Alfa-Nieuws. Jaargang 2

[p. 1]

nummer 2 - 1999

Onder de loep

NT2-onderwijs aan analfabete jongeren in asielzoekerscentra
Korrie van Helvert
Babylon - Centrum voor studies van Meertaligheid in de Multiculturele Samenleving

Gedurende 1996 en 1997 is door Carry van de Guchte en Korrie van Helvert (Katholieke Universiteit Brabant te Tilburg) een grootschalig onderzoek uitgevoerd naar knelpunten in het NT2-onderwijs aan asielzoekerskinderen van 4 tot 18 jaar die verblijven in Opvangcentra (OC's) of Asielzoekerscentra (AZC's). In dit artikel wordt alleen ingegaan op de uitkomsten en aanbevelingen uit het onderzoek die betrekking hebben op het onderwijs aan analfabete jongeren (12 tot 18 jaar).

De cijfers

Aan de schriftelijke enquête hebben 106 NT2-docenten in de eerste opvang voortgezet onderwijs (ISK's) meegewerkt. Van deze docenten doen 94 een uitspraak over de aanwezigheid van nietgealfabetiseerde leerlingen in hun groep. Wij stelden de vraag of de groep van de docent op dat moment bestond uit leerlingen die kunnen lezen en schrijven in hun eigen taal, of leerlingen die niet kunnen lezen en schrijven in hun eigen taal of beiden.

Van deze 94 docenten hebben er 67 (71%) uitsluitend gealfabetiseerde leerlingen in de groep, 3 docenten (3%) hebben uitsluitend nietgealfabetiseerde leerlingen en de overige 24 docenten (26%) heeft een in dit opzicht heterogene lesgroep. Naar onze mening kan deze 26% op voorhand gezien worden als een knelpunt. Immers de aanpaken leermiddeleninzet voor beide groepen NT2-leerders is zo uiteenlopend dat adequaat gebruik ervan binnen één groep moeilijk voorstelbaar is. In de klasse-observaties komen we hierop terug.

Bovendien blijkt uit de enquête dat 46% van de docenten leerlingen met uiteenlopende NT2-niveaus

[p. 2]

in de lesgroep heeft (25% beginners en halfgevorderden; 9% half-gevorderden en gevorderden; en 12% alle niveaus). Algemene conclusie uit het survey-onderzoek (onderzoek door middel van een enquête) is dat veel lesgroepen op meerdere aspecten een heterogeen karakter hebben. Dit legt een zware claim op de deskundigheid van de docenten. De 3 docenten die uitsluitend niet-gealfabetiseerde leerlingen in de lesgroep hebben geven aan allemaal enige vorm van NT2-scholing te hebben gevolgd. Voor de 24 docenten die lesgeven in de eerste opvang aan een heterogene lesgroep wel/niet-gealfabetiseerde leerlingen is dat percentage 66% (2/3) wat betekent dat 1/3 van de docenten met een zo complexe lesgroep geen enkele NT2-scholing heeft ontvangen. Een in onze ogen zonder meer zorgwekkende situatie.

Aanbevelingen

Op basis van de cijfers uit het survey-onderzoek werden de volgende hier relevante aanbevelingen geformuleerd:

◆	‘Binnen grotere ISK-afdelingen dient prioriteit gegeven te worden aan de aparte opvang van nietgealfabetiseerde leerlingen. Naar onze overtuiging heeft deze groep een intensieve, specifieke en deskundige begeleiding nodig, die in een gemengde lesgroep nauwelijks is te realiseren’ (eindrapport blz.99).
◆	‘Alle docenten die verantwoordelijk zijn voor het geven van NT2-onderwijs in de eerste opvang dienen een basisopleiding “Leraar Nederlands als tweede taal” te volgen. Hiertoe dient het bevoegd gezag van de scholen de faciliteiten in termen van geld en vervanging ter beschikking te stellen’ (eindrapport blz. 102).

Een van de knelpunten die op het gebied van leermiddelen werden geformuleerd, betrof het ontbreken van lesmateriaal waarmee analfabete leerlingen zelfstandig kunnen werken en dat aansluit bij de leefwereld van de jongeren, met name 12, 13 en 14 jarigen.

◆	‘Voor niet-gealfabetiseerde oudere leerlingen dient nieuw NT2-materiaal ontwikkeld te worden, waarbij mondelinge taalverwerving en alfabetisering optimaal gekoppeld dienen te worden’ (eindrapport blz. 106).

De praktijk

De cijfers uit een survey-onderzoek, hoe zinvol ook, kunnen niet de weerbarstigheid van de feitelijke praktijk binnen de lesgroepen en de scholen blootleggen. Daartoe zijn twee scholen, twee managers, vier lesgroepen, vijf docenten en in totaal 17 NT2-lessen onder de loep genomen en beschreven in enkele schoolvoorbeelden. Op beide scholen is nadrukkelijk gekeken naar de positie van niet-gealfabetiseerde leerlingen in de school. Enkele algemene trends zijn daaruit zichtbaar: het gaat op beide scholen om slechts enkele leerlingen (2 en 3) waarvoor geen aparte lesgroep kan worden geformeerd, de leerlingen zitten in een beginnersgroep en een heterogene beginners/halfgevorderden-groep, als lesmateriaal wordt gebruik gemaakt van 7/43 (Tholen, 1991). De didactische aanpak is op beide scholen zeer verschillend:

School 1: de 3 analfabete leerlingen (1 uit Iran en 2 uit Somalië) zitten in een groep van in totaal 14 leerlingen op beginnersniveau.

Ze zijn 7, 13 en 15 maanden in Nederland en werken gedurende de vier geobserveerde lessen 3 uren zelfstandig met 7/43 en 1 lesuur staan zij centraal en geeft de docent hen als groepje onderwijs. Het voert hier te ver de observatie van die les uitvoerig weer te geven, maar kortweg mag gesteld worden dat de docent op cruciale aspecten blijk geeft van onvoldoende deskundigheid om leerlingen te alfabetiseren in een tweede taal. Receptieve oefeningen uit de methode (zoals herkennen van het doelwoord en omcirkelen van

[p. 3]

het doelwoord) worden omgezet naar productieve oefeningen (woordjes hardop lezen en woorddictee) welke veel te moeilijk zijn voor de leerlingen en erg veel tijd vergen. Daarnaast worden de woorden gespeld op een manier die het totaal klankbeeld van het woord geheel verloren doet gaan: ‘wrijf’ wordt ‘wee-er-ie-jee-ef’ en ‘rok’ wordt ‘er-oo-kaa’.

School 2: hier zitten 2 analfabete leerlingen in een groep van 17 leerlingen met uiteenlopende NT2-niveau's.

In deze heterogene groep wordt consequent klassikaal onderwijs gegeven, waarbij de docenten differentiëren in de moeilijkheidsgraad van de mondelinge vragen aan individuele leerlingen en de vormeisen die zij stellen aan mondeling en schriftelijk taalgebruik van de verschillende leerlingen. Alle leerlingen voeren echter tijdens de les dezelfde opdrachten uit, werken met hetzelfde lesmateriaal op hetzelfde moment en gedurende dezelfde tijd. Binnen de vooral op mondelinge taalvaardigheid gerichte lessen vallen de analfabete leerlingen nauwelijks op maar tijdens de vijf geobserveerde lessen in deze groep werd in drie lessen schriftelijk materiaal gebruikt waarmee deze leerlingen niet uit de voeten konden. Omgekeerd werd gedurende 1 les klassikaal met 7/43 gewerkt (basiswoord 4: bank) in een lesgroep van 15 wel en 2 niet-gealfabetiseerde leerlingen, op een wijze die sterk afweek van de handleiding bij de methode.

Conclusie

De resultaten uit het onderzoek in relatie tot nietgealfabetiseerde asielzoekerskinderen uit centra van 12-18 jaar in de eerste opvang voortgezet onderwijs stemmen niet vrolijk. Ook de docenten zelf zagen in dat deze leerlingen onvoldoende werden bediend, maar zagen binnen hun eigen situatie geen kans tot een essentiële verbetering.

Dit heeft ertoe geleid dat in het plan van aanpak tot optimalisering van het eersteopvangonderwijs NT2 een hoge prioriteit is toebedeeld aan de positieverbetering van de analfabete leerlingen. Hierin worden 3 speerpunten genoemd die snelle actie vragen en die ook onder de aandacht van het ministerie worden gebracht.

In scholen/gemeenten waar in de eerste opvang voortgezet onderwijs niet aan deze basisvoorwaarden kan worden voldaan omdat er te weinig leerlingen zijn, zou serieus overwogen moeten worden om voor de fase van alfabetisering samenwerking te zoeken vanuit het voortgezet onderwijs met de bve-sector waar de gewenste deskundigheid mogelijk wel voorhanden is.

De drie speerpunten die snelle actie vragen:

◆	extra formatie voor analfabete leerlingen zodat zij tenminste voor een deel van de tijd exclusieve en intensieve aandacht krijgen;
◆	het alfabetiseren van leerlingen in een tweede taal is een specialisme waarin iedere docent die dit onderwijs verzorgt voldoende geschoold dient te zijn en te blijven;
◆	er moeten nieuwe leermiddelen ontwikkeld worden die meer aansluiten bij de leefwereld van de jongeren en die aansluiten bij het programma voor mondelinge vaardigheden in de tweede taal.

Op 27 april wordt dit rapport aangeboden en besproken op het Ministerie van OC en W in aanwezigheid van vertegenwoordigers van het Projectmanagement Taalbeleid, het Projectmanagement Primair Onderwijs en Voortgezet Onderwijs en het LOWAC.

Bibliografie:

Carry van de Guchte en Korrie van Helvert, NT2-onderwijs aan asielzoekerskinderen: knelpunten en aanbevelingen. Letterenfacuteit KUB, Tilburg, 1998, ISBN 90-74029-07-8 te bestellen: 013-4662668 prijs: f 25 gulden inclusief verzenden.

Bastienne Tholen (red.) 7/43. Utrecht: Nederlands Centrum Buitenlanders. 1991.