Ad Interim. Jaargang 4

Een bekende en een anonieme meester

Mr. H.M. Planten: Rembrandt, een schets van zijn laatste levensjaren, in drie bedrijven en tusschenspelen, F.G. Kroonder, Bussum, 1947

Onze aan goede stukken zo arme toneellitteratuur heeft met dit stuk een grote verrijking te boeken. Het beeldt met grote overtuigingskracht het laatste gedeelte vol tragische spanningen uit van het leven van de grote schilder, dat, bij alle eenzaamheid, zo kenmerkend is geweest voor de beste eigenschappen van ons volk. Het beeldt Rembrandt uit als mens, in zijn nobele vrijheidsdrang èn in zijn tekort aan ‘maatschappelijke’ verantwoordelijkheid; het weet ons tegelijk, en dat is geen geringe verdienste, de schilder die hij geweest is voor ogen te stellen. Alle facetten van zijn wezen gaan trouwens onophoudelijk in elkaar over; wij hebben voortdurend te maken met een volledig mens, en het meesterschap waarmee de hoofdfiguur is geschilderd strekt zich ook als vanzelfsprekend uit over de bijfiguren: ook die zijn springlevend tevoorschijn gekomen. Het geheel is een even boeiend als aangrijpend brok zeventiende eeuw geworden waaraan wij ons nog direct verwant voelen zonder dat dit het karakter van ‘verleden’ opheft. De komische noten ontbreken niet; de dialoog is àf en wordt nergens ook maar één seconde langdradig, en als speelstuk is dit drama dan ook

[p. 168]

enorm geslaagd. Als leesstuk moet het dunkt mij ook zeer goed voldoen; de toneelaanwijzingen zijn in dezelfde stijl van gevoelige zakelijkheid gegeven die ook de gesproken tekst kenmerkt. Eerlijk gezegd kan ik het stuk echter niet meer lezen zonder voortdurend tot in de geringste détails van stem en gebaar de voortreffelijke opvoering opnieuw te beleven, die de auteur er met een eigen gezelschap van gebracht heeft. Voor allen die het stuk gezien hebben moet het herlezen in elk geval een groot genot betekenen.

Natuurlijk is een stuk als dit minder ‘persoonlijk’ van visie dan b.v. De Heks van Haarlem van Frederik van Eeden, waaraan het in heel wat opzichten verwant is. Het blijft gebonden aan de gegevens die bij een grote historische figuur altijd in hoofdzaak vastliggen. De bescheidenheid die dit van de auteur vergde heeft bij hem a.h.w. tot een anoniem meesterschap geleid, en de grote winst hierbij is dat zijn stuk er een wonderlijke geschiktheid door heeft gekregen om tot het levend eigendom van een groot deel van ons volk te gaan behoren. De zwaarwichtige Parnassus wordt ermee verlaten zonder goedkope concessies, in een eenvoud waarin het hoogste voor het grijpen ligt.

F.W. van Heerikhuizen