Ad Interim. Jaargang 3

[p. 405]

Vingeroefeningen

Tzum

Soms denk aan de vierkante toren met de lange, priemende spits, die op een terp staat. En dan loop ik langs het smalle pad aan de buitenkant van het kerkhof, welks graven slechts vreemde dominostenen voor me zijn en ik luister onder de koele olmen naar een onbekende taal van grote en brede gestalten, die op deze Zondag zich aan de trans van hun wereld komen verpozen. Diep in het weiland schieten witte figuurtjes snel door elkaar, scherp afgetekend tegen een lange, donkere schuur, omkroesd door beschermende linden en overal is licht en schaduw, rust en welbehagen. En ik wil liever naar de kaatsende jongens gaan dan hier aan de hand van mijn geleider de diepe stemmen over mijn hoofd laten gaan, die me niets zeggen. En ik schop een steen weg en trap in een modderplas en word met een scherpe ruk tot de orde geroepen. Dan begin ik te huilen, niet beseffend, dat ik mij voor het eerst en het laatst van mijn leven bevind in het middelpunt van het heelal, dat slechts op dit ogenblik nog onvergankelijk is. Want ik ben nog maar vier jaar.

Dierentuin

Beesten zijn gevallen mensen, die van kleur verschoten zijn en het is niet moeilijk de oude vormen onder hun vermommingen terug te vinden, maar onder elkaar zijn ze alleen zichzelf. De kwetterende vogels, vermoeiend als cicaden en warrelig als een te snel verschietende kaleidoscoop of met schrikwekkende maskers en stille dode ogen in het niets starend, de versteende draken, die wij krokodillen noemen en roerloze slangen, de lome leeuwen en onrustige tijgers, de beren en de maraboe, zij zijn nooit caricaturen van hun soortgenoten, doch altijd van ons, met wie ze niets gemeen hebben omdat

[p. 406]

hun onbeweeglijk gelaat nooit lachwekkend is. Zij zijn van eender maaksel als nachtmerries en hun gering bestaan ligt in onze phantasie verankerd, daar zij slechts door hen gevoed wordt, want onze grauwste gedrochten van spook tot chimaera, van basilisk tot lammerenboom zijn hun mismaakte kinderen.

Waar zijn we verwant? Zij kijken altijd naar iets anders dan wij, zoals onze kinderen en alleen vóór de wieg nog zou ik wellicht een vaag en onverstaanbaar antwoord kunnen geven op de vraag waar onze wegen uiteenliepen. Want zo lang als wij ons voorstellen, kan het niet geleden zijn, dat wij voorgoed scheidden.

Recapitulatie

Alweer een dag voorbij, één van de vijfentwintigduizend, als mij een redelijk lang leven beschoren is. Talloze mensen zag ik voorbijgaan, velerlei gebeurtenissen speelden zich voor mijn ogen af, doch het leven wist ik niet te vangen in het net van mijn geduldig samengeweven gedachten noch te treffen met de flits van mijn rusteloos rondwarende geest. Ik at en dronk om in stand te blijven, een korte reeks in de eindeloze rij van zich steeds herhalende galgenmalen zonder van dit korte uitstel te genieten, zonder de voortbrengselen der aarde tot een deel van mij zelf te willen maken en zo een deel van haar zelf te worden. Ik at gedachteloos als een machine zijn kolen en voedde mij zonder begeerte, ephemeer en onwezenlijk als een schijngestalte van de wereld met haar verbonden.

Mijn zinnen namen de verschijnselen op: het gezang van een vogel en de geur van een trapportaal, de kleur van een bloem en de huid van een vrouw, ik heb op deze dag de dagelijkse dingen in mij opgenomen en ik ben er niet beter, wijzer of anders van geworden. Ik heb hem niet beleefd en nu is hij voorbij. Deze dag was er éénmaal, het was mijn dag. Hij was meer dan alle eeuwen die komen en alle eeuwen die geweest zijn, deze dag was

[p. 407]

mijn bruid, maar voor ik haar veroverd had was ze reeds weggegleden.

Wij, verliezers

Generaal, generaal, je bent een held bij de gratie van jezelf, maar een groot man bij de gratie van een Jood, je staat in een vlakte, die nu voor hem verboden was, als hij nog leefde, hoog opgericht met gebalde vuist sta je op het blinkende zand tussen de ijle antennes van Kootwijk en de onechte zadeldaktoren van Hubertus, tegen de hoge, dreigende wolkenlucht van de Hollandse heide sta je hoog en dreigend opgericht met opgeheven ogen en gebalde vuist machteloos en machtig tegelijk tegen den onderdrukker zoals ook wij staan, niet zo stijlvol als jij, doch ook jij was het niet, maar de Jood Mendes da Costa, en toch zijn wij het allen, jij tegen de Engelsen, wij tegen de Duitsers en hij en wij en ook jij wel, generaal de Wet, tegen het onrecht, altijd machtiger dan wij allen, altijd machtelozer omdat de daad overwonnen wordt door de gedachte, de opgeheven vuist door de gebalde hand.

Overwonnen doch niet verslagen, dit oude veel misbruikte woord schiet als een bliksem van je stugge, grijze puntbaard in de eindeloze vlakte van dennen en zand, van lichte luchten en donker groen. Eenzaam sta je hier, jijzelf generaal, waar je stoffelijk lichaam ook mag rusten, herboren en onsterfelijk, als beeld sterker levend dan als mens.

En toch misschien, generaal, zijt gij het niet, als benarde krijgsman, noch u en wij als gelovigen in redelijkheid en goedheid, doch slechts hij, de beeldhouwer, die het onrecht van één volk wilde belichamen in een zo rechtzinnige figuur als de uwe. Rechtzinnig, doch bekrompen of althans beperkt, generaal, gij tegen de Engelsen, wij tegen de Duitsers, terwijl wij drieën toch alleen op uw wijze, zoals gij daar staat, dus op de zijne, willen strijden, tegen de ongeneeslijke hebzucht en on-

[p. 408]

uitroeibare domheid van de anderen, van de onzen. Ongeneeslijk en onuitroeibaar als de Hydra, die nimmer door Herakles verslagen werd, die wij slechts tegemoet kunnen treden met opgericht hoofd en neergehouden vuist.

Waterrijk

Onder de regenboog van de lamp zweven zij in de vreemde, duizeligmakende middenstof, welke wij water noemen. Hier is alles omgekeerd: fonteinen van luchtbellen spuiten omlaag en als ik voorbijloop deint de bodem als een slingerend schip. Men kijkt hier scheef in een onder het lopen uitstulpende en wegzakkende geheel betoverde wereld, waar platte zandschijven golven en spoelende cylinders als granaten wegschieten, waar kreeften van mening zijn, dat hun ene lijf niet behoeft te weten van het andere doet, waar de schildpadden op je neerkijken als voorwereldlijke monsters en de anemonen je insluiten met hun onzedelijke verlokking. Volkomen draaierig geworden voel je in je benen bijten en je gaat je troosten buiten kapitein Nemo 's Nautilus, in de huiskamer, waar vissen van je formaat zwemmen, de hele kleine van hoogstens tien centimeter. Want een kabeljauw is hier een formidabel gevaarte en een snoek een loerende onderzeeër, die je straks nog iets anders doet dan torpederen. En wat niet gevaarlijk is lijkt griezelig week: de rog met zijn gezicht aan de onderkant en ogen op zijn kop, de axolotl met zijn kraag van doodsbloemen, de hijgende poon en de wapperende sluierstaarten. Dit zijn geen eerlijke beesten meer, die grommen of steken, die bijten of brullen, maar gemene onderwaterse wierdieren, die een eerlijk voetganger bij zijn benen grijpen en in het element trekken, waar men in stikt als in de armen van duizend vrouwen.

Dorp aan het water

De tuinen bloeien hier dubbel in de spiegeling; over

[p. 409]

de donkergrijze aanlegpalen met witte koppen scheren golvend lichte strepen als figuren van Lissajous, die haar natuurlijke bestemming hebben gevonden. Zij zelve schieten in een onweersachtige lucht als zenuwachtige tentakels van een krachtig weekdier omhoog en omlaag, deinend als een elastieke kop van Jut. Twee meisjes spelen sirene aan een turfschip, bestuurd door een Odysseus, die haar met modderkluiten gooit. Zij plonzen voor de rode beuk en de purperen rozen en de witte seringen neer en maken een kind aan het schrikken, dat vreest ze voor altijd te zien verdwijnen. Het is hier stil, ondanks het gekraai van een haan, het geschreeuw der kinderen, het puffen van de motorboten, die kringen rook uitstoten, het voortdurend geraas van motoren en het gerinkel van de overhaalketting, want de stemmen der mensen verklinken in de wijde ruimte.

R. Blijstra