Oude en nieuwe fragmenten van den Middelnederlandschen Aiol

Reeds bekende Aiol-fragmenten¹⁾.

Indien men aan deze fragmenten het praedicaat ‘Middelnederlandsch’ geeft, moet dit met eenige reserve geschieden, want het dialect, waarin zij geschreven zijn, is een geheel ander dan dat, waarin de meeste mnl. gedichten zijn te boek gesteld; het werd nl. gesproken in de provincie Limburg, aan de Duitsche grenzen. Doch gelijk wij de zoogenaamde Karolingische of Wachtendonksche psalmen, waarvan het zeker is, dat zij buiten de grenzen van ons tegenwoordig vaderland zijn geschreven, Oudnederlandsche psalmen kunnen noemen, en de Servatius van Veldeke, alsook het door Meyer uitgegeven

1) Dr. F. Deycks, Carminum Epicorum Germ. Saec. XIII et XIV fragmenta pag. 32-39. - Dr. W.J.A. Jonckbloet in Beatrijs en Carel ende Elegast, bl. 145 noot. - Aiol, Chanson de geste, publiée par J. Normand et Raynaud, Introduction XXXV-XXXIX. - E.W.L. Eyssonius Wichers, Over den Aiol, in Dietsche Warande VII, 444-456. - Dr. W. Bisschop, Aiol, ald. bl. 457-468. - Dr. J.H. Bormans, Fragments d'une ancienne traduction ou imitation en vers thiois de la chanson de geste d'Aiol, in de Bulletins de l'Académie Royale de Belgique, 2 serie, Tome XV, 177-275. - Dr. G. Penon, De Aiol, in Nederl. Spectator 1878, bl. 158. - Aiol et Mirabel und Elie de Saint-Gille, herausg. von Prof. Dr. W. Foerster, 1882. In deze uitgave komen de hier opnieuw uitgegeven fragmenten voor bl. 522-542.

[p. 48]

Leven van Jezus en de slechts in Handschrift bestaande Limburgsche Sermoenen¹⁾ tot de Mnl. letterkunde gerekend worden, hoewel de taal er van veel verschilt van die van Maerlant, Hein van Aken en Stoke, d i. van Vlaanderen, Brabant en Holland, zoo kunnen ook deze Aiol-fragmenten als tot de Mnl. letterkunde behoorende worden beschouwd, en geacht worden een der vele dialecten van het Dietsch in de Middeleeuwen te vertegenwoordigen.

Dat het dialect van deze Aiol-fragmenten met dat van den Servaes de grootste overeenkomst vertoont, zal o.a. uit de volgende eigenaardigheden blijken. Er heerscht overeenstemming in het gebruik van er, mnl. ver- (ergaen, A. 409; Serv. I, 1543, 2707; II, 622; er veren, mnl. vervaren, A. 497; S. II, 1913); - van ê door umlaut voor â (erveren, A. 4973; geseet, A. 388, 561; neken S. I, 2409; gewede I, 719; geedoet (mnl. gadoot II, 342)), vgl. Taal- en Letterb. V, 173 (over de Limb. Sermoenen); - van ol, al voor ou (A.: wolde, solde, walde, behalde, balde enz., S.: wolden, walden, halden, alder, scolde, balde, enz.); - van lachte en derg. vormen voor leide (lachte, A. 332, 441; belachte 452; sachdi 137; gelacht S. II, 847; wedersacht II, 2599); - van vorte (Limb. Serm. vorgte), mnl. vrocht, hd. furcht, ndl. -vrucht, A. 366, 500, 565, vgl. 365; vorten S. I, 2309; - van sich (A. 359, 366, 392; S. I, 310, 312, 322 en passim; - van wie, mnl. hoe (A. 483; S. I, 469 en passim); - van van danne, hd. von dannen (A. 58, 122; S. I, 439, 1895 enz., en hinne voor henen (A. 419; S. I, 2552, 2853); - van went (mnl. tes, onthier ende, in dial. ook hent en ment), wel hetzelfde woord als ons want; ook got unte vereenigt de beide beteekenissen (A. 312, 420, 521; S. I, 596, 1939, 2012, 2725); - van bijw. op -tlike, als minnentlike (A. 222; S. I, 722, ook Limb. Serm., zie T. en Letterb. V, 183); - van schijn voor mnl. anscine (A. 76; S. I, 544, 764, 2213); - van entgegen (S. intiegen, A. 39; S. I, 1435,

1) Zie T. en Letterb. V, 169 vlgg.

[p. 49]

1564, 1909; vgl. A. 187, 367 enboven en ons daar-entegen, daar-enboven, hier-enbinnen, daer-entusschen, en andere met en samengestelde bijw.); - van hie (A. 116; S. I, 903, 1205, 1782 (ook hij geschreven, vgl. A. 19 hijr); - van ovel, mnl. evel, oevel (A. 285; S. I, 113, 2095); - van si als acc. plur. (ook in het gewone mnl. niet zeldzaam) en fem. sing. - van hoem (in A. oem¹⁾) voor hem, e.a.m.

Van de overige eigenaardigheden onzer fragmenten wijzen op een Limburgschen tongval: het uitsluitende gebruik van bet in de bet. met, dat volgens Bormans (Bulletins XV, bl. 208) nog tot voor korten tijd in de omstreken van Sint-Truyen leefde; de schrijfwijze u met eene o er boven voor mnl. oe, o, en soms voor u (vgl. Limb. Serm. in T. en Lettb. V, 172 en 174). Al deze dialectische eigenaardigheden zijn in overeenstemming met de plaats, waar de fragmenten gevonden zijn van den roman, welke ongetwijfeld niet zeer wijd verspreid is geweest. Daarover straks nader.

Bewijzen van Duitschen invloed vinden wij in het gebruik van allerlei woorden en vormen, welke in mnl. teksten zeer zelden of nooit voorkomen, als dinsen (302); winster (= linker, 303); uter (= hd ausser, 443, 469); tegegen (35); wage (hd. wog, 467); gesune (= aangezicht, 608); michel (mnl. mekel, 404, 430; eene enkele maal ook in zuiver mnl. teksten); gar, gare (hd. gar, 361, 450); moedersoen (= putensone, 574); harm (leed, hd. harm); twene (m. mv. van twee: 435, 437); terenden (= verscheuren, 361); went, entgegen, sich, enz., waarover, voor zoover noodig, meer in de Aant.

Over de vraag, of wij met eene omwerking der andere fragmenten te doen hebben, dan wel of het omgekeerde plaats heeft gehad en de andere fragmenten eene omwerking van deze zijn, zie boven bl. 211. De tijd der vervaardiging van den Franschen Aiol in den vorm, waarin wij hem bezitten, en waarin wij duidelijk twee ongelijksoortige, ook in metrum verschillende

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 50]

deelen kunnen onderscheiden¹⁾, wordt door de Fransche uitgevers van dien tekst in het begin van de 13^de eeuw, door Foerster iets later gesteld²⁾. De mnl. tekst zal dus in of tegen het midden dier eeuw zijn opgesteld, en niet in het begin, zooals Bormans wil. Of de vertaler de ons bekende redactie van het fr. gedicht voor zich gehad heeft, dan wel eene andere, is niet met zekerheid uit te maken³⁾. Er zijn hier en daar kleine afwijkingen in de eigennamen en in de voorstelling der feiten; ook heeft het mnl. enkele episoden, die in den fr. tekst niet worden aangetroffen. Doch het is moeilijk te zeggen, of die afwijkingen gesteld moeten worden op rekening van den vertaler, die zich willekeurig eenige veranderingen veroorloofde en tamelijk vrij met zijn origineel omsprong, dan wel of de redactie, waarnaar hij vertaalde, die afwijkingen reeds had; in geen geval kan zijne redactie zeer veel verschild hebben van die, welke wij bezitten. Over de waarde van den Franschen tekst behoeft hier geen oordeel te worden uitgesproken; slechts moet hier de vraag beantwoord worden, in hoeverre de vertaler voor zijne taak berekend was. Zelfs uit de weinige fragmenten, die over zijn, blijkt zonneklaar, dat de vertaling hem vrij veel moeite kostte, en dat hij zich om zuivere en vloeiende taal weinig bekommerde. Behalve de gewone Fransche basterdwoorden (bataille, culte, place, lumiere, creihieren, force e.a.) vinden wij bij hem ook zulke, welke bij geen andere schrijvers worden aangetroffen, als cittel (fr. coutel) 47; tripiere (fr. tripière) 92; andolihe (fr. andouille) 104; atzemant (mnl. gegare) 349; a divise (mnl. te poente, zelf een basterdwoord) 348, pungiant of puntianz (mnl. pongijs, zelf een bastw.) 323, 602; enz. Ook is zijne vertaling niet overal nauwkeurig, soms zelfs geheel verkeerd, eene enkele maal onbegrijpelijk, daar hij zelf het Fransch niet verstond. Vgl. b.v. Fr. tekst 2541: ‘un chevalier, qui

1) Vgl. W. Foerster, Aiol et Mirabel, Einleitung XXXII vlgg., vooral XXXIV.

2) Ald. bl. XXXVI; Introd. der uitgave van Normand en Raynand, XXXIX.

3) Vgl. Foerster, ald. bl. XXXV vlg.

[p. 51]

est faés’ (d.i. betooverd), met Aiol 5: ‘een ridder - die van feien is geboren’, en Fr. 2786: ‘Le pan de son mantel se li tendi’, met Aiol 151: ‘sijn cussen¹⁾ heft hi upgenomen’. Doch het is altijd nog mogelijk, dat hetgeen ons eene onjuistheid toeschijnt, in werkelijkheid eene afwijking is van de redactie, die de vertaler voor zich had, en om billijk te zijn, moeten wij ons herinneren, dat zelfs een man als Maerlant nu en dan zich in den zin van een fr. of lat. tekst deerlijk vergist. Wij willen dus niet te hard oordeelen, maar kunnen, dunkt mij, met volle recht beweren, dat de vertaling, wat Bormans ook zegge, zich niet boven het middelmatige verheft.

Ten slotte nog een enkel woord over de fragmenten zelf en hunne lotgevallen. Nog in 1855, toen Jonckbloet zijne Gesch. der Mnl. Dichtkunst voltooide, was van eene mnl. bewerking van den Aiol niets bekend. Eerst in 1859 verscheen het eerste fragment (hier fragm. V) in het bovengenoemde boekje van prof. Ferdinand Deycks te Munster. Het bevat 218 heele regels en eenige halve, welke door Deycks waren weggelaten, doch door Bormans in de Bulletins uitgegeven zijn. Het zijn twee perkamenten bladen met 22 regels op elke bladzijde, en de verzen loopen door, alsof het proza was; het einde van een versregel is slechts door een punt aangeduid. Deze laatste eigenaardigheid, welke in onze mnl. handschriften van poëtische teksten zeer zeldzaam is, wordt in al de fragmenten zonder uitzondering gevonden; en daar ook het fraaie schrift overal dezelfde hand verraadt, kan men met zekerheid besluiten, dat de fragmenten van een en hetzelfde hs. afkomstig zijn. Deycks had aan den roman, waartoe de fragmenten behooren, den naam Makaris gegeven, doch Jonckbloet herkende er het eerst fragmenten in van een mnl. Aiol²⁾. Naderhand is dit fragment uitgegeven door Bormans in de Bulletins, bl. 267-274, en door Eyssonius Wichers in D. Warande VII. Onder aan bl. 2 v^o staan de

1) Hs. cussen met een o boven de u.

2) Beatr. en Carel en Eleg. bl. 145 noot.

[p. 52]

volgende woorden: ‘Altare S^t. Mariae et Nicolaï N^o. 15’, en daarnaast ‘Register van den Altaer tot Bouckum, 1580’, terwijl men op bl. 3 v^o deze woorden leest, met eene hand uit de 18^de eeuw geschreven: ‘Register van 't benefitie tot Boukkout’. Men ziet hieruit, dat de fragmenten gediend hebben als schutbladen van een kloosterregister in het graafschap Los of Loon, in Belgisch Limburg. - In 1863 vond de Heer Dr. De Borman bij een boer te Vliermael, een dorp bij Hasselt in Limburg, het II^de fragment mijner uitgave, bestaande uit een paar perkamentstrooken. Hij stelde de fragmenten ter beschikking van prof. Bormans in Luik, die er een nieuw fragment van den mnl. Aiol in herkende. Deze liet het drukken in de meergemelde Bulletins, bl. 206, met een facsimile (bl. 274) en aanteekeningen. Later heeft Bisschop het besproken en laten afdrukken in D. Warande VII. De perkamentstrooken waren gebruikt bij het inbinden van een register van het gerechtshof te Diepenbeck, dus weder in Belgisch Limburg.

De overige fragmenten waren eveneens door Deycks gevonden, maar niet uitgegeven: hij heeft ze (fragm. I, III, IV, VI en VII) met het boven besproken fragment V aan prof. Bormans geschonken. Voor een paar jaren zijn al deze fragmenten te gelijk met het hs. van den Servaes van Veldeke, door Dr. Stanislaus Bormans, Archivaris te Namen, zoon van den overleden Hoogleeraar, aan de Bibliotheek der Leidsche Universiteit ten geschenke gegeven. Voor mijne uitgave heb ik al de fragmenten opnieuw gecollationneerd. De lacunes in den tekst heb ik hier en daar trachten aan te vullen, doch deze misschien allesbehalve goed geslaagde pogingen heb ik steeds door cursiefschrift aangeduid. Aan den voet der bladzijde vindt men bij de uitgave der fragmenten, die nu volgen, behalve eenige aanteekeningen over merkwaardige woorden enz., steeds de verzen uit den fr. tekst opgegeven, die met de mnl. overeenkomen.

[p. 53]

Fragment I.

⁺........n dor end dore
Bet dien so riet Aiol vore.
Die wert seide: ‘Hort, gi heren
Ic sie hijr einen ridder keren
Die van feien is geboren.
So weinet lijf si te horen,
Ic wil em secgen minen wille.
Junchere’, seit hi, ‘hout al stille,
...... des ic wille vragen.
In minen huse sonder sage
Sijn twe gegaderet bet spele;
Die ein hi hevet verloren vele,
Hi seget ende claget mi
Dat em unrecht gesciet si.
Junchere’, seit hi, ‘siet die steine;
Van allental so is die eine
Gelijc die ander, so men tellet,
............ unsten vellet.
Dat recht suldi hijr af sagen:
Dat ordeil is an u gedragen’.

+ f^o. 1 v.

[p. 54]

 

Aiol hi seide; ‘Lieve here,

 

War toe¹⁾ mi sulke mere?

 

Want ic nie do. spel gesach,

 

Als ic vorwar¹⁾ gesecgen mag.

25

Gi sulets¹⁾ liever vele vragen

 

Die bet u an dien brede lagen.

 

So wat si u te voren lecgen,

 

Dat haldet sunder wiedersecgen’.

 

Aiol voert began te varne.

30

Hi quam gereden sunder sparne

 

Dar hi die vleischouwer gesag

 

End dar......... lach.

 

Si underwurpen sich bet lungen,

 

Die liede, alden ende jungen;

35

Te gegen Aiole, dat was scande,

 

Si droegen¹⁾ lungen in dien handen.

 

Die............... den,

 

Wurpen dar hi vort solde riden.

 

.......... dar entgegen hiem,

40

Dar hi die...............

 

⁺ .......... wurpe met untsiene.

 

Gevader Pieter, tis groet verdriet,

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ f^o 1. v^o

[p. 55]

 

Sprac Eldrei, dat hijr nu nis niet,

 

Die wi alle kennen wel.

45

War em gescerpet syn cittel,

 

Hi su.............

 

Gescinnet schiere in curten tide.

 

So............. solde

 

Te voerne¹⁾ goet¹⁾ so war men wolde’. -

50

‘Gi heren’, seid Aiol, ‘laet bliven

 

B.................ven,

 

U vleisch dat slaet ende vercopet

 

Vele liever dan gi overlopet

 

Bet uwen spotte mi mijn lijf,

55

Die bem ein arm man, ein caitijf.’

 

Te hant si namen........

 

....... oen¹⁾ berouwen sere.

 

Van danne riet nadat Aiol,

 

Die droeve was ende tornes vol,

60

Want sine...........

 

Bespotten groten ende cleine,

 

Dat hi..............

 

Basiles sprac: Huwe gevader

 

Bisie..............

65

Die wel geliket einen spiere

 

Die he..... in den walde

 

Gelaten dar hi si behalde.

 

Ic...........groene¹⁾

 

Geleiden dumbenheit te doene¹⁾.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

[p. 56]

70

..............geroeken¹⁾

 

Dat si dumbheit iet versoeken.

 

............ende vrie

 

Dat is van u grote stouternie,

 

Dat gi ons volc willet verslaen,

75

Dat kersten is gedaen.

 

An uwen wapen is it schijn,

 

Dat gi swart ende lelic.....

 

........... bet venine;

 

Dat han gedaen die Saracine,

80

... dar mede wert gewunt

 

⁺ Hine v............nt;

 

Forreis, ic wane, was u vader,

 

So wat wi secgen allegader,

 

Hi wert van uwer hant gewroken,

85

Noch eer complie si gesproken.

 

Doe¹⁾ reit Aiol vort harde unverre,

1) Hs. u met een o er boven.

+ f^o 2

1) Hs. u met een o er boven.

[p. 57]

 

Des herte rouwech hi was end erre,

 

Want eme volgeden bet spotte

 

Geliker wijs men doet dien sotte

90

Dat wise volc ende dit kint;

 

Bet einen buke¹⁾ grot Hersint.

 

Viel lelic swart was die tripiere

 

Ende dicke als ander wive viere.

 

An Aiol si bet haeste quam

95

In sinen breidel sine nam;

 

In eine side sine trac;

 

Bet torne scalt sine ende sprac,

 

Bet eme dreef si oeren¹⁾ spot.

 

Si sprac: ‘Vassael, dats mijn gebot,

100

Gi sulet¹⁾ vorwertmeer van desen,

 

Dat heit ic u, mijn ridder wesen.

 

Dar umbe sal ic u te lone

 

Ein teiken geven harde scone:

 

Ein andolihe van einen rinde

105

Die willic, dat men vor u binde

 

Ant isere van uwen spere,

 

Lanc ende swaer, dat is mijn gere.

 

So sulen¹⁾ vorwertmeer gemeine

 

Bekennen wel groet ende cleine,

110

Dat gi der mijnre sult¹⁾ ein wesen

 

Vortmeer’. Doe¹⁾ lachede van desen

1) Hs, u met een o er boven.

1) Hs, u met een o er boven.

1) Hs, u met een o er boven.

1) Hs, u met een o er boven.

1) Hs, u met een o er boven.

1) Hs, u met een o er boven.

[p. 58]

 

Aiol die eidel end die goede¹⁾,

 

Al was hi droef¹⁾ an sinen moede¹⁾.

 

‘Vrowe’, seid Aiol, ‘gi spot,

115

Ic hebbes blitscap, so mi Got,

 

Dur dat, want ic u comen hie

 

Also gelustelike sie.

 

Mi dunket wel an minen sinne,

 

Dat u die vligen sere minnen,

120

⁺ Dar ic u sie ende versta

 

Wel grote roten volgen na’.

 

Van danne riet Aiol verbolgen;

 

Vierhundert kinder eme volgen,

 

Die eme tornes vele doen¹⁾.

125

Bet steinen ende bet alden scoen¹⁾

 

Wurpen si oen¹⁾ in allen siden,

 

So war hi hene solde riden,

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

+ f^o 2 v.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

1) Hs. u met een o er boven.

[p. 59]

 

Dat eme was groet ungemac.

 

Hi riep die kinder ende sprac:

130

‘Gi hebbet mi bet uwen spele

 

Gemoeiet¹⁾, kinder, harde vele,

 

Dat moet¹⁾ u Got vergeven al,

 

Die niene loech, nog meer ne sal.

 

Vorwert si u dat geseit:

135

Ic heb mi lief, wie mi heft leit.

 

Wacharme’, seit hi, ‘here vader,

 

Dit sachdi mi wel alletgader:

 

So wie in ander land is arm,

 

Dat hi sal dogen mengen harm’.

140

Hijrmet so keerden af die kent,

 

Haddens untfarmenesse sent.

 

Nu riet Aiol vort an die porte

 

Thiegen Berri al sunder vorte;

 

Also war hi, of hi wolde,

145

Tere ander; of it wesen solde,

 

So waret harde wel geschiet,

 

Want hine was verdrunken niet.

 

Dien portener vant hi dar staen,

 

Van dien hi solde dienst untfaen.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 60]

150

Die scale hi was...., sach oen¹⁾ comen.

 

Sijn cussen¹⁾ heft hi upgenomen.

 

‘Gi wilt’, seit hi, ‘mijn wedde untfaen;

 

Vassael, ic geve u mi gevaen.’

 

Des wart Aiol in herten gram,

155

Doe¹⁾ hi dien spot van em vernam.

 

‘Ai, soete¹⁾ vrient!’ seit hi, ‘genade!

 

Laet bliven, dat u God berade,

 

Gine sult¹⁾ dien man bespotten niet,

 

Die................

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

Fragment II.

........ichte sal verclagen.
Bet sporen sloegen¹⁾ doe te gader
Die viere cnapen end die vader.
Si quamen nieder in dat dal,
Die vader ind die kinder al
Under die mordenere geslagen,
Wat si die ors mochten gedragen.
Haer gelijc hi stac dien sinen doet,
Noch sagens Aiol in dier noet.
Geraimes riet an em te hant,

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 61]

170

Die sine hande doe¹⁾ unbant.

 

Doe¹⁾ wart Aiol, doe¹⁾ hijt gesach,

 

Noch blider dan men secgen mach.

 

Die mordeneren si doe¹⁾ geviengen

 

Bet haesten, dat sie nien untgiengen.

175

Te gader bundens em die hande;

 

Dat was oen¹⁾ laster ende scande.

 

Dar bi dar stoet¹⁾ ein casteel alde

 

Besiden buten an dien walde.

 

Dat hus dat was verwoestet¹⁾ sere.

180

Da was ein ridder wilen here,

 

Ein edel man, dien oec die tzagen

 

Dar hadden wilen doet geslagen.

 

Van deme hus si avenamen

 

Die sparen, die oen¹⁾ bequamen.

185

Einen bomtac si doe bunden

 

Enboven, so si beste cunden.

 

Aiol..............

 

⁺ 

 

Dat se die felle mordenere

190

Bestaen ne sulen¹⁾ niewet mere.

 

Die burchgreve te hant begunde

 

Te spreken als hi wale cunde:

 

‘Vernemet, edele junchere,

 

Ic bin dur u gemoedet¹⁾ sere.

195

Ic sal u vragen eine tale,

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ v^o

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 62]

 

Die secget mi, so doedi¹⁾ wale.

 

Dat u God moete¹⁾ benedien:

 

Waer af bekennedi Helyen?

 

Nu secget uppe.... daet

200

Of gi dien hertoch iet bestaet;

 

Dar vraghic u die waerheit af.’

 

Aiol em antworde doe¹⁾ gaf:

 

‘Des suldi, here, mi verdragen;

 

Ine sal niemen dar af gesagen,

205

Wat mi dat scadet ochte vrome,

 

Eer ic tUrliens wieder come¹⁾,

 

Dar ic dien coninge vercunde

 

Die bodescap bet minen munde.

 

So wil ic u vorwaer geloven

210

In Got, die woenet hijr enboven:

 

Minnedi dien hertoge iet,

 

Sone mogedi¹⁾ mi haten niet.’

 

Geraimes sprac: ‘So mi dat leven,

 

Ine sal u nimmer meer begeven

215

Eer wi tUrliens sijn gecomen.

 

 

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

Fragment III.

⁺ Hi reet so lange, tes hi vernam,
Dat hi quam tUrliens in die stede.

+ r^o

[p. 63]

 

Ic sal u secgen, wat hi dede:

 

Hi ginc ant heilich cruce ter stat;

220

Oetmoedelike hi gebat.

 

Aiol syn sone hem gemoete,

 

Dien hi minnentlike groete.

 

Elias seide: ‘Soete sone,

 

Gi hebbet u gehouden scone.

225

Gelovet si Got, hi es so goet,

 

Die ons vergaderen wieder doet¹⁾:

 

Mijn lieve kint, ic minne u sere.’

 

Aiol hi seide: ‘Soete¹⁾ here,

 

 

230

 

 

⁺ .....ouweden so men....

 

........den coninc mere.

 

Hi gaf hem siekerheit, die here,

 

Die si gerne wolden untvaen,

235

Als die jegen hem hadden mesdaen.

 

Die coninc seide: ‘Sem myn lijf

 

 

 

..............edan.

 

Si quamen al .........

240

Ic gave hem sekerheit te hant.

 

Also troestese die coninc

 

Eer hi danne te hove ginc

 

.......... sine liede.

 

Die barune...........

 

 

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ v^o

[p. 64]

tekstkritische noten

Het vierde fragment schetst een gedeelte van den strijd, die ontstond in den vroegen morgen, welke op het huwelijk van Aiol en Mirabel volgde, en die door den verrader Makarijs was begonnen, om de jonggehuwden op te lichten en in de gevangenis te sluiten. - Vs. 245-257 = fr. 8376-89. - 263. Weder eene kleine lacune, waarin misschien de volgende overblijfsels van versregels passen:

mochte dat hi wel sere...
greve van Senlijs......
moeide¹⁾ sere dat hijt sach.
der lach. hi sloech¹⁾ bet spore..
nasier becande. dur al die..
stac hyn of als it was eyn
erden nieder. sijn teiken
in si bet mannes hant.

- 264-279 = fr. 8389-98.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

Fragment IV.

⁺ Ende reet steken Beven van Viane,
Die was Makaris geselle, ic wane,
Dat hi doet ter erden lach.
Des was droeve, doe hijt sach,
Sijn stolte broeder Manasier.
..................
Hi seide: ‘Wilt hi mijn...
........ hene scheiden.’
Hi sloech¹⁾ bet sporen altehant,
Doe riet hi steken Jocerant,
Dat hine stac al dor end dore:
Dat spere quam........
........derhalf van bloede¹⁾ roet.
Manasier sloech echt.......
...... ende harde toren...
............. verlois.
Dar riet hi steken......
... die wapen niene dochten

⁺ Die rike coninc van Vrankerike,
............ ant Karloen,
Hi stac Uden¹⁾ den Borgongoen
Metten spere dor sinen schilt,

+ r^o.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ v^o.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 65]

 

Dien hi dar vor hem hilt

 

Ende dor den halsberch dien hi droech,

270

Dat em dat spere dede ongevoech,

 

......... it mochte langen.

 

Dur..................

 

End dur dien lijf alto .....

 

.......... quam gevlogen

275

Doet uter .............

 

Doe wert harde gram Garijn

 

.............. sijn.

 

Sijn ors hi doe¹⁾ bet sporen....

 

Grammelike hi ten coninc quam.

280

Syn spere voer .........

 

......... uppen schilt

 

Sijn halsberg..........

 

...... dar up wieder stoet¹⁾.

 

 

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

Fragment V.

⁺ 
Ende seide toet¹⁾ oene¹⁾ hard unwerde:
‘Ovel scalc, dat di Got schende,

+ f^o. 1 r^o.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 66]

 

End di al ungeval toesende!¹⁾

 

Die felheit is ein deel gewroken,

 

Die du hude uns hees gesproken.’

 

Hellewyn doe¹⁾ hi versach,

290

Dat Gwineot dar nieder lach,

 

‘Stant up, ai lecker’ seit hi, ‘drade!

 

Dat di Got ungeval berade!

 

Nim dine wapen, laet uns riden

 

Te gader an die place striden.’

295

Die Lombart hi vernam die tale

 

Die hi oem¹⁾ toesprac,¹⁾ harde wale,

 

Mer hine seide nien noch ja.

 

Hellewyn was van torne ga.

 

In sinen munt hi oene¹⁾ sloech¹⁾

300

Die hant, ende bet ungevoeg¹⁾

 

Hoef¹⁾ hine van der erden ho.

 

Bet torne dans hi oene¹⁾ so,

 

Dat oen¹⁾ die winster lippe reit;

 

Dat vleisch van sinen tanden spleit,

305

So dat men harde wal van dien

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 67]

 

Al sine tande mochte sien.

 

Dien coninge gaf hine gevaen,

 

Die oene dede senden saen

 

In sine stat al te Sessoen.

310

Dar hiet hine in dien kerker doen.

 

Al dus so lach hi toe Sessoene

 

Al went die coninc te rantzoene

 

Vor sinen lyf van roden golde

 

Syn evenwecht genemen wolde.

315

Die Burgunihune doe te hant

 

Bet sporen quamen ut gerant:

 

Frantsoise untviengen si bet nide.

 

Dar mochte men in dien stride

 

Menegen scacht hebben sijn croken,

320

Menegen halsberg durgebroken,

 

⁺ Menegen man in elke side

 

Dar nieder licgen in dien stride.

 

Groet was die puntianz ende rike;

 

Die strijt vergaderde ridderlike.

325

Nu quam Makaris ut vermeten,

 

¹⁾

+ f^o. 1 v^o.

1) Hs. voor oe overal u met eene o er boven.

[p. 68]

 

Gewapent up ein ors geseten

 

Na sinen wille rikelike.

 

Hi quam gerant vermetenlike;

 

Dar hi die Frantsoise sach riden,

330

Dar stac hi so van unser siden

 

Gwinerei bet sinen scachte,

 

Dat hine doet ter erden lachte.

 

Dat moeide sere einen baroene,

 

Dat was Bertram van Sessoene.

335

Bertram was rouwich, doe hi sach

 

Dat Gwinerei dar nieder lach.

 

Syn ors hi bet dien sporen sloeg,

 

Dat liep na sinen wille genoech.

 

Galtier van Munbardun hi stac:

340

Die wapen hi oem doerebrac;¹⁾

 

Dur sinen lijf stac hi dien scacht

 

Al toe der hant bet sulker cracht,

 

Dat hi ter erden doet gelach,

 

Dart menich ridder anesach.

345

Hellewijn bet sporen sloeg

 

Sijn ors, dat oen¹⁾ wel balde droech.

 

Van Plasense stac hi Morise

 

Dur sinen scilt wel a devise;

 

Ende dur al sijn atzemant

350

Stac hine doet al toe der hant.

 

Creihieren hi begunde saen:

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

[p. 69]

 

‘Die Burgunihune sijn untdaen!’

 

Nu quam Makaris toe gerant.

 

Dat hi ten ewen si gescant!

355

God moetene vermaledien!

 

⁺ Nu riet hi soeken dar Elyen,

 

Dien was hi vient toe dien doet.

 

Elye quam bet forcen groet,

 

Dar si sich beide wal becanden;

360

Bet cragte si te gader randen.

 

Die scilde wurden gar terant,

 

Die spere braken toe der hant.

 

Die stucke wurpen sie dar nieder;

 

Die scarpe swert si toegen¹⁾ sieder.

365

Si werden sich als sijs bedorten,

 

Want sie sich underlingen vorten.

 

Elye sloech Makaris do¹⁾

 

Up sinen helm enboven ho,¹⁾

 

Dat oem¹⁾ die cirkel quam gevallen

370

Ter erden bet dien bloemen allen.

 

So groten slach hi oeme gaf,

 

Dat hi oem¹⁾ undern ougen af

+ f^o. 2 r^o

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

[p. 70]

 

Dat vleisch al van dien beine sloech,

 

Bet sinen swerde dat hi droech.

375

Makaris hi vlo dur die noet:

 

Hi waende sijn gewunt ter doet.

 

Makaris vlo, doe oem¹⁾ was cunt

 

Dat hi ten stride was gewunt.

 

Bet oeme¹⁾ vloen Burgunihoene,

380

Die oem¹⁾ ne pijnden meer te doene

 

Batalihe in einen maende sieder,

 

Want oem¹⁾ Frantsoise waren wieder,

 

So waer so si te velde quamen,

 

Des si wel dicke scade namen.

385

Frantsoise stichten harde schiere

 

Umb oere¹⁾ marke burge viere.

 

Sent durde vijf jaer ende bat

 

Oer¹⁾ geseet umbe die stat,

 

Eer si der stunden ie begunnen,

390

Dat si si bet gewalt gewunnen.

 

Aiol lach in des kerkers grunde

 

⁺ Die sich gevrouwen niene cunde.

 

Sijn herte dat leet grote noet:

 

Hi dreef wel dicke jamer groet,

395

Wan eer so hoge tijt gelach,

 

Winacht ende Paschedach.

 

Oec waende Mirabel, die vrouwe,

 

Van toerne sterven end dur rouwe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

+ f^o. 2 v^o

[p. 71]

 

‘Wach arme dieser groter noet!

400

Myn laster die is al te groet.’

 

Dit was, dat seid Aiol die vrie:

 

‘Ai, scone vrowe, soete amie,

 

Ic secgu bi God unsen Here,

 

Dat mi vernoiet michel mere

405

Dit ungeval dur uwe scolt

 

Dan dat ic lide dusentvolt.’

 

Mirabel die vrouwe scone

 

Si riep an Gode van dien trone,

 

It was bet oer¹⁾ so verre irgaen,

410

Dat si bet kinde was bevaen.

 

Ayoel hi seide: ‘Scone vrouwe,

 

Gine sult niet driven groten rouwe,

 

Want uns dar luttel af mag comen

 

So wieder eren ochte vromen.

415

Dar ut int her, dar is mijn vader,

 

Mijn ome Lowijs end al gader

 

Die hoge lude van Vrancrike,

 

Die ne sulen¹⁾ siekerlike

 

Van hinne nimmer wiederkeren,

420

Al went si dien verradenere

 

Gevaen ende die stat tebreken.’ -

 

‘Dat si dar met so lange treken,’

 

Sprac Mirabel die scone vrouwe,

 

‘Des lidic an dien herten rouwe.’

425

Mirabel die walgedane

 

Begund in arbeide te gane;

 

Doe¹⁾ oer¹⁾ die termet end die stunde

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 72]

 

Dar af te nakene begunde.

 

 

 

⁺ Dat hovet hi doe nieder sloech,

430

Hi dachte michel ungevoech.

 

Hi sprac ten vrouwen dat si quamen,

 

End dat si Mirabele namen,

 

Dat si oeme¹⁾ nien untfachte,

 

Mer si si oeme¹⁾ wiederbrachten.

435

‘Ic wille dese twene voeden

 

Te vroemen¹⁾ mannen end te goeden.’

 

Die vrouwen negen oeme¹⁾ doe

 

Van blijtscap al ten voeten toe.

 

Die vrouwen in dien kerker quamen,

440

Die scone Mirabel si namen,

 

Up eine culte si si lachten

 

Dar up si si gedragen brachten

 

Uter dien kerker in dien sal.

 

Si weinden ende seiden al:

445

‘Ai, scone vrouwe, ai edel wijf!

 

Wie scone was nochdan u lyf

 

Doe gi hier quamet in dit lant.

+ f^o. 3 r^o

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

[p. 73]

 

Macaris hi sal syn gescant!

 

Got sal oem¹⁾ dur uwe sculde

450

Untsecgen gare sine hulde.’

 

Te hus si si gedragen brachten;

 

Oer¹⁾ scone lijf si oer¹⁾ belachten

 

Bet einer culten, was van pelle.

 

Die ungetruwe end die felle,

455

Die scone kinder hi doe nam,

 

So schier et in dien avunt quam.

 

Hi quam al dur die stat gegaen;

 

Hi gienc uppe die brucge staen,

 

Dar hi dien Roden starkest vant:

460

Die kent wurp hi dar in te hant.

 

Dar dede Got van deme trone

 

Ein groet mirakel end ein scone:

 

Under der brucgen was ein man,

 

⁺ Dien ic genoemen wale can:

465

Tierri die visched in dien mane;

 

Hi sach die kinder walgedane

 

Bi oeme¹⁾ vlieten in dien wage:

 

Na oem¹⁾ so voer hi hard untrage:

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

+ f^o. 3 v^o

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven; zoo ook overal voor ndl. oe.

[p. 74]

 

Uter dien water hi si droech;

470

Bet haesten hi du si besloech

 

In sine cleider soetelike.

 

Doe voer hi danne heimelike,

 

So dat it nieman ne vernam,

 

Dat dese dinc van oeme¹⁾ quam.

475

Tierri hi droech die kinder sieder

 

In sine hereberge wieder.

 

Te gegen oeme quam sijn wijf.

 

Got hi gemaked oeren¹⁾ lijf,

 

Want si was eine vrouwe scone.

480

Si hiet vrou Aihe van Montone.

 

Twe scone kercen si untstac:

 

Goetlike si toe oeme sprac:

 

‘Wie is it u vergaen te nacht?

 

Hebdi iet goeder visce bracht?

485

Wan laetdi helpen u dar af?’

 

Tierri oer¹⁾ antworde doe gaf:

 

‘Gebracht so hebbic vische genoech,

 

Te minen trouwen, int gevoech.

 

Van arde sint si also goet,

490

Dat men si eten niene moet.

 

Of gijs geloven niene roeket,

 

Gaet, ginder in mijn cleet besoeket.’

 

Si gienc ten cleideren te hant,

 

Die scone kinder si untwant:

495

Si roerden voete ende hande.

 

Die vrouwe, doe si dat becande,

 

Si wart erveret so van dien,

1) Hs. u met eene o er boven, zoo ook overal verder in oem(e) en voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven, zoo ook overal verder in oem(e) en voor ndl. oe.

1) Hs. u met eene o er boven, zoo ook overal verder in oem(e) en voor ndl. oe.

[p. 75]

 

Dat si si an ne dorste sien.

 

Viel sere roepen si began

500

Van voerten, die si dar gewan.

 

‘Ic maen u bi der Godes cracht,

 

⁺ Wat is dit dat gi hebt gebracht

 

spreken scone ... (9235)

 

vorwaer Aiol....

505

sent.Got sant ... (9236)

 

ge nu te hant ...

 

quam des duvel .. (9238)

 

de goet.hi wi ... (9240)

 

oere hoge mag...

510

ai soete wijf s ... (9251)

 

geven. dar m....

 

de mogen¹⁾ ke...

 

hi liet uns do....

 

nu verstaet.g....

515

keren lise in i ...

 

men harde red ...

 

si sulen¹⁾ dur Aio.

 

inne. Tieri hi s .. (9258)

 

Vrancrike.des ...

520

dar wanet al....

 

ven.ende mak ...

 

wises hulde.e....

 

belange wel u ...

 

⁺ ..... t dat hi gerne

525

.... d die die kers..

 

.... t land..al toe

 

... an Turnebrie (9266)

 

...s Got des wille

 

...cunnen.die kin

530

...nder vorte wesen

 

...be

 

.. s also.datic ne

 

... dar toe gevrome.¹⁾

 

.. sprac te sinen wi

535

..di negeine kent (9273)

 

..raven. nu suledi¹⁾

 

..twene sone¹⁾ .ic

 

..le wi in sitten

 

..at cocht ic wijf

540

..eder varen.ne.

 

..er wi comen toe

 

..ere.van deme lan..

 

..harde schiere.

 

. vrouwe sprac toe (9281)

545

..u wal, want it...

+ f^o. 4 r^o

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ f^o. 4 v^o

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

[p. 76]

tekstkritische noten

Het zesde fragment verplaatst ons aan het hof van koning Gratien te Venetië, werwaarts Tieri en zijne vrouw met de kinderen van Aiol waren gevlucht, om aan de vervolgingen en de Argusoogen van Makarijs te ontgaan. Daar worden de beide kinderen gekerstend. - 549 dochten = gewoon mnl. doopten; een vorm, welke door verwisseling van f en ch ontstaan is uit doften (cf kochten van koopen), en meermalen ook in 't mhd. gevonden wordt. Vgl. Lübben 1, 544, en Serv. I, 232: ‘Joh. Baptista, die onsen Here doufde.’ - 550 so ontbr. in het Hs. - 553 hoeven, het eigenlijke praeteritum van heffen (ook 301), ten doop houden; hd. hub en hob, got. hôf. - 557 fr. 9356: II chites lor dona. - Na vs. 557 weder eene lacune, daar slechts de onderhelft van het blaadje is bewaard gebleven. - Vs. 546-57 = fr. 9347-56; 558-67 = 9390-96. - 561 geseet, zie vs. 388. - 564 al went, ook 312 en 420.

Fragment VI.

Die noch niet kersten sijn gedaen.
Men dede comen¹⁾ al te hant
Die clerke dar na was gesant;
Die kent si beidegader dochten
Bet eren so si beste mochten.
Die coninc end die conincginne,
Dur grote vrientscap ende minne
So hoeven¹⁾ si die kinder fiere:
Thomas ende Manassiere
Aldus so wurden si genant.
Die coninc liet oen al te hant
Twee stede geven........

⁺......ret gaen uns ave;
Halsberge, helme sijn verlorn;
Vijf jaer so hebbewi te vorn
Geseet gehalden..... Loewijs,
Die rike coninc van Parijs,
Hine sal niet keren sunder waen
Al went wi alle sijn gevaen;
Dat is uns eine voerte groet.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ v^o

[p. 77]

 

Van unsen volc is menich doet:

 

Wi hadden dertich dusent doch.

 

 

Fragment VII.

....dar af so riet...also sware,
Alsof hi al verwundet ware.
An Aiol hi bet toerne gienc
Bet siner hant hi oen¹⁾ gevienc,
Began oen schelden harde sere;
‘Ai moedersoen¹⁾ verradenere!
Die mine dochter hes genomen,
Die scone was end vollencomen,
End oec van minen land ein deel
Die duvel gaf di sulic heel.
Mer bi Mahon unsen heilant
Die al die werlt hevet in hant.

⁺.........den die vrouwe
Des was sie toernich, hadde rouwe:
‘Gi heren,’ seitsi, ‘laet mi gaen!
Mi dunket, its also gedaen

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

+ v^o

[p. 78]

585

Bet mi, dat ic an uwen here

 

Moet beden, dat mi moeiet sere.’

 

Vrilike lieten si si gaen.

 

Si gienc vor Mahumette staen,

 

Die daer gegoten was van golde,

590

Doe si oen anebeden solde,

 

Si nam hem biden armen saen.

 

 

Eindelijk volgt nog een klein fragment, dat door Bormans te recht ‘des parcelles détachées’ genoemd is.

‘Dit is ein wiederloen daer af
..........er die dieve
Dur dat so gevic u te lieve
Den coninc gevaen van Salanice.’
Nu seide Gratien:........

...crechtig doe sijn got verge....
............. vernomen
Hi was na ut dien ........
....seit hi, ‘scalc dilde Frantsois!
Eer wi...............

....mit crachte varen int pungiant
...................ike
Siet edel coninc ende rike,

[p. 79]

605

W ...............

 

........... wilde swijn

 

Nase ende munt.........

 

.......n gesune si tereten.

 

Sent was si ...........

Het eerste fragment verplaatst ons in de stad Orleans, waar Aiol door de burgers en straatjongens bespot en uitgejouwd wordt. Ook de dikke slagerin Hersint en andere vrouwen nemen hem in het ootje, totdat het eindelijk Aiol gelukt de poort te bereiken, welke hem met behulp van een burger geopend wordt; daar buiten vindt hij de vier roovers, die hij reeds eerder had willen bevechten, ware het hem niet door den Koning belet, die bevel gegeven had, hem de poort niet te openen. - Vs. 1-19 = fr. vs. 2538-2558. - Bet. praep. met den 3den nv., met dezelfde bet. als met, onl. bit, bet (Heyne, Gloss. 108). Het leeft nog heden in enkele dialecten. Zie Bulletins (boven bl. 255 noot) bl. 208. - 3 Hs........ n de hort. - 5 Vgl. boven bl. 258. Het daar vermelde fr. part faés is van het van faé (lat. fatum, fr. fée) afgeleide ww. faer, feer, d.i. enchanter, douer. Het is mogelijk, dat de vertaler heeft willen zeggen: Die van demonen (fr. fae, feie = démon, Burguy 154) afstamt. - 9 Hs. - 1 des ic w.v. De eerste letter is misschien de helft van eene n.

Vs. 21-28 = fr. 2559-62 (vs. 2562-80 komen in 't mnl. niet voor). - 23 do, zoo staat in het hs. Men zal wel dat moeten lezen. - 26 brede, dat. van bret, hd. brett, mnl. bert, ons bord wat de beteekenis betreft, doch het is niet uitgemaakt, dat bret en bord etymologisch hetzelfde woord zijn. Hoogstens staan zij tot elkaar in ‘ablautverhältniss’. Zie Grimm, Wtb. 2, 374; Weigand 1, 248 en 263; Kluge 35 en 38. - 33 Sich (mnl. hem) onderwerpen, met een ander onder samengesteld dan ons zich onderwerpen: het eerste, = lat. inter, drukt hetzelfde uit als onderling; het andere, = lat. infra, bet. hetzelfde als sub; ons onderwerpen = fr. assujettir; vgl. Ndl. Wdb. op onder (1ste en 2de Art.). - 29-32 = fr. 2580-3. - 33-40 niet in 't fr. - 42-49 = fr. 2584-95. - 47 Gescinnet van scinnen voor scinden in de bet. villen; hd. schinden (zw. en st.), ohd. scintan (slechts zw.); vgl. Kil. en Van Dale i.v. en vooral het met onzen vorm geheel overeenkomende ndd. schinnen; Teuthon. schynnen. Het woord is een denom. van een znw., dat de bet. huid, vel had en o.a. in het eng. skin bewaard is. Zie E. Müller 2, 397 en Weigand 2, 577. - 42-49 = fr. 2584 - 95.

Vs. 45 cittel, fr. 2593 coutel. - 50-57 = fr. 2596-2603. - 58-73 komen in den fr. tekst niet voor. - 53 overlopen, hd. über einen her fallen. De gewone bet. van overlopen in 't mnl is overvallen, en deze is hier ook niet geheel ongepast, doch het is niet geheel zeker, dat mijne aanvulling van vs. 54 de juiste is. - 63 gevader, 1. gewader (zooals ik vroeger in vs. 60 meende te moeten aanvullen)? Doch het mv. gewader komt noch in 't mnl. noch in het mhd. voor. - 69. De vorm dombenheit komt mij ongerijmd voor (vgl. 71); misschien te lezen dombecheit, mhd. tümbicheit, onverstandigheid, domheid (Lexer 2, 1566)? - Geleiden is mij duister.

Vs. 73. Stouternie, voor de vorming vergelijke men razernij, zotternij, spotternij, jokkernij; zij zijn gevormd naar analogie van woorden als lekker-nij, dorper-nij e.a; stouternie (fr. estoutie) komt o.a. ook voor Rose 13225 (tekst stouterne, var. stouthede); 13649 (tekst en var. stouterne). Is het niet meer dan waarschijnlijk, dat op de beide plaatsen gelezen moet worden stouternie? Weliswaar komt het woord elders in 't mnl. niet voor, maar analoge voorbeelden zijn voor de vorming voorhanden, en Rose 13225 blijkt uit de var. duidelijk, dat de naam eener ondeugd wordt vereischt. - 76-82 ontbreken in 't fr. - 76 Wapen in het hs. op den rand bijgeschreven. - 77 Misschien: ‘Dat si swart ende lelijc sijn’. - 79 han, d.i. hebben. De vormen hân en han beide komen in 't mhd. ook voor voor den 1sten pers. mv., voor den 3den hânt en hant, doch iedereen begrijpt, hoe licht hant in han overgaat in een dial., dat ook in andere gevallen de t van den 3den pers mv. tgw. tijd overboord werpt. Vgl. Lexer 2, 1131. Bij Hildegaertsberch (zie gloss), in Van Vrouwen ende van Minne, der Minnen Loep en andere min of meer duitsch-gekleurde stukken en schriften vindt men meermalen hân voor hebben. Voor het ndd. wordt deze vorm bij Lübben niet vermeld, ook niet in den Teuthonista. - 85 complie. De gewone mnl. vorm was, gelijk bekend is, complete (hora completa), doch ook complie komt elders voor, b.v. Lsp. Gloss.; Amand 11, 919; OVl. Lied. en Ged. 47, 201 (beide plaatsen te complien); Hs. v 1348, 270b (dat ghetide van complien); de samenstelling complietijt vindt men Livre d. Mest. 20 toter vespertijt, ya toter complietijt). De vorm complete is rechtstreeks aan het Latijn, complie aan het Fransch ontleend (Burguy, Gloss. 83).

Vs. 82-85 = fr. 2607-9 (vs. 2610-16 komen in 't mnl. niet voor). - 86-90 = fr. 2617-19 en 2652 vlg.; de tusschenliggende fr. verzen worden in 't mnl. niet gevonden. - 89 doet ontbreekt in het Hs. - 92 tripiere, fr. 2735 tripière, eig. pensverkoopster, van tripe, pens., eng. tripe, ook in 't mnl; vgl. E. Müller 2, 576. Ook als scheldwoord voor eene vrouw was het woord trijp nog in de 17de eeuw bekend. Zie Oudem. 7, 120; vgl. 121. - 91 vlg. = fr. 2657 vlg. De verzen 2658-90 komen in 't mnl. niet voor. - 93-101 = fr. 2691-4. - 94 Van quam is slechts ..n over. - 104-110 = fr. 2695-8. - 104 andolihe, vgl. de schrijfwijze batalihe, Burgunihune der fragmenten, fr. andouille, lat. inductilis, worst, beuling. - 106 Hs. iseran. - 110 ein ontbr. in het Hs. - 111-113 niet in 't fr.

Vs. 113 hs. aln. Het is dus ook mogelijk, dat voor al moet gelezen worden an, dewijl de l misschien geëxpungeerd is, d.i. door een punt er onder vervallen verklaard. Werkelijk komt ook in Limb. Serm. de vorm an = al voor. Zie Mnl. Wdb. 1, 403. - 115 So mi Got, ellips welke in 't mnl. zeldzaam is (ook vs. 213), doch gewoon in 't mhd., vgl. Benecke 1, 556a; 2², 460b. Een soortgelijke ellips is ook in 't mnl. gewoon bij sem, mhd. sam (Benecke 1, 556a; 44b). De woorden sam en so komen in beteekenis overeen. - 116 hie, mnl. hier, mhd. hd. hie, zie Lexer 1, 1281. Vgl. voor de wegwerping der r, het hd. da en het mnl. mee (min no-) voor meer. - 117 gelustelike beteekent eigenlijk schoon, al wat het oog aangenaam aandoet, streelt. Zie b.v. Ruusbr. 1, 214: Den edelen steene jaspisse, die groene es van varuwen ende ghelustelec den oghen ane te siene. Hieromme ghelikewine der opvaert ons Heren, die groene was ende gracioes in den ogen der apostelen ende alsoe ghelustelec, dat sijs daerna in al haren levene niet vergheten en mochten. In den zin van aangenaam staat het Ned. Proza 45: ‘gheen woert en is ghelustelicker dan dat.’ In soortgelijken zin staat gelustich, Ruusbr. 1, 152. Het is dus een synon. van mnl. bequame. De eigenlijke beteekenis was begeerlijk, aantrekkelijk, ook smakelijk. Vgl. mhd. gelüstec, Lexer 1, 831. Hier wordt het met bitteren spot gebruikt in plaats van ons afschuwelijk (fr. 2708: que vous aves cel cors mal avenant et hideuse et laide et mal puans) en kan zeer goed door ons appetijtelijk worden weergegeven. Lustelijc = smakelijk vindt men Rincl. 49 (van brood gezegd). - 114-121 = fr. 2705-14 (vs. 2715-58) komen in 't mnl. niet voor. - 122 = fr. 2758; 123-128 = fr. 2769 vlg. - 123 misschien voor vierhondert te lezen wel hondert, vgl. fr. ‘Cent garchon le porsievent’.

Vs. 129-141 = fr. 2769-79. - 134 vorwert = voor het vervolg, vorwertmere. - 137 alletgader, zie Mnl. Wdb. 1, 338. - 135 mi lief. De lezing is goed. In de uitg. van Foerster, bl. 235 stelde ik eene verandering voor, doch vgl. fr. 2775: Certes ie m'ai moult chier, qui qui m'ait vil’. - 139 harm, een germanisme? Het woord is over het germaansche gebied wijd verspreid geweest, zie Weigand 1, 766, maar in onze taal geheel verdwenen. In 't mnl. komt het woord nergens elders voor, vgl. Lübben 2, 208. - 140 vlg., de beide zinnen zijn niet door ende aan elkaar verbonden, welke asyndeton ook in den Ferguut zoo vaak wordt aangetroffen. Zie ald. Inl. bl. XXX en Aiol 573. - 142-147 = fr. 2780-82. - 143 vorte, mnl. vorste; vgl. 365 bedorten, mnl. bedorsten. In gewoon mnl. komt nergens deze vorm voor. - 145 Hs. ter ander - 147 verdronken, fr. 2782: ivres ne estordis. Het is syn. van het mnl: versmoort, en van ons platte smoordronken, bezopen. Kil. verdrinken, absumere potationibus, insumere poculis. Vgl. Ruusbr. 2, 76: Al ware hi seere verdronken in sonden, si hopen der ghenaden Gods; en het 17de-eeuwsche verzopen, Vondel XI, 548 e.e. - 148-153 = fr. 2783-90.

Vs. 150. Tusschen wa en sach nog eenigszins leesbaar gri (gier?) Het meest zou met den fr. tekst overeenkomen hi was fel; vgl. 2785: Li lechiere fu fel et faus et bris (misdadig). - 151. Zie boven bl. 258. - 154 vlg. = fr. 2791. - 156-158 = fr. 2799-280. - 160 vlgg. Het tweede fragment bevat den strijd, dien Geraimes (fr. Gerelme), bij wien Aiol en Mirabel te Mongraille ‘geherberget’ hadden, in vereeniging met zijne vier zonen te voeren heeft tegen roovers, die Aiol na zijn vertrek hadden achterhaald en medegesleept (vgl. vs. 169). Natuurlijk wordt Aiol na een hardnekkigen strijd bevrijd. Onmiddellijk hierna heeft plaats hetgeen wij boven lezen in de nieuwe fragmenten vs. 1 vlgg. - vs. 161-7 = fr. 6983-7. - 161. Bormans leest: du algader. - 166 si, hier acc. plur., voor se. De zin is: zoo snel als hen de paarden konden voeren. Verg. Moriaen, 3014. - 167 Bormans: Igelijc, hs. gelijc. - 169 vlg. = fr. 6087 vlg.

Vs. 170 hande, misschien te lezen bande, fr.: ‘s' a les liiens tranchies’. - 171 vlg. = fr. 6997. - Vs. 173-6 komen in het fr. niet voor. - 177-182 = fr. 7001-3. - 181 tzage, mnl. gewoonlijk sage geschreven, in den zin van het fr. lâche, nl. laaghartige, booswicht. Zoo ook Rein. I, 396 en in 't mhd. Zie Gloss. Rein. - 103 vlg. = fr. 7005. - 184 sparen, fr. forches de kaine (chêne). Het enkv. is spar, verb. nv. spare. Ook nu nog wordt spar gezegd van een dakbalk. - 186 enboven, vgl. vs 210, de noot op vs. 368 en boven bl. 256. - 187 en vlgg. bevatten de vertaling van vs. 7006 vlgg. - 189 = fr. 7014 - 191-200 = fr. 7028-36. - 191 Die burchgreve, fr. li chastelains Gerelmes.

Vs. 199. Bormans: ‘uppe u eer de daet,’ doch dat kan de ware lezing niet zijn. Fr. Par le foi, que devés le père droiturier. - 202-212 = fr. 7038-42. - 203 hs. verwragen, reeds door Bormans verbeterd. - 204 gesagen; gewoon mnl. geseggen. 213-215 = fr. 7043-47. - Het derde fragment verplaatst ons weder in Orleans en schetst de ontmoeting van Aiol en zijn vader Elias (vs. 219 hi). Er zal hier misschien nog wel een paar regels uitgevallen zijn, althans de suete here in vs. 228 is in den Franschen tekst koning Loeys. De redactie van het fr. wijkt ook hier in enkele punten van de mnl. af.

Vs. 229. Hier is eene lacune van een half blad (de onderhelft is afgesneden). Nu volgt de keerzijde van de bovenhelft. De fr. tekst heeft geene, nauwkeurig met deze overeenkomende, verzen; misschien is vs. 8240-43 te vergelijken.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

Vs. 283 wederstaen, in intr. zin bet. doordringen tot of stuiten op. Zie Limb. V, 102: Dat (tswaert) innewaert toten kinne daer wederstoet. Lanc. III, 22943: Dat hem tswaerd dorewoet ten scouderen eert wederstoet. Troyen f 272 d: Dat syn sweert meer noch min opten rieme wederstoet. Zoo ook Wal. 7529; Lanc. II, 44060. - Na vs. 283 behoort waarschijnlijk een ander klein fragment thuis, waarvan de volgende regeldeelen tot ons zijn gekomen:

...dat...die appel wa'
in weren wolde so wien
bet einen slage mocht
et genesen hi moeste¹⁾ doe
einen baroene¹⁾ quam uter
t als hi wesen solde. nog
wolde doe¹⁾ hi den coninc
am in sinen moet.¹⁾ sijn ors.

Het is mij echter niet gelukt, de overeenkomstige verzen in den fr. tekst te vinden. - Het vijfde fragment valt voor een gedeelte samen met de nieuwe fragm, nl. met vs. 580-714, en bevat vooraf een deel van het verhaal der vijfjarige belegering van Losanne door koning Lodewijk van Frankrijk, om Makarijs te dwingen, Aiol in vrijheid te stellen. Hij zendt Hervieu (mnl. Hellewijn) als bode naar Makarijs, en deze zendt van zijne zijde den slemper (vs. 291 lecker) Gwineot, die den koning hoont. Hellewijn duelleert met dezen (den Lombart) en overwint hem. - 285-288 = fr. 8997 vlg. - 288 hees, 2de pers. praes. v. hebben, zuiver mnl. heves of heefs. Vgl. mhd. hêst bij Lexer 1, 1131. - 291-97 = fr. 9007-10. - 298 van torne ga = hd. jähzornig; over ga, gauw, zie T. en Lettb. 2, 271 vlgg. - 301 ho = hoge, met afwerping van de keelletter, komt mnl. meer voor, zie b.v. Rein. I, 443 en Gloss. en hier vs. 368. - 302 Dans, praet. van dinsen, d.i. sleepen, sleuren; Benecke 1, 360; Lübben 1, 525; osa. thinsan, got. thinsan; vgl. hd. aufgedunsen, hetwelk men kan vergelijken met ons opgetogen, opdrachtig; fr. danser, en ons dansen zijn van denzelfden stam. De door Bormans voorgestelde verandering in dwanc is overbodig. - 303 winster, d.i. linker is vreemd gezegd van de lippen. Men zou verwachten onderlip. Zou men moeten lezen unster voor underst, evenals men anster voor anderst vindt (Mnl. Wdb. 1, 409)? Vgl. unser (?) vs. 330. Alex. X, 1424: ‘Van den luchter vingher sijn’, dat eene soortgelijke duistere uitdrukkingswijze vertoont, moet ons wellicht van het maken van veranderingen terughouden. - Riten hier in intr. zin = openscheuren, opengereten worden Zoo ook Limb. Serm. 148 d: ‘Dat mi (= men) een vel anden rame so slap spant, dat nit en rite.’ Zoo ook mhd. (Lexer 2, 477).

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

Vs. 307-314 = fr. 9018-21. - 308 hs. haen. - 312 went, ook 420, 521. Zie Teuthon. 310 en boven bl. 256. In Limburg zei men ment, ment an, ment dat, T. en Lettb. 6, 231. - 314 hs. evenwech. Het woord wordt hier op zeer eigenaardige wijze, geheel in overeenstemming met de samenstellende deelen gebruikt. Voor ons is evenwicht nog slechts, evenals aequilibrium, in fig. zin te gebruiken. Noch in 't mhd., noch in 't mnd. schijnt het woord voor te komen (ook in 't mnl. ken ik geene andere voorbeelden), hetgeen voor de eerste taal opmerkelijk is, daar men daar wel de analoge woorden vindt ëbenerbe, ëbenheil, ëbenmaze, ëbenteil e.a. Kil. geeft wel op evenwichtigh, en -heid, maar niet evenwicht. Ook het hd. gleichgewicht schijnt niet zeer oud te zijn, in 't mhd. althans komt het (in de wdbb. nl.) niet voor. - 315-322 = fr. 9022-25. - 319 sijn d.i. sien (vgl. hijr vs 43 voor hier). - 322 (ook 290, 336, 363) daerneder = ons ter neder. Zie Tijdschr. 1, 136. - 323 = fr. 9026, puntianz, vgl. 602 pungiant. Van fr. poignant? Het woord is mij niet bekend; het gewone mnl. woord is pongijs, pongijst, pongoost (Huyd. op Stoke VI, 682; Segh. Gloss.). - rike bet. geweldig; vgl. Limb. IV, 514: pongiis rike. - 324 hs. rikelike, eene vergissing veroorzaakt door vs. 327. - 325 = fr. 9027.

Vs. 326-329 komen in 't fr. niet voor. - 327 rikelike, d.i. sierlijk uitgedost, synon. van mnl. getogelike. - 330-332 = fr. 9027-30. - 330 unser is mij duister. Misschien zit hierin hetzelfde woord verscholen als in vs. 303. Doch welk? Wellicht is er meer in den regel bedorven: ook so komt mij vreemd voor. - 331 Gwinerei, in den fr. tekst (9027) Godefroi. - 334. Bertram van Sessoen komt, gelijk de verzen 333-344, in den fr. tekst niet voor. - 342 al toe der hant = altehant. Zoo ook 350 en 362; altehant 547. - 345-350 = fr. 9035-37. - 348 a devise, fr. à devise (Burguy Gloss. 112), zie bl. 258. - 349 atzemant, fr. aceesment (Burguy 5 acesmement) zie bl. 258. Achement ook Grimb. II, 5709. Zie Mnl. Wdb. 8 achement en achemeren. - 351 vlg. en 354 vlg. niet in 't fr.; vs. 353 = fr. 9039.

Vs. 356 vg. = fr. 9044; 357-66 niet in 't fr. - 357 hs: Die was vient an d.d. - 361 terant, deelw. van het ww. terenden, d.i. verscheuren Het woord komt in het mnl. nergens elders voor, doch vgl. oeng. torenden = rend to pieces (Stratmann 501); ofri. renda, torenda (Richthofen 992 en 1091); ags. rendan, eng. rend; mnd torenden (Lübben 4, 579). Vgl. E. Müller 2, 292. - 364 seder (sieder), hier, 381 en 475 in de bet. van daarna. Zie Oudem. 6, 44. - 365 bedorten, zuiver mnl. (bedorften of) bedorsten. - 366 vorten voor vorchten, praes. = hd. fürchten. Vgl. 500, 565 en bl. 256. Een ander vorte = mnl. vorste staat 143 en 530. - 368 enboven. Zie vs. 186 en bl. 256. - ho = hoge. Zie vs 301 noot. - 369 cirkel, een (gouden) strook of band, die als sieraad om den helm gedragen werd. Ook bloemen (waarschijnlijk door beminden geschonken) en edele steenen dienden tot sieraad voor den helm. Zie Lorr. II, 4266: Hi sloech Berengiere op den helm van brunen stale, dat cirkel, bloeme ende stenen vielen in dat plein gemeene. Vgl. ook Lexer op zirkel. - 372. In plaats van undern wil Bormans lezen vanden; onnoodig. Afsloech beschouwe men als een geheel, en men vatte undern op als onder den. Fr. 9049: De la fache li tranche la car jusques a l'os.

Vs. 375-9 = fr. 9051 vlg. - 378 ten stride zal wel niets anders beteekenen dan in den strijd. - 381 maent ml. als hd. monat en in alle Germaansche talen. - 382 wieder d.i. weder, tegen, vgl. hd. zuwider. - 388 geseet, ook 561, belegering; mhd. gesaeze (Lexer 1, 895), in zuiver mnl. gesate (Rose 9012 e.e.). - 389. Is de lezing soms bedorven? Franck meent, dat de zin is: voor dat zij het uur begonnen, den tijd beleefden. - 392 sich gevrouwen, gewoon mnl. hem vervrouwen, zich verheugen. In den Serv.: ervrouwen. - 391-396 = fr. 9057 vlg. - 395 so, de aankondiger van het subject, = dat, niet met hoge te verbinden. - 396 hs. Winach. - 397 niet in 't fr.

Vs. 404 michel, hier bijw. = schotsch muckle, eng. much, michel (ook 430), gewoon mnl. mekel, komt ook eene enkele maal elders voor, b.v. Lsp. II, 51, 151. - 407-421 = fr. 9072. - 414 so wieder pleonastisch verbonden so-so of so-ofte, en weder-ofte beteekenen beide hetzij-hetzij. - 420 hs. Alt. - 422 treken d.i. talmen. Vgl Lübben 4, 607: sunder treken. - 423 vrouwe ontbr. in het hs. - 422-428 = fr. 9073-77.

Vs. 428. Tusschen dit en het volgende vs. zijn drie bladen weggescheurd, fr. 9077-9182. Daar de mnl. dichter in den regel twee verzen noodig heeft, om één fransch vers weer te geven, en eene bladzijde van 22 regels gewoonlijk 36 verzen bevat, zoo volgt daaruit, dat er voor de 105 fr. verzen (± 210 mnl.) noodig waren 6 bladzijden of 3 bladen. - 429-438 = fr. 9182-7. - 433 ontfachte (Bormans: untsachten) van ontfechten, ontgaan, ontkomen; ook mhd. untfechten (Lexer 1, 592). - 435, ook 537, twene, acc. ml. van twee, hd. zwene (Weigand i.v. zwei); vgl. zwanzig, twintig en twenty, en bl. 257. - 439-447 = fr. 9188-95. - 441, 453, culte, gewone vorm culcte, lat. culcita, ofr. cotre, kieute (Burguy, Gloss. 91), mhd. kulter (Lexer 1, 1766), evenals cotre uit lat. culcitra. - 443 sal (: al) d.i. zaal, de meest gewone vorm van 't woord in het ogerm.; ohd. sal, mhd. sal, onr. salr, ags sel. Vgl. ons gezel naast zaal en fr. salle naast salon. Het gewone mnl. woord was, gelijk men weet, sale; of sele = ags. sele, osa. seli. - 443 uter, ook 469, hd. auszer, mnd. uter (Lübben 5, 147). Vgl. ndl. uiterwaarden = buiten den rivierdijk gelegen gronden, en de woorden uiterste, uiterlijk (ook uitermate?).

Vs. 449 dur uwe sculde, en 405 dur uwe scolt = om uwentwil. - 448-450 niet in 't fr. - 450 gare, eigenlijke vorm van het bijw. gar, uit het hd. overbekend, bij ons in gansch en gaar ook niet geheel ongebruikelijk, ohd. garawo, mhd. gare, osa. garo, ags. gearu, gearo. Het bijv. nw. gaar is hetzelfde als dat hetwelk bij ons van spijzen gebruikt wordt, welke voor het eten gereed zijn. Het is een der vele woorden, welke een w op het einde hebben afgeworpen. Zie Segh. Gloss. op gelu. - 453 pelle. Zie Ferg. Gloss. op pellen. - 456 so schier = also sciere als, zoodra als, doch met de ook thans zeer gewone weglating van het relatieve woord. Synonieme uitdrukkingen van also sciere als, zijn also vroe als (het meest gewoon), also drade als, also houde als, e.a. - 459 dien Roden, de Rhone. - 463 hs. der der. - 465 maan ml., als hd. en in alle germ. talen. - 467 wage, dat. van waech ml., vloed, water dat in beweging is; hd. der wog, mhd. wâc, ohd. wâc, got. vegs. Zie Weigand 2, 1132. Vandaar hd. woge, fr. vague, golf. - 468 ontrage, ook Hs. v. 1423, 167 b: Ist dattu ontrage biste, soe sal dijn oest comen als een fonteyne, en Pass. W. 56 a: Ontraech om te werken. - 461-85 = fr. 9203-24.

Vs. 479 Ook hier want = zoodat? Vgl. Nieuwe Aiol-fr. 170 en 695. - 485, fr. 9224: ‘car le nous delivres!’ Lees dus want voor wan? Doch zelfs dan is de regel nog niet zeer duidelijk. Mogelijk ook is de bedoeling: Wanneer laat gij u daarvan afhelpen? d.i. zoudt gij ze mij ook eens overgeven? Dit zegt ook ongeveer het Fransch. - 486-502 = fr. 9225-34. - 497 erveret, d.i vervaert.

Vs. 501 Hs. des G. - Na vs. 501 volgen de overblijfselen van het volgende blad, waaruit de oorspronkelijke verzen niet altijd met voldoende zekerheid konden worden opgemaakt. - 515 keren lise zal wel beteekenen ongemerkt (terug)keeren; lise, hd. leise, mhd. lîse; ook Christ. 1510: ‘weder oppenbaer ocht lise’; Stoke IX, 742: ‘so datte sommighe voeren lise (= stillekine) uten here.’ - 533 gevromen, baten, nuttig, dienstig zijn, komt behalve hier, waar men uit den zin de bet. niet kan vaststellen, slechts nog voor Sp. IV², 54, 45: Ghine coent miere zielen niet gevromen.

Het laatste fragmentje (VII), dat ook weder de onderhelft van een blaadje is, en dus weder in twee gedeelten een stukje van den fr. tekst weergeeft (569-74 = fr. 9688-90, 75-80 niet in 't fr.; 583-91 = fr. 9708-12), bevat een klein deel der ontmoeting van den Sarraceenschen koning van Perzië Mibrien (hi, 570 vlg.) te Pampelona met zijne dochter Mirabel, die Christin geworden was. Mibrien gelast Aiol en Mirabel, Mahom te aanbidden, maar in plaats daarvan werpen zij de afgoden om. - 574 moedersone = putensone, hoerenkind (Lübben 3, 107). Vgl. Taalk. Bijdr. 2, 8 en noot. - 575 hes, vgl. eng. hast en 288 hees. - 576 vollencomen, volkomen, volmaakt, waarop niets te zeggen is. Zoo vindt men ook vollenbringen, vollentien, vollentrecken en vollenvaren, doch alle in stukken uit het oosten van ons land. Zie Lübben 5, 554, waar men ook het znw. vullenkomenheit vindt opgeteekend. - 578 sulic heel? - 581 Nu volgt de onderhelft der keerzijde.

Vs. 592-609 = fr. 10078-92. Aiol heeft koning Floriens van Salenike gevangen gemaakt en biedt hem aan keizer Gratien aan. Deze vraagt hem, of hij zich wil laten doopen. Floriens weigert te gelooven in iemand (Christus), die zich zelf niet redden kon, waarop Aiol hem toeduwt, dat Mahomet eens door wilde zwijnen deerlijk verminkt was geworden, zonder dat hij er iets aan had kunnen doen. - 600 dilde, d.i. slecht, gemeen. Zie vooral Tijdschr. 2, 147 vlgg. - 602 pungiant, vgl. vs. 323.

Vs. 608 gesune, aangezicht. Vgl. mnd. sune (Lübben 4, 473 a). - teriten = hd. zerreiszen, ook Sp. IV², 22, 38. - Nog eenige onsamenhangende woorden zijn er over, doch het is niet mogelijk, daaruit de overeenkomstige plaats in het fr. op te maken. Zij luiden aldus r^o: Van vra...... coninc¹⁾ ....sinen l.....ic wan....van si .........mere s........ioiant......de bra.......den.t.....eren ......in un......u al.....wal; v^o: u mijn......oet mi ....eftode¹⁾ .....en co......nit uns....en vaen.....chter.....ver.....het dien ......aren.....e.wel.....hafte......r inne.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.

1) Hs. u met eene o er boven.