Alfa-Nieuws. Jaargang 3

[p. 1]

nummer 2 - 2000

Uit het veld

Alfa-klas in het studiecentrum van de Taalschool - Horizon College -Alkmaar

[p. 2]

Uit het veld

Op de Taalschool in Breda wordt tot op heden gewerkt met de oude intaketoetsen Alfabetisering. Toen in januari 2000 de nieuwe intaketoetsen uitkwamen, kreeg studente Interculturele Communicatie Mariëlle Jorna in het kader van een stage de taak de toets eens onder de loep te nemen en de bruikbaarheid vast te stellen voor de Taalschool (een onderdeel van het Baroniecollege). Marielle doet samen met coördinator en begeleidster Annette Hurkmans verslag van de eerste praktijkervaringen met dit nieuwe toetsinstrument.

De nieuwe intaketoets Alfabetisering
Eerste ervaringen uit de praktijk
Mariëlle Jorna en Annette Hurkmans

De oude toets en de knelpunten

Analfabete en anders-alfabete cursisten die worden aangemeld op de Taalschool in Breda worden tot nu toe in een groep geplaatst op basis van hun resultaten op de intake-toets Alfabetisering uit 1994. Op de Taalschool worden echter nogal wat kanttekeningen geplaatst bij de bruikbaarheid van deze toets.

Op de eerste plaats kunnen niet alle onderdelen worden afgenomen, omdat de toetstijd beperkt is. Dat wreekt zich vooral bij de onderdelen spreken, luisteren en mondelinge voorwaarden. Standaard worden wel de onderdelen lezen en schrijven afgenomen, maar de gegevens die daarmee verzameld worden, leveren vaak toch onvoldoende informatie op om cursisten goed te kunnen plaatsen.

Inhoudelijk is er ook een en ander op te merken over deze toets. Volgens het intakebureau geven de deeltoetsen lezen en schrijven geen goed beeld van de technische lees- en schrijfvaardigheid, omdat er teveel een beroep wordt gedaan op andere vaardigheden. In opgave 14 bijvoorbeeld moet de kandidaat het woord broek invullen in een zin. Wanneer de deelnemer dit woord niet kent, valt de score lager uit. De score zegt meer over de woordenschat van de deelnemer dan over zijn technische schrijfvaardigheid. Daarnaast wordt ook een beroep gedaan op studievaardigheden. Die spelen bijvoorbeeld een rol in opgave 17, waar een formulier moet worden ingevuld.

Tenslotte zijn een aantal tekeningen in de toets onduidelijk. Vooral de tekeningen in opgave 16 van de toets zijn van slechte kwaliteit. De vraag was dan ook of de nieuwe intaketoets een geschikter instrument zou zijn voor het plaatsen van cursisten. Ook was de vraag welke onderdelen met name van belang zijn voor een goede plaatsing van cursisten.

Om een goed beeld te krijgen van de mogelijkheden en een optimale inzet van de toets, werd de toets afgenomen bij de vier alfabetiseringsgroepen van de taalschool (in verschillende mate van gevorderdheid) en bij de beginniveau's van de reguliere NT2-groepen voor laagopgeleide cursisten. Dat bood tegelijkertijd de mogelijkheid een profiel samen te stellen van het bestaande cursistenbestand en dat te toetsen aan de oordelen van docenten over de eerder gerealiseerde plaatsing en de vaardigheden van hun cursisten.

De intake-toets Alfabetisering

[p. 3]

De intake-toets bestaat uit vier verschillende onderdelen. Het onderdeel Fluency is bedoeld om de technische lees- en schrijfvaardigheid te meten (hardop lezen, overschrijven en dictee). Als de score daarop laag is, moet worden overgestapt op de toets Technische Vaardigheden, die deelvaardigheden als auditieve analyse en klanktekenkoppeling nagaat. Het onderdeel Gesprekken meet samenhangend de luister- en spreekvaardigheid in het Nederlands. Daarnaast is er nog de toets Leerondersteunende Vaardigheden (LOV) waarmee nagegaan zou kunnen worden hoe het gesteld is met het taalleervermogen van een cursist.

Fluency

De toetsserie begint met een fluency-toets. De deelnemers lezen twee minuten lang een lijst met woorden en twee minuten een tekst die qua lay-out steeds moeilijker wordt. De score wordt vastgesteld op basis van het leestempo, dat wil zeggen tot hoever een lezer is gekomen na twee minuten lezen. Hoe de woorden gelezen zijn, speelt voor die score nog geen rol. Op basis van die score wordt vastgesteld of iemand naar de allerlaagste alfabetiseringsgroep gaat, of verder getoetst moet worden met de Intaketoets NT2 (bij een hoge score) of met de toets technische vaardigheden (bij een score daartussenin). Bij twijfelgevallen geeft de handleiding de suggestie de score aan te vullen met obervatie-gegevens over de manier waarop de woorden gelezen werden (ontsleutelfouten of alleen problemen bij de uitspraak).

De afname van de fluency-toets verliep over het algemeen vlot, maar bij een groot aantal cursisten bleek dat die observatie-gegevens belangrijke aanvullende informatie opleveren. Dat bleek onder andere bij de vooral radende lezers, die eigenlijk helemaal niet zo goed konden lezen, maar toch meer dan tien woorden binnen een minuut ‘lazen’ (gokten dus in dit geval). Volgens de handleiding moeten deze deelnemers toch de twee minuten volmaken omdat alleen afgebroken mag worden wanneer kandidaten minder dan tien woorden in een minuut lezen. Die echte raders, die bijvoorbeeld een bekende letter zien, en op basis daarvan een woord noemen, zijn echte beginners die nog geen nieuwe woorden kunnen lezen. Maar op basis van de temposcore zou geconcludeerd kunnen worden dat het om gevorderde lezers gaat. Eén simulant nam dan ook het heft in eigen handen en weigerde na anderhalve minuut verder te lezen.

De beoordeling op basis van de observaties bleek overigens een tijdrovende bezigheid die in eerste instantie nogal wat vragen opriep. Bij een nadere beoordeling moet namelijk, overigens terecht, onderscheid gemaakt worden tussen uitspraak-fouten en ontsleutelfouten. Het woord uitspraakfout is misschien een beetje misleidend, omdat het niet gaat om fouten bij het lezen, maar om het anders (volgens de Nederlandse norm) uitspreken van wel goed gelezen woorden. Maar wat is precies een uitspraakfout en wat een ontsleutelfout? Op het eerste gezicht lijkt dat onderscheid gemakkelijk te maken. Uitspraakfouten worden gemaakt omdat een kandidaat bepaalde klanken, door interferentie vanuit een andere taal, (nog) niet goed kan uitspreken. Ontsleutelfouten zijn analyse/synthese-fouten (bijvoorbeeld drop zeggen in plaats van dorp) of fouten die verband houden met het niet kennen van de klank-tekenkoppeling. Tijdens de afname bleek dat onderscheid niet altijd even duidelijk. Wanneer bijvoorbeeld het woord lesmap wordt uitgesproken als leesmap, kan dit een ontsleutelfout zijn, omdat de kandidaat het verschil tussen de letters e en ee nog niet kent, maar het is ook mogelijk dat de cursist de e als ee uitspreekt. Aan de hand van de uitspraak van andere woorden is na te gaan of er systeem zit in de uitspraak van bepaalde klanken.

Technische vaardigheden

Het perecentage ontsleutelfouten kan uitsluitsel geven over de verwijzing van een kandidaat wanneer de temposcore op de fluencytoets in het grensgebied ligt tussen verwijzing naar een alfabetiseringstraject en een NT2-traject. Wanneer ook dat percentage geen uitsluitsel geeft, moet de toets Technische Vaardigheden worden afgenomen. Het grensgebied tussen de twee trajecten bleek echter zo breed te zijn dat 16 cursisten hierin terecht kwamen. Daarnaast scoorden 14 cursisten ‘te hoog’ voor een beginnersgroep, waardoor ook zij werden doorverwezen naar de toets technische vaardigheden. Dat is veel voor een relatief arbeidsintensief onderdeel.

De toets Technische Vaardigheden bestaat uit 7 korte onderdelen. Elk onderdeel toetst een deelvaardigheid die een rol speelt in het alfabetiseringsproces. Deze vaardigheden zijn onder te verdelen in 3 dimensies: auditieve vaardigheid, foneem/grafeemkoppeling en letter-clusters.

Bij de afname wordt gewerkt met twee casetterecorders, één voor afspelen en één voor het opnemen. Niet alle opgaven werden opgenomen. Dit leidde soms tot verwarring bij de cursist; ook wanneer ze geen talige reactie hoefden

[p. 4]

te geven, bleven sommige cursisten wachten tot de opnameband was aangezet. Volgens de handleiding duurt de toets Technische Vaardigheden een half uur, maar in de praktijk bleek de toetstijd sterk afhankelijk te zijn van de aanspreekbaarheid van cursisten. Bij enkele cursisten duurde de afname zelfs een uur, wat niet alleen voor de toetsleider, maar ook voor de cursist een vermoeiende bezigheid was. In de toekomst moet misschien nog eens goed gekeken worden of die iets zuiniger kan worden ingezet.

Cursusaanbod

Wanneer op de toets Technische Vaardigheden geen tekorten worden geconstateerd en de kandidaat schrijft voldoende vloeiend, kan hij alsnog naar een intakeprocedure voor Nt2-trajecten worden verwezen. In alle andere gevallen moet de instelling haar eigen normen en criteria voor plaatsing hanteren, afhankelijk van de mogelijkheden die er zijn. De toets gaf een goed beeld van de variatie in technische leesvaardigheid en van de tekorten op bepaalde technische vaardigheden. Wel werd geconstateerd dat de koppeling van de toetsresultaten aan de verschillende alfabetiseringsgroepen van de Taalschool lastig is, omdat op de Taalschool gewerkt wordt met de methode Alfa.

Wellicht biedt een combinatie van de fluency-toets met de gesprekken een uitkomst. De gesprekken geven een globaal zicht op de luisteren spreekvaardigheid van het Nederlands, wat luisteren betreft vooral van de instructietaal. Dat gebeurt aan de hand van vier verschillende vertelplaten die niet allemaal even zeer aan bleken te spreken. Op de Taalschool werd één van de platen (aan tafel) gebruikt voor afname. De afname daarvan verliep soepel, meestal waren vijf minuten voldoende om de observatiegegevens bij de vertelplaat in te vullen. De tekening bij deze plaat (aan tafel) was duidelijk voor de cursisten.

Leerondersteunende vaardigheden

Omdat ook onze toetstijd beperkt was, werd uiteindelijk besloten de toets Leerondersteunende Vaardigheden klassikaal af te nemen. De LOV-toets bestaat uit vier onderdelen en zou volgens de handleiding informatie geven over de snelheid waarmee een kandidaat een taal zal kunnen leren. De klassikale afname bleek toch geen verstandige keuze. Hoewel de groepen klein waren (5-8 cursisten) en tenminste twee personen bij de afname waren, kon niet voorkomen worden dat één cursist (een anders-alfabeet) na een kwartier de hele toets al gemaakt had, terwijl de uitleg van het derde onderdeel nog bezig was. Het lijkt erop dat dit onderdeel meer zegt over de beheersing van schoolse vaardigheden en het begrip van instructietaal, dan over het tempo waarmee iemand een taal leert. Vooral in de beginnersgroepen wisten cursisten vaak niet wat ze moesten doen en verliep de afname moeizaam. De groepen waren dan ook zeer heterogeen wat betreft schoolse vaardigheden en opvallend was dat andersalfabeten bijna steeds veel hoger scoorden dan analfabeten.

Verbetering

De nieuwe intaketoets is een duidelijke verbetering ten opzichte van de oude intaketoets. Het lezen van losse woorden en woorden in een tekst bij de fluency-toets doet geen beroep op andere vaardigheden zoals woordenschat of studievaardigheid en geeft dus een zuiverder beeld van technische leesvaardigheid. Studievaardigheden lijken wel een rol te spelen bij de toets Technische Vaardigheden en de LOV-toets. En het zou interessant zijn eens een keer na te gaan of de LOV-toets inderdaad een onderscheid kan maken tussen mensen die snel en niet snel een taal zullen leren.

Tenminste een vertelplaat uit het onderdeel gesprekken is duidelijk, waardoor deze ook eenvoudig af te nemen is. De gesprekken leveren op een relatief eenvoudige manier veel informatie over de gespreksvaardigheid en de beheersing van instructietaal.

De afname van de gehele toets nam veel tijd in beslag, maar voor een goede plaatsing van cursisten op de Taalschool hoeven waarschijnlijk niet alle onderdelen afgenomen te worden. Vooral de bruikbaarheid van de toets Technische Vaardigheden moet nog nader onderzocht worden, vooral ook omdat een relatief groot gedeelte van de cursisten in het grensgebied viel.

Het afnemen van de toetsen (bij alle alfagroepen en beginnersgroepen) was een nuttige bezigheid die vooral een goed beeld gaf van de stand van zaken met betrekking tot technische leesvaardigheid en gespreksvaardigheid van beginners. Maar het was ook tijdrovend. De meeste cursisten vonden de toets moeilijk en waren gespannen. Sommige cursisten namen me dat ook niet in dank af. Eén van de cursisten bijvoorbeeld zei na afloop van het laatste onderdeel dat Marielle alleen terug mocht komen als ze de toetsen thuisliet.