Ad Interim. Jaargang 6

[p. 52]

Marmer en abrikozen
Een reis naar Roussillon (fragment)
Jeanne van Schaik-Willing

Prades.

Ik zei, dat ik de Route Nationale van Prades niet kon waarderen met haar slenterend volk, haar opeendromming van mensen, lummelend voor hun huizen 's avonds als de bussen aankomen en vertrekken. Maar het zou ondankbaar wezen het plezier niet te vermelden, dat dit opgehoopte volk mij gaf. Geen mens of het is een type, behalve de jonge meisjes en prille vrouwen, die enige jaren de vervlakking van de mode ondergaan en 's Zondagsmiddags zelfs in New Look gaan dansen, gelijk overal ter wereld, begin ik nu te geloven. Het zou me niet verwonderen als de kapper, die alle vrouwen beneden een bepaalden leeftijd uniformeert van kapsel, dit bederf op zijn geweten had, maar dan, op een bepaalden dag, waar blijven de rijpe en de overrijpe dames? Er ontbreekt een schakel aan de samenleving dezer plaatsjes. De verwelkende, nog niet oude vrouw, het wat vermoeide gezicht onder het gekapte hoofd, bestaat niet. Plotseling, zonder overgang ontstaat een sprongvariatie tussen dame en vrouw, misschien moet men wel onelegant zeggen wijf. Wat gebeurt er, dien omineusen nacht, dat de vrouw met de haarrollen op het hoofd, de aangezette lippen, de coquette jurk zich naar bed begeeft en wakker wordt met gladde, weggetrokken, vettige haren, uitgezakten boezem en buik, kapotte tanden? Welke dromen werden snel herdroomd en losgelaten, wanneer de hand voor het eerst naar de schort grijpt en die voorbindt en een zwarten doek om de haren slaat? Er ontbreekt een categorie, maar het numerieke aantal heeft er niet onder te lijden, want wat er aan veertig- tot zestigjarigen mankeert is ruimschoots aangevuld met stokoude moedertjes met haar uit hout gesneden gezichten schuilgaand onder de zwarte sjaal. Nergens zag ik zoveel oude bessen. Waar in Holland de poesen zitten vindt men in de Pyreneeën de oude wijfjes voor deuren, in straatinhammen of ze strompelen met takkebossen de stenige bergpaden omhoog. Maar de mannen! Geen revue zal me ooit nog kunnen épateren, want elke man is een type.

[p. 53]

Ze lijken me ook vrijer, wat keuze van kleren betreft, dan de mannen bij ons. Wie verzot is op een rare pet, koopt die pet en houdt hem op, binnenshuis aan het hôteltafeltje; heeft deze petfetisjist bovendien zin in een gebloemd vrouwensjaaltje - wat let hem, hij knoopt het om den hals. Stokt de fantasie het moment, dat de man zijn garderobe aanvult, dan helpt de zon den tijd een eindje om ook conventionele kleren zo te fatsoeneren en te doen verweren, dat hoeden aan het eind van hun loopbaan romantische achtergronden zijn geworden van een pittoresk, donker gezicht en bretels gedragen over het hemd doen niet denken, zoals hier, aan balcons met kanariepietjes, maar aan wijn, zweet en hooi.

Ik begon te zeggen, dat de Route Nationale me niet aanstond, dat was in hoofdzaak omdat deze den reiziger op een dwaalspoor brengt. Wat zegt ook een hartader van een fysionomie? Die fysionomie komt eerder tot uiting op het marktplein met de kerk omringd door gevels in verbleekte pasteltinten en in de kronkelende, dalende straatjes, die er heen leiden, met winkels ter weerszij, waartoe men éntree krijgt langs gordijnen van kralensnoeren of kettingen van stalen ringetjes. Wie nooit de sensatie beleefd heeft van dien neerval der koele kralen over de schouders en wie niet het zachte ruisen en rinkelen ervan gehoord heeft, heeft een der charmes van het zuiden niet ervaren.

Gaat met me mee kaas kopen in een van de straatjes, uitmondend op het rosig-paars verwazend kerkplein. Het was buiten warm, ge hebt gebalanceerd op het hobbelig trottoir omzoomd door een band van rose marmer om iets maar van schaduw te houden wat niet lukte, dan duwt ge de kralen opzij en stapt koele duisternis binnen. Kruidenier heet in het Frans épicier, beide woorden dragen het begrip kruiderij in het blazoen, maar het verschil is, dat een Hollandse kruidenier met zijn oorsprong weinig meer heeft te maken. Een kruidenierswinkel is een glimmend-blank verkoophuis van verpakte artikelen, het rek met de sambals, de busjes peper of gemalen kruidnagel ten spijt, maar bij den Zuid-Fransen épicier is de ruimte doorgeurd van kruiderijen. Het is alsof het donkere zaakje er van uitgebeten is. Van de zoldering hangen de trossen knoflook, voor de toonbank staan tonnen met blauw-zwarte olijven. Er zijn geen glanzende potten, er is geen gepolitoerd houtwerk, geen nikkel of koper, de inventaris, die bij ons de sfeer van een zichzelf respecterenden winkel bepaalt, ontbreekt. Hier gaat het slechts om den inhoud, de kisten, manden, tonnen, waarin deze wordt bewaard zijn afgesleten, uitge-

[p. 54]

beten, verteerd. Roestige blikken bevatten linzen en witte bonen, er staan platte manden met kabeljauw, die bedenkelijk dicht de stokvis nadert onder ruw zout, er liggen salami-worsten die er ook al wit uitgeslagen uitzien en dan opeens een blok rauwe ham, geurig en zilt in vingerdikke plakken gesneden, het enige dat geloofwaardig maakt, dat de inhoud van deze zaak zal bijdragen tot exquise maaltijden. Het aequivalent van een Pradesen winkel te zoeken is moeilijk, of wel men zou moeten belanden bij de water- en vuurnerinkjes van onze achterbuurten, waarbij men in het oog dient te houden, dat de inhoud rijk genoeg is, maar ik weet wèl het ding te noemen, dat tot symbool verheven, de verste tegenpool is hiervan: de vaste wastafel. Het is ook naar betegelde badkamers, waarbinnen men nog net het snerpen hoort van een tram die door de bocht gaat, dat men verlangen zal, zodra men hier heimwee krijgt. Maar ik heb geen heimwee, nog lang niet, als ik weer langs het ruisend gordijn de zon ben ingetreden en voorbij de kramen loop met perziken en abricozen, groene asperges en artisjokken. Langs weer andere bochtige straatjes de uiterste omsingeling bereikend van den ouden stadsmuur met zijn door hangplanten overwoekerde losgevoegde oude, oude stenen. Hier eindigt de stad in een lage borstwering, waar de donkere kruin van een vijgeboom nog net boven uitreikt en daaronder begint glooiend het in vierkanten van verschillend gekleurd groen verdeelde land.

*

Het is alsof ik even in Afrika ben geweest. Vroeger, vóór ik ooit een bergland had gezien, droomde ik er van en ik verbeeldde me, dat het er uitzag als een wolkenbank, tegen den horizon gevlijd, contrasterend met een groenigen hemel. Later bleek, dat mijn voorstelling had bestaan uit essentie zonder bijkomstigheid en omdat de bijkomstigheid even nodig is als de essentie, was mijn beeld toch weer onjuist. Was, wat ik zag in mijn verbeelding, terwijl ik door de hoefijzervormige raamopeningen keek van de abdij van St. Michel de Cuixa ook Afrika in essentie min het een en ander?

We worden in een onbeschrijflijk vies en rommelig kamertje cultureel voorbewerkt door een monnik, die gelijk een ander wel eens ergens een vlek heeft zitten, op zijn zwarte pelerine misschien nog ergens een schoon plekje had. Misschien ook niet. Maar hij bezat de trekken, den oogopslag, de woordkeus van een hoffelijk en ook werelds intellectueel, hij strooide door zijn historische en stylistische uiteenzettingen galante complimenten over het bevattingsvermogen van onze landgenoten in het algemeen en ons in het bijzonder. Hij vertelde

[p. 55]

van het schone klooster, dat tijdens de Franse revolutie was kapotgeslagen, waarna de resten versleept werden naar Amerika en nu daar opnieuw waren opgebouwd tot een bezienswaardigheid voor de nieuwe wereld. ‘Die arme stenen,’ zei mijn monnik, ‘wat zullen zij zich vreemd voelen in dat grauwe, luide land, wat zullen zij terugverlangen naar onze zonnige bergen. Precies zoals de obelisk in Parijs, die staat te treuren om het land der Pharaos!’ De rheumatiek belette hem ons persoonlijk rond te leiden, daarom vertrouwde hij mij den ijzeren sleutel van de abdij toe.

Afrika beleefde ik, terwijl ik zat op een binnenplein dat geen binnenplein was, maar de middenbeuk van een kerk, waaraan de ongunst der eeuwen het dak had ontroofd. Op het moment, dat ik mijn blik hief naar de vuilwitte muren en de Moorse ramen terugvond, was Christus verdwenen, maar Allah heerste, die Allah van ons Westerlingen, die tot aan de schouders is begraven in de weelde van de Duizend en Een Nacht, terwijl het hoofd, dat daar boven uitrijst, een soort kop van Jut is, waar we als Christenen lustig op hameren vóór er naar gekeken te hebben. Doch zodra we de kerk hebben verlaten en zorgvuldig de deur hebben gesloten met dien groten, vreemden sleutel, waarom zich alleen al verhaal op verhaal zou kunnen kristalliseren, is Allah weer de Middellandse zee overgevlogen want we staan voor een rij arkaden dragende zuilen; één ligt er plat in het gras tussen koekoeksbloemen en brandnetels.

Ik heb gedurende deze reis vaak kunnen genieten van de sensatie verleden in heden te zien veranderen, wanneer oeroude, ommuurde steden bleken te zijn bewoond. Maar resten, ruïnen hebben ook een eigen charme. Ik weet niet, wat het is, dat me ontroerde in deze rose zuiltjes, vooral in dat éne, dat daar tussen het welig onkruid op den grond lag. Men moet, geloof ik, niet altijd trachten te reconstrueren, wat deze fragmenten betekend hebben in hun glorie, het is een inspannende bezigheid, die niet nodig is. Want een brok schoonheid is een ding op zichzelf, het ontroert zoals het aan ons verschijnt. Ik voel, hoewel ik niet verklaren kan waarom, dat deze resten zich rangschikken in mijn ziel tot iets dat later als symbool van iets innigs naar het bewustzijn zal rijzen. Deze rose zuilen spreken een taal, die niets te maken heeft met hun functionnele betekenis van vroeger, ze hebben iets te zeggen tot wie bereid is te luisteren.

Marmer en Abrikozen verschijnt bij Em. Querido's Uitgeversmij.

Met illustraties van Maaike Braat.