Van Brabant die excellente cronike

¶ Dat .li. capitel. Hoe dat oirloge opstont tusschen hertoge Willem van Ghelre ende vrou Janne van Brabant

NA die doot van hertoge Wencelijn als vrou Janne met droefheden beuangen binnen Bruessele bleef sittende als een bedructe weduwe, so begonster discoort te rijsen tusschen hertoge willem van gelre, marcgraue willems van Gulic sone, om datmen hem niet en wilde ouergeuen die heerlicheden ende sloten Vucht Gangel ende Mille, die vanden heer van Heynsberge diese erflick toe behoorde verset waren an hertoge Eduwaert van Gelre om .xxiiij.M. oude schilden. Dese hertoge van gelre wt ghebreke van gelde versette dese plaetsen ende sloten, ende daer toe tlant van Crieckenbeke aen heere Jan sgrauen van Moirs iongen broeder voor xxxv.M. oude schilden Hier na gheuielt dat een machtich ridder Jan vanden velde geheeten viant wert van desen voorseiden here Jan van Moirs. Waer om hi hem beduchte dat hi niet machtich tegen den voorscreuen Jan vanden velde en was, so had hi dese heerlicheden hertoge wencelijn ende vrouw Jannen vercocht om een grote somme gelts. Corts daer na so is heer Jan van Moirs gestoruen ende so was Mille ende Gangelt verstoruen op des grauen van Moirs sijn broeders sone, want de vader des kints oec doot was. So is dese voorscreuen sgrauen sone gecomen tot hertoge wencelijn ende vrou Janne ende heeft daer ganslijck by rade van sijnen mannen alle sijn rechte ende aensprake van desen heerlicheden van Vucht Gangelt ende Millen vercocht. waer voor hem hertoge wencelijn ende vrou Janne goede brieuen verleent hebben iaerlijcx te heffen op die stad van Tricht een somme van penningen erflike renten, welcke renten sijn erfghenamen hielden vanden hertoge te leene. Mer na die doot van wencelijn so heeft hertoge willem van Gelre dese plaetsen aen hem willen trecken, seggende hoe dat[se] die here van Heynsberghe sijn oom verset hadde ende dat die pantschap hem verstoruen waer, niet willen wetende datse sijn oom hertoge Eduwaert ooc verset hadde alsoot voorseyt is, mer seyde eenpaerlic dat hem van sijns ooms wegen toe behoorde. Ende om datment hem niet ouergeuen wilde so wert hi vyant slants ende sandt onsegbrieuen an vrou Janne te bruessel dair si noch

[fol. 149v]

in roucamer haren here was beclagende. Als si dese ontsegbrieuen ontfangen had so seide si Nv ist tijt dat ic wt mijn camer gae, ende doe ghincse wt haer camere, ende twas meer dan een iaer dat haer here gestoruen was. Doe sandt si bi rade haren drossaet van Brabandt shertogen bossche met volck van wapen die int lant van Gelre grote schade deden, ende des ghelijcx die Geldersche in Brabant, so datter een swaer rijdende orloge gherees tot groter schaden van den landen anderhalf iaer lanc Mer cortelic daer na alsmen screef .M.CCC.lxxxvi. op sinte Michiels dach so trac tghemeyn lant met groter heyrcrachte voor die graue, twelc men scarpelic beleyde Ende hertoge willem hadt so vast beset met sijnen volcke dat quaet om winnen was. Ende die Brabanters bestormden die stadt met groten assaulte daer menich man tleuen liet. Daer clam Diederick vanden Heetuelde vromelic op die mueren ende dede die vianden achterwairt deysen, mer ten lesten was hi verladen, so dat hi vanden mueren neder geworpen was inder graften, daer menich man met voeten ouer hem liep eer hi op staen conde Die stadt had in dien storme gewonnen geweest, hadt yet langher gheduert, mer door tmiddel van somige heren wert dat stormen gelaten, daer die Gheldersche om verbliden Ende hertoge Willem van Ghelre sandt aen hertoghe Aelbrecht van Beyeren palensgraue opten Rijn, ruwaert van Hollant, zeelant ende henegouwe, diens dochter dat hi getrout hadt, hem biddende dat hi hem pais maken wilde tusschen hem ende vrou Janne ende haren lande van Brabant, want hijse te velde niet beuechten en dorste Twelc hertoge Aelbrecht geerne dede ende quam bi vrou Janne tot shertoghen bossche, daer hi so seer arbeyde als dat hijt in handen creech van beyden siden, duytsprake die hi seggen soude te achteruolgen ende van weerden te houden. Waer om dat hi geloofde den genen te helpen die sijn wtsprake van weerden hielt, ende den anderen in contrarie te vallen die den pays eerst brake Dus sijn vrou Janne metten lande van brabant ter eenre siden ende hertoge willem van Ghelre ter andere siden in hertoge Aelbrechts wtsprake gebleuen hem daer af geuende brieuen van submissien. Dese hertoge Aelbrecht hielt sijnen broeder geuangen Willem van Beyeren, die wijlen eer (also voorseit is) duytsprake dede tusschen hertoge Wencelijn ende graue Lodewijc van Vlaenderen. etcetera.

¶ Dese hertoge Aelbrecht na dat hijt in handen had also voorseit is, so heuet hi daer af gedaen sijn wtsprake, als dat vrou Janne van brabant al hair rechten inder stadt vanden graue hebben soude so si gewoonlic had geweest voor der orlogen, ende dat een yegelic staen soude op sijn leet ende op sijn goet als voor aen beyde den partijen Ende dat alle die doden, rouinge, brant, ende ander bescadingen die inder orlogen geschiet waren van beiden siden deen voor dander staen souden Ende alle geuangen ende onbetaelt rantsoen los vry ende quijt te wesen, noch daer af nemmermeer malcanderen te beschadigen. etcetera.

¶ Dit was duytsprake die hertoge Albrecht dede, welc vrou Janne van Brabant ende hertoge willem van Gelre approbeerden, daer af verlenende seker brieuen bezegelt met haren zegelen ende nem

[fol. 150r]

mermeer daer tegen te doen Dus was dit discoort vanden lande van brabant ende den hertoge van Gelre ter neder geleit mits hertoge Aelbrechts wtsprake

¶ Mer onlanc was dese pays gehouden, want die hertoge van Gelre na dat die Brabanters wten lande getrocken waren elck int sijne ende vrou Janne weder te Bruessel binnen was so versette de hertoge van Gelre die goede mannen die vrou Janne binnen den graue gestelt hadt wten rechte ende dede die stadt sterc maken ende vitaelgieren ende mandese met sinen volcke daer wt verdrijuende al die geen die vrou Janne daer in geset hadde Desgelijcx en wilde hi sijn leen mannen gheen nieu brief verleenen alst inden pays gesloten was, noch oock die geuangen die hi geuangen had inder orlogen en wilde hi niet quijt laten, noch ooc meer ander dingen die hi dede die te lanck vallen souden te scrijuen. waer af dat vrou Janne seer te onureden was ende claechdet hertoghe Aelbrecht dier niet veel op en achte, so dat vrou Janne daer af geen remedie crigen en conde Ende heuet ten letsten den coninc van vrancrijcke haren neue geclaecht ende hertoge Philips van Bourgondien gheheeten Lehardy, die des qualic te vreden waren ende screuen aen hertoge Aelbrecht dat hi hem hier in quiten soude also hi sculdich was So dat die coninc van vrancrijcke sinen raet sandt in die stede van camerick, ende hertoge Philips van Bourgondien quammer self in persone, daer hertoge Aelbrecht oock quam, so datter groten raet gehouden wert van deser saken Ende van daer wast gesloten Tantwerpen den raet te leggen, maer door hertoge Aelbrechts neersticheit wert den raet van Antwerpen geleyt tot sinte Geertruyenberge in Hollant. Daer waren vergadert den raet van vrancrijcke, van Bourgondien, van Brabant, mer hertoge willem van Ghelre noch sijn raetslyeden en quamen daer niet, dan een bode die der raetslieden van gelre ontscult dede dat si niet comen en mochten, so dat de dachuaert sonder enich profijt verginc Mer daer na was noch shertoghenbossch een dachuaert geleyt dair de hertoge van bourgondien, den raet van vrancrijcke, vrou Janne ende die hertoge van gelre alle waren Ende het was daer gesloten dat hertoge Aelbrecht sinen behuweden sone onderwijsen soude vander misdaet die hi vrou Janne gedaen had twelc hi beloofde te doen in presentie van alle den heeren, ende dat vrou Janne inden Graue gerecht soude inder manieren so si gheweest had Maer lazen na den vertrecke vanden heren so is hi seer slap hier in geweest, so dattet oorloge weder began tusschen den lande van Brabant ende die Gheldersche Ende elck beriet den anderen schade ende hinder daer si conden ende mochten

¶ Binnen desen tijde vanden wtsprekenen payse voorseyt so is die here van Gaesbeke geheten heer Sweder van apcoude aen vrou Janne gecomen om van haer te crigen somige dorpen ende heerlicheden gelegen in die Meyerije van Rode gelegen onder die Ammenije van Bruessel, twelck die wethouderen ende heren van bruessel niet consenteren en wilden Sonderlinge was daer een scepen gheheten heer Eueraert tserclaes. Dit was die selue die die stadt van Bruessel den graue Lodewijc van Vlaenderen af nam ende die Vlamingen confuseliken daer

[fol. 150v]

wt iaechde. Dese here Eueraert was wel gesien bi vrou Jannen ende veel heren. Hi was een wijs wel spreeckende man, daer om hadt hi altijt dat voorspreken bouen dander scepenen ende heeren vander stadt So was hi die gheen die dat woort wt sprac bouen alle dander, dat die here van Gaesbeke in geenre manieren aen dese voorscreuen heerlicheden met rechte comen en mocht, noch dat vrou Janne dies niet machtich en wair te doen al had sijt willen doen om den eet dye si der stat van Bruessel doe si gehult wert ghedaen had, belouende der stadt vriheden niet te verminderen. etcetera. Waer om dat heer Eueraert tserclaes onderwegen tusschen Linneke ene Bruessel iammerlijc vanden baeliu van gaesbeke ende vanden bastaert van Gaesbeke geslagen ende gequest was, want sijn voet hem af was gehouwen ende sijn tonge half af gesneden Dies alle de stadt ende die gemeynte van bruessel in roere wert, ende vrou Janne quam selue ter marct om tvolc te bestieren. Ende heer Eueraert opten wagen liggende sprac hair toe so hi best conde al wast onbescheidelic So vergaderden die van bruessel met groter heyrcracht buten der stat den seluen auont tot Vlezenbeke, nochtan wast drye uren na noene eer datmen te bruessel den goeden voorscreuen here brachte gequest. Des ander dages twelc was den goeden vrydach smorgens, so trocken si voor gaesbeke ende beleydent al omme. Ende heer eueraert sterf des dinxdachs daer na in de paeschdagen inden iare M.CCC.lxxxviij. Ende alle dye steden van Brabant quamen daer met willigen moede om dat feyt te wreken opten here van gaesbeke, sonder shertogenbosch alleen die hair palen sterckelic besetteden tegen die geldersche, want de orloge weder began door de grote ongetrouwicheit van hertoge willem van Gelre ende Gulick die sijn belofte zegel ende brieuen al brack. etcetera. Ende daer en binnen trac de here van gaesbeke heymelijc vanden slote om hulpe van sinen vrienden te crijgen Als de brabanters omtrent vijf weken daer gelegen hadden so gauen hem die van den slote op, te weten mijn vrou van gaesbeke met haren lieden behoudelic lijff ende goet Ende die here van gaesbeke ontschuldichde hem seer dat hijer niet af en wiste noch en had doen doen, gelijc hi ooc en dede. Mer daer mede hadde hi hem hersculdich gemaect dat hi die voorscreuen misdadige op sijn slot ontfinc doen si dat quaet gedaen hadden. so wert dat slot ghedestrueert Van daer trocken die brabanters int lant van Gelre grote scade doende ende beleiden die stat vanden Graue daer si cleyn profijt deden want si de stat niet winnen en conden ouermits den winter die aenstaende was Ende ooc had dye hertoge groot volck vergadert als westualingen coelsche ende gulicsche Des die brabantse heren met der gemeenten qualick te vreden waren ende beleyden die stadt seer sterckelijc ende maecten een brugge met groten arbeyt ouer die mase meer dan half wegen, ende souden se volmaect hebben en hadde den swaren stroom ende den menichuldigen regen hem niet oueruallen. Mer principalic wert dat benomen ende belet vanden Gelderschen die op die brabanters schoten m et bombaerden ende ander geschutten. Ende daer na als die brabanteren heymelic voorbi Rauesteyn ouer getrocken waren om ouer dander sijde vander Masen die brugge te helpen staken ende oprechten, so vernam dat de hertoge van Gelre ende die geldersche quamen mit gro

[fol. 151r]

ter macht op die Brabanters, die som vloden, som werden si geuangen ende vele verdrancker in die Mase, want hem die ander niet te hulpe comen en conden Dit siende dye wijse ende oude voorsichtige mannen dat haer opset verloren was, ende ooc dat hem die winter op die hant quam ende datse niet veel profijts daer en consten doen so sijnse van daer op gebroken al ghemeynlic met eenen ouerdragen weder te comen int lant van gelre als den somer aenstaende was, ende sijn also te huys getrocken elck int sijne

¶ Als hertoge Willem van Gelre wist dat die Brabanters thuys ghetrocken waren so vergaderde hi een groot heyr Ende in sijnre hulpen quamen ooc die eertsbisscop van Colen, die bisscop van Bremen, die bisscop van Munster ende dye bisscop van Vtrecht, die graue van Cleue die namaels hertoge wert, die abt van proem ende die graue van Moirs so dat hi groot volc vergadert had van .xxxiij C glauien ende .xxij.C. mannen te voet. Ende die capiteynen waren meestal geestelijcke prelaten die de arme scamele lieden (der welcker sonden si dagelijcx eten ende des gecruysten ihesus goeden hem verleent sijnde om duechdelijc af te leuen) onnuttelic verterende waren Dese bedructen ende bescadichden die scamele ende ontsculdige lantlieden stichtende rooff ende brant int lant van Brabant tegen een weduwe. Bi auontuer hadden si geraden den hertoge van gelre om pays als si deden om orloge hi en hadt licht niet bestaen Ay lazen o geestelike hoe dooldi ontfangende die offerhande des volcx niet veel weldaden daer voor doende den leuenden noch ooc den doden ende den armen sielen inden vegeuier Ja daer toe soe ouerbrengdi dat patrimonie goet vanden ghecruysten Jhesum in sonden, in scanden ende in quaden exempelen. O ghi geestelike prelaten na den wtwijsen van gelooflike scriftueren so leestmen van den edelen Karel marteel inden state der verdoemder te wesen in siele ende in lijue, om dat hi de kercken ende cloosteren scattende was ende haer goeden af nam, mits welcken so veel suffragien min ouer die sielen gedaen hadden als hi goets af hadt genomen den geestelike personen, nochtan gebruycte hi dit gelt ende goet ter orlogen om die ongelouige te dwingen Mer nv ghi geestelike prelaten (twelck argher is) sijdi hier niet orlogende op die kersten goods knechten dye arme makende. etcetera.

¶ Dus track die hertoge van Gelre int iaer .M.ccc.lxxxviij. eerst tot Oosterwijc twelc hi verbrande ende de schone lijnde mede op sinte Laurens auont, ende daer na verbrande hi Ghestel, Beke, ende tooch so weder verbi Weert in sijn lant. Dus wasser een rijdende oorloge tusschen den lant van Gelre ende van brabant al den winter lanck duerende. dair en binnen dat vrou Janne soe veel dede aen hertoge Philips van Bourgondien haren neue dat hi haer dede goede hulpe ende bijstant. want hi sandt vrou Jannen sijnre moeyen wt Vrancrijcke vijf hondert lancien oft glauien die hi altemael wel betaelde drie maenden te voren, daer capiteynen af waren heere Willem van Latrimoillien ende heer Odaert van Chaseron Ende dit orlochs volke was gheordineert ende geleyt te Millem, te Ganghelt ende te Vught om die geldersche hinder te doen, ende de brabantsche heren lagen te Herp ende te Os Ende

[fol. 151v]

die fransoysen wonnen op hertoge willem van gelre ende gulick een stadt Stralen geheten die si destrueerden

¶ Daer na trac hi van gelre in vrancrijcke te Parijs ende verwerf so veel aenden hertoge van Orliens des conincx van Vrancrijck broeder dat hi hertoge Philippus van bourgondien onderwees datmen dese oorloge scorste op hope van payse Want hertoge Phillips meendet daer toe te brengen dat vrou Janne zijn moye ende die hertoge van gelre van als blijuen souden in sijn seggen, ende so meende hi die stadt vanden Graue aen Brabant weder te brengen Mer hier en binnen werden die brabantsche heren anders bedacht by veruolge vanden hertoge van gelre, dat vrou Janne ende hi kosen elck ses heren, dat sijn xij. te samen die al den twist ende oorloge termineerden ende ter neder leyden Jnt iaer .M.CCC.xc. op sinte Seuerijns dach

¶ Mer om te weten hoe Graue ende Cuyc eerstwerf aen Brabant quamen So is waer dat inden tide vanden derden hertoge Jan vrou Jannen vader was een here geheeten heer Otto van Cuyc here van Heruele, ende hi hielt lant van Cuyc te leen vanden keyser Ende die stat vanden graue met haer toe behoorten was sijn eygen goet hem van sijnen vader bestoruen. hi had een broeder die here van Hoochstraten was Dese heer otto vercocht ende opdroech hertoge Jan voorseyt die voornoemde stadt van Graue met haren toebehoorten voor eygen goet Ende doe gafse hem hertoge Jan weder van hem te leene Jnt iaer .M.CCC xxiij. Ende hi gaf hertoge Jan quitancie vanden penningen vanden cope de somme van vijf dusent ponden swarte tornoysen, gelouende die voorscreuen heer otto dat Graue altoos sijn soude hertoge Jans open stadt alst hem beliefde

¶ Na heer Ottens doot so ontfinc heer Jan van Cuyck sijn neue ooc Graue te houden van hertoge wencelijn ende vrou Jannen Ende ouermidts een beternisse die dair te doen was van eender saken, so ouerquam die here van Cuyck metten hertoge ende hertoginne dat hi tlant van Cuyck van hem ooc te leen houden soude, twelc hi also dede Ende ooc ontfinct na hem Jan sijn sone die welc sterf sonder oor achter te laten. Doe stont op here Jan van Cuyck, sone wilen heere Henricx van Cuyck om dye naeste te sijn, met heer Wemaer van Cuyck der voorseyder heer Henricx ioncste broeder woude selue die naeste sijn ende hi trac haestelic met volc binnen die stadt van Graue ende namse in mits hulpen. Ende hy ontfinc Graue ende Cuyck te leen van vhehhehe

rou Janne ende diender af als leenman Dese here Weemaer hadt een ionge sone ooc geheten Jan, dien hertoge willem van gelre sijn bastaert dochter te huwelijc gaf. Daer na sandt vrou Janne heere Jan van witten haren drossaet van Brabant tot heer Wemaer te Graue, versuekende haren inganc in die stadt also si altoos sculdich was open voor de hertoginne te sine. Heer weemaer beriet hem hier op, ende die somige van sinen lieden rieden hem die stadt der hertoginnen te openen. Ander rieden contrarie sonderlinge die Gheldersche die met sijn soons wiue daer bi hem waren. Ten lesten so sprack heer Weemaer dat sweerende met eede Jc sal brabander steruen Doe ouer vielen hem die Geldersche bi hem sijnde ende vingen hem ende bonden hem op

[fol. 152r]

ten karre hem also te Nieumagen voerende, daer hi al sijn leefdagen bleef gheuangen. Daer na so bleef Jan sijn sone heere vanden Graue ende van Cuyck Ende hertoge Willem van Ghelre sijn sweer ghinc tot Graue ende stercte dat tot sinen behoeue ende hielt also