats iemand instroomt in het alfabetiseringstraject. Bij een functionele, communicatieve leerlijn als ‘Alfa’ (Malmberg) spelen andere (functionele) vaardigheden een rol bij plaatsing dan bij gebruik van een structuurmethode als 7/43. Als gewerkt wordt met een dergelijke functionele methode, kan de instelling overwegen de toets niet ‘standaard’ in te zetten. Voor alle onderdelen geldt: gebruik alleen die onderdelen die zinvol zijn voor plaatsing in de specifieke setting van de instelling. Op een buurthuislocatie waar slechts één Alfabetiseringsgroep is levert de toets (afgezien van Fluency) geen plaatsingsadvies op. De toets kan daar overigens wel ingezet worden om het lesprogramma op de individuele cursist af te stemmen.

Ook tijdens scholingen rond de Alfatoetsen werd het onderdeel Technische Vaardigheden ‘arbeidsintensief’ genoemd. Bij nadere bestudering van dit onderdeel door ervaren docenten bleken de verschillende onderdelen wel veel informatie op te leveren. Juist bij cursisten waar niet direct duidelijk is wat er nog niet beheerst wordt is afname van deze toets aan te raden om een ‘traject op maat’ aan te kunnen bieden. Ook werd de eigen kritiek op de toetsduur afgezwakt met opmerkingen als: ‘We zijn blij dat er nu eindelijk iets bruikbaars is. Als je recht wil doen aan de doelgroep mag tijdsinvestering op zich geen bezwaar zijn.’

Jorna en Hurkmans merken ook op dat de toets een goed beeld geeft van de variatie in technische leesvaardigheid en van de tekorten op bepaalde technische vaardigheden. Wel noemen ze het gebruik van twee cassetterecorders erg lastig.

Toch wordt door ons het gebruik van twee cassetterecorders bij de beginnende

[p. 16]

intaker aangeraden. Het is natuurlijk mogelijk om de opnamecassette gewoon door te laten lopen, in plaats van het tussentijds aan/uitzetten waar de kandidaten onrustig van kunnen worden.

Als eenmaal ervaring is opgedaan met deze manier van toetsen kan de opnamerecorder vervallen. De intaker hoeft zich dan niet meer te concentreren op de toets, maar kan zich richten op de kandidaat. Gezien de duur van de toets is het belangrijk dat een kandidaat die moeite heeft met de toets Technische Vaardigheden even op adem kan komen. Daartoe zitten er ‘afbreekpunten’ in, tussen de verschillende onderdelen kan gepauzeerd worden.

Vertelplaten en instructiekaart

Tot de intaketoets alfabetisering behoort ook het onderdeel gesprekken, om een beeld te krijgen van de luister- en spreekvaardigheid van de kandidaten en van beheersing van instructie-taal. Ook dat onderdeel lijken Jorna en Hurkmans arbeidsintensief te noemen, ze suggereren het te laten bij de meest duidelijke vertelplaat.

Het afnemen van dit onderdeel is volgens ons vooral zinvol als de instelling de kandidaten indeelt in aparte lees/schrijf- en spreekgroepen. Beheersingsniveaus van mondelinge- en schriftelijke vaardigheden van één kandidaat kunnen erg uiteen lopen. Ook dit onderdeel kan goed naar een verlengde intake verschoven worden.

Tijdens de pretest van dit onderdeel bleek er veel variatie te zijn in de waardering van de vier verschillende vertelplaten. Wat de ene docent ‘heel leuk en stimulerend’ vond, vond een collega ‘echt niks’. Daarom is besloten alle vier de platen in het materiaal op te nemen, zodat intaker en/of kandidaat een keuze kan maken. Het is dus uitdrukkelijk niet de bedoeling om een kandidaat vier platen voor te leggen. Als een bepaalde plaat niet ‘werkt’, kan een andere plaat gekozen worden. De platen vormen slechts een aanleiding om taalproductie te verkrijgen. Het is niet de bedoeling dat kandidaten een ‘goed antwoord’ geven op de door de intaker gestelde vraag. Bij het beluisteren van pretestbandjes bleek dat juist adequate intakers soms hele andere aspecten (dan zichtbaar op de plaat) aan de orde lieten komen. Zoals een docent tijdens een scholing het aangaf: ‘Durf mee te gaan op de weg die de kandidaat tijdens het gesprek inslaat.’

Leerondersteunende vaardigheden

Bij de Taalschool Breda bleek de klassikale afname van de toets Leerondersteunende Vaardigheden (LOV) ‘toch geen verstandige keuze’. Eén cursist had de hele toets al gemaakt, terwijl de instructie van het derde onderdeel nog aan de gang was. Zelf heb ik wel goede ervaringen met klassikale afname: in de pretestfase heb ik deze toets zonder problemen bij een groep cursisten afgenomen.

Problemen met tempoverschillen binnen een groep zijn te ondervangen door de instructie en afname per onderdeel plaats te laten vinden. De twee manieren van instructie (in één keer achter elkaar/per onderdeel) staan in de handleiding beschreven.

Jorna en Hurkmans vragen zich af of de toets LOV wel zo veel zegt over het tempo waarin iemand een taal zal leren.

Het doel van de LOV toets is het maken van een inschatting van het tempo waarin een kandidaat het onderwijstraject zal doorlopen. Het beheersen van schoolse vaardigheden bespoedigt het taalleerproces. Het is dan ook niet opvallend dat andersalfabeten bijna altijd hoger scoorden op dit onderdeel bij de afname in Breda. De LOV toets is gepretest en daaruit is een normering vastgesteld. Dat betekent dat er uitspraken gedaan kunnen worden over het onderscheid langzame / snelle leerders.

Is deze toets moeilijk?

‘De meeste cursisten vonden de toets moeilijk en waren gespannen.’

Over het algemeen worden toetsen door kandidaten als ‘moeilijk’ ervaren. Er zitten immers onderdelen in die ze nog niet beheersen. Toetsen die zo makkelijk zijn dat alle kandidaten hoog scoren, maken geen onderscheid tussen de verschillende beheersingsniveaus. Een dergelijke ervaring is dus logisch, zeker als het gaat om toetsing van

[p. 17]

groepen kandidaten die niet gewend zijn getoetst te worden. Daarom zijn het geruststellen van kandidaten en een duidelijke instructie zo belangrijk.

Jorna en Hurkmans hebben gelijk als ze zeggen dat de toetsing al met al veel tijd kost. Daarom dient er met beleid te worden omgegaan met de instrumenten. De bestede tijd is ook een investering. Zoals een docent zei: ‘Het kost wat (tijd), maar dan heb je ook wat (informatie)!

Evenals het ontwikkelen van lesmateriaal is het maken van toetsen ook een voortdurend proces van bijschaven, meegaan met ontwikkelingen en nieuwe inzichten. Met deze toets is een goede stap gezet om de intake te kunnen modelleren op basis van individuele instellingen / kandidaten; geen betonblok (aan het been van de intaker), maar modelklei.