Alfa-Nieuws. Jaargang 2

[p. 8]

Werk in uitvoering

De duffe en de meel
Jeanne Kurvers

Wo Hai is een Chinese jongen van vijftien jaar. Hij is nog niet lang in Nederland, en heeft op een OC-school de eerste vijf boekjes van Lezen doe je overal doorgewerkt. De docente laat Wo Hai het verhaal hardop lezen en neemt het op op cassette. Naderhand maakt ze een transcript van het gelezene om te kijken waar ze speciaal op moet letten bij Wai Ho. Ze probeert zo precies mogelijk op te schrijven wat Wai Hoi zegt, inclusief de fouten, de versprekingen, de afwijkingen in de uitspraak en de momenten dat Wai Ho zichzelf corrigeert.

Dit heeft ze genoteerd:¹

ein duffe zitte bij ei bik
mmm daale isse ooke een meel

tief tief loo-lopt de meel
ikke legge een de bik
de duffe zit zeet de meele
de duffe lobbet
pak die teek-teek, meel.

de meele gaat oo-op de tak
en daa daa ee de meele eit de beek

deele deel komte een man
een man mit echm mit een nit
hij zeit de duffe
ha ikke wil dee duf
dee duffe hit hat in dee pin pan

de duffe zitte de man nigt
de meele zitte de man weel

een duif zit bij een beek.
daar is ook een mier.

duif! duif! roept de mier,
ik lig in de beek!
de duif ziet de mier.
de duif roept:
pak die tak, mier!

de mier gaat op de tak.
en dan is de mier uit de beek.

daar komt een man.
een man met een net.
hij ziet de duif.
haa, ik wil die duif.
die duif gaat in de pan.

de duif ziet de man niet.
de mier ziet de man wel.

1 met dank aan de cursisten van de Post-HBO opleiding NT2 die de transcripten maakten.

[p. 9]

 

de meele beet

 

zij beet-bijt de ma ei zun voet

 

va va lobbete de maa

 

wee doete dat

 

oo hei meel

 

 

 

de duffe hong-holet de man

 

ei de duffe haat wee

 

hin duffe vool vool de man

 

heen duffe ee het net

 

hee duffe in de pan

 

 

 

de duffe diffe doet wat vool de meel

 

en de meel doete wat vool de duffe.

 

de mier bijt!

 

zij bijt de man in zijn voet.

 

au, au! roept de man.

 

wie doet dat?

 

oo, een mier!

 

 

 

de duif hoort de man.

 

en de duif gaat weg.

 

geen duif voor de man.

 

geen duif in het net.

 

geen duif in de pan.

 

 

 

de duif doet wat voor de mier.

 

en de mier doet wat voor de duif.

Zoek de fouten

Op het eerste oog lijkt wat Wai Ho leest, ver verwijderd van de aangeboden tekst. Toch is dat voor een deel maar schijn. Wai Ho leest eigenlijk maar weinig woorden echt fout. De meeste afwijkingen die hier genoteerd staan, komen voort uit het feit dat zijn Nederlands heel anders klinkt dan het Nederlands van moedertaalsprekers (en ook omdat het lastig is met Nederlandse letters precies de klanken weer te geven die hij uitspreekt).

Laten we er een paar dingen even uitlichten.

Wai Ho is geen spellende lezer, en ook geen rader.

Als hij nog spellend had gelezen (veel kinderen doen dat nog wel in deze fase, zeker bij woorden die ze nog niet vaak gezien hebben) had er veel vaker iets gestaan als d-u-f duffe, of m-ee-m-ee-l meel. Hij is ook geen rader, want dan hadden er waarschijnlijk veel vaker de woorden gestaan die hij tot dusverre geleerd heeft, zoals vis, of neus, of teen, of ik. Hij had dan bijvoorbeeld meteen als hij het woord mier zag staan, maan geroepen. Dat begint ook met een men maan is een van de eerste woorden die hij geleerd heeft. Hij kan eigenlijk al redelijk goed vloeiend verklanken.

Hij kent de meeste klank-tekenkoppelingen.

Zeker fout leest hij een paar keer het woordje en, dat hij leest als ei. Het zou kunnen zijn, dat hij de i en de n verwart, maar waarschijnlijker is dat hij net het woord ei geleerd heeft. En nu hij weer zo'n tweeletterwoord tegenkomt dat begint met een e, denkt hij waarschijnlijk meteen aan ei. Op andere plaatsen doet hij de n wel goed (man, en). En de au heeft hij waarschijnlijk nog niet gehad (va, va).

Hij verwisselt elke r met een l. Dat is een typisch uitspraakprobleem dat bekend is van

[p. 10]

Chinezen. De r en de l zijn in het Chinees geen onderscheidende klanken. Voor een Chinees is er geen enkel verschil tussen roes en loes, of tussen koor en kool. Dat is dus geen leesfout, maar hooguit een uitspraakfout. Anders gezegd, als Wai Ho een punt zou moeten krijgen voor lezen, zou die r-l verwisseling daar niet in meegerekend mogen worden. Iets anders is, dat docenten wel aandacht moeten besteden aan het feit, dat r en l in het Nederlands wel twee verschillende klinkers zijn.

Ook de verwisseling van de g en de h (heen in plaats van geen, hat in plaats van gaat) is waarschijnlijk een uitspraakvariant.

Bij sommige klinkers is het lastig te beoordelen, of hij de klank-tekenkoppelingen niet kent, of de klinker alleen maar anders uitspreekt. Kent hij de ui nog niet (zo goed) of kan hij die niet uitspreken? Laat hem duif eens spellen, en daarnaast mug en gum en vis. Als hij problemen heeft met de klankteken-koppeling, zou hij ook bij het schrijven dezelfde fouten maken. Als dat alleen met lezen fout gaat, is het waarschijnlijk een uitspraakprobleem. Net als veel allochtone leerlingen, verwisselt Wai Ho vaak de e, de i, de ie en de ee. Dat is waarschijnlijk ook een uitspraakprobleem. Die klanken lijken veel op elkaar, vooral de i en de ee. Spreek maar eens enkele keren achter elkaar gil en geel uit. Het verschil is minimaal. Waarschijnlijk spreekt hij vaak iets uit dat ergens tussen die klanken in ligt, en de transcribent, met een Nederlands oor, maakt daar soms ee van, soms i etc.

Wai Ho vindt het uitspreken van medeklinkercombinaties lastig, en soms ook van eind-medeklinkers.

Bij veel woorden die op een medeklinker eindigen, heeft de transcribent nog een e genoteerd (duffe, meele, legge). Het is waarschijnlijk niet zo, dat Wai Ho echt een tweelettergrepig woord leest, maar dat de eindmedeklinker enigszins geaspireerd klinkt (alsof er nog een h-achtige klank achteraan komt). En als er twee medeklinkers achter elkaar staan, hoor je een stomme e ertussen: lobbet, holet. Dat klinkt vreemder dan het is, Nederlanders kennen dat verschijnsel ook bij woorden als melkof dwerg. Leerlingen met moedertalen die bijna geen combinaties van twee medeklinkers kennen, doen dat vaker en bij veel meer combinaties. Wai Ho leert dat waarschijnlijk wel.

Begrip

Uit dit transcript valt niet af te lezen of Wai Ho begrepen heeft wat hij las. Dat zou ik in elk geval nagaan. Kan hij een beetje navertellen wat er gebeurde? Kan hij de duif aanwijzen? Kan hij vertellen waarom de man au roept? Waarom staat er ‘geen duif in de pan?’.