Ad Interim. Jaargang 2

[p. 332]

Rein Blijstra
Anarchie der gedachte

Weinig menschen leefden zoo gelukkig als Jan Best, stratenmaker en opzichter over den rijksstraatweg van Molenheide naar Graasten. In het dorp waar hij woonde ging hij door voor een rustig, braaf en oppassend mensch en dat was hij ook. Toch onderscheidde hij zich in enkele opzichten van zijn dorpsgenooten, hij ging naar kroeg noch kerk, kwam zelden en dan nog kort bij iemand op bezoek en was niet getrouwd. Met gebogen hoofd liep hij door den neerplassenden regen of in de stralende zon en als men hem bezig zag terwijl hij zand schepte of de steenen in het gelid stelde was het alsof hij er zelf niet bij was, want zijn zoekende oogen keken steeds eenige meters verder dan de plaats waar zijn handen werkten. Hij kende geen dagelijksche zorgen, elke dag was voor hem zoozeer hetzelfde, dat deze als het ware een buiten zijn persoonlijkheid staande gebeurtenis was geworden, waaraan hij geen deel meer had. Soms drong wel een zeker besef bij hem door, dat menschen als hij een plantenleven voerden, terwijl er een hoogere wereld bestond, waarin men op kon klimmen tot duizelingwekkende hoogten, waar de menschelijke gevoelens en gedachten geheel veranderden, doch hij trachtte zich hiervan geen voorstelling te maken als hij verstrooid opkeek naar een zingenden vogel. Er waren weinig dingen in de wereld die hem raadselachtig voorkwamen, waarvan hij de beteekenis niet vaag voelde weerklinken in zijn hart, doch hij sloot zich instinctief voor alle trillingen die niet tot zijn wereld behoorden en overigens klotsten slechts de reeds vervlakkende golven van een verloopend getij tegen zijn vesting,

[p. 333]

verslagen van verslagen van gebeurtenissen bereikten in onbeduidende krantjes of bij monde van onbeduidende menschen zijn eenzaam verblijf. Soms, als een opvallend zware wagen onhoorbaar schier voorbijsuisde of een open, helgekleurde twoseater rakelings langs hem scheerde kon hij even opkijken naar den heer met de dikke sigaar of het vroolijk gekleede meisje, voor wie hij slechts een punt op den weg was geweest, waar ze even op moesten letten, maar vlak daarop ging hij onverstoorbaar met zijn werk verder en naar het uiterlijk te oordeelen maakten al deze snelle voertuigen met hun passagiers niet meer indruk op hem dan op de koe die even verderop met zijn kop over het hek van de weide stond te herkauwen.

Men had hem op belangstellenden toon en met een zekeren aandrang, die welgezinde menschen eigen is, verzekerd, dat het niet goed was zijn huis nooit te laten luchten, vooral in den zomer, en dat men het niet kon begrijpen hoe hij het in die warmte in die benauwde atmosfeer uithield, doch met een glimlach had hij den bezoeker gerustgesteld en als hij 's avonds een wandeling maakte door het dorp en den bakker voor zijn deur in de nauwe straat en den burgemeester op het terras van zijn villa zag zitten had hij hen niet benijd.

Toen hij eens na een warmen dag door de buitenwijken van een groote stad, waar hij voor zaken in zijn oogen van weinig belang, had moeten zijn, was geloopen, had hij zelfs een zekere verachting gevoeld bij het aanschouwen van die tientallen zijden lampekappen van verschillende kleur, die spaarzaam de ruimten moesten verlichten, waarin enkele stille figuren, als in holwoningen, waarvan hij eens een teekening gezien had, traag bewogen. Hij was er van overtuigd, dat het zulke menschen onmogelijk moest zijn een leven te leiden, dat niet op een of andere wijze in nauw

[p. 334]

verband stond met dat van een ander en de gedachte, dat zij allen door elkaar bezoedeld werden deed hen in zijn oogen beklagenswaardig schijnen, totdat hij langs een openstaande deur kwam waar een zwoele lucht langs hem heen sloeg, welke hem in verwarring bracht. De enkele dichte, onverlichte ramen verborgen hem hun vreemde geheimen en deden hem vermoeden, dat tusschen de schijnbaar kalme gestalten een God onder de stervelingen meende te wandelen, terwijl in werkelijkheid een sterveling onder de Goden vertoefde. Hij ontveinsde zich niet, dat hij wellicht niet sterk genoeg zou zijn om hier de zielsrust te behouden, op welker bezit hij zoo trotsch geweest was en deze overweging had hem ijlings doen vluchten.

Den dag, volgende op dit bezoek aan de stad stelde hij zich voor hoe hij met een machinegeweer duizenden soldaten, die langs den straatweg zouden komen, zou vernietigen en hoewel de wensch hem onmenschelijk scheen bevredigde deze zijn gemoed. Ofschoon in enkele oogenblikken van zijn leven zooiets wel meer in zijn gedachten was gekomen stelde hij er meer belang in dan gewoonlijk, omdat de soldaten stedelingen waren en deze gedachte verontrustte hem. Zijn kalmte en goed humeur, die in het dorp bijna spreekwoordelijk waren geworden, hetgeen hij steeds als een hem toekomende betuiging van eerbied als vanzelfsprekend had aanvaard, verlieten hem en hij hervond zichzelf eerst, nadat hij onder het wegdek een kistje met springstof, welke hij voor het opruimen van rotsblokken gebruikte, had begraven. Door middel van een electrische ontsteking, welke contact maakte onder een lossen steen als iemand er over liep of reed, en waarvan hij de draden ondergronds naar zijn huis, dat ongeveer dertig meter van den weg lag, leidde en verbond met

[p. 335]

een schakelaar, waardoor hij naar willekeur den stroom kon doen inschakelen als de steen zou worden neergedrukt, vervaardigde hij zoo een ‘toestel der wrake’. Hij koesterde geen bepaalde plannen, hoewel hij wist, dat vele vooraanstaande regeeringspersonen, onder anderen de minister-president dezen weg gebruikten, als zij het weekeinde op hun buitens en landgoederen gingen doorbrengen. Toch verwijlde hij gaarne bij de plek, waar het kistje verborgen lag en hij kon 's avonds met een stil genoegen naar den schakelaar aan den wand bij zijn bed liggen kijken. Het was een speeldingetje, hij hoefde het nooit te gebruiken, maar als hij wilde...

Jaren gingen voorbij alvorens Jan Best neiging kreeg om te onderzoeken of het zoo vernuftig opgestelde apparaat, dat hem troostte bij elken tegenspoed, wel werkte. Op zekeren dag stond in de krant aangekondigd, dat de minister-president dien dag zijn zomerverblijf zou gaan betrekken en onwillekeurig keek Best naar het knopje boven zijn bed. Zou het werken? Zonder zich te bezinnen draaide hij den schakelaar om. Hij wachtte enkele minuten vol spanning. Er gebeurde niets. Hij had zich dus al die jaren bedrogen, blijgemaakt met iets wat er niet was. Hij snelde naar het raam om te kijken doch het aspect van den straatweg was niet veranderd. Een grijze auto, gevolgd door een zwarte, een roode, een donkerblauwe, steedsche auto's gleden geruischloos over de steenen zonder zich om zijn apparaat te bekommeren. Jan holde naar buiten. In een paar minuten had hij met vaardigen greep de steen tusschen de andere omhooggewipt. Eén der draden was inderdaad losgeraakt. Hij bevestigde hem opnieuw aan het contact en legde den steen op zijn plaats. Even probeeren? Hij lachte slim. Neen, hij was niet gek. Hij moest nu snel naar huis gaan en

[p. 336]

den stroom uitschakelen anders konden er ongelukken gebeuren. Met een sprong was hij bij het hek van zijn tuin, maar nog had hij de deur van zijn huis niet bereikt of hij keerde zich ontsteld om. Een auto, dien hij niet had hooren aankomen, naderde bliksemsnel. De afstand tot den steen was geen tien meter meer, daar raasden de wielen over de plek, welke hij zoo goed kende. Best kneep zijn oogen dicht en zakte tegen de deur. Na eenige seconden richtte hij zich weer op, liep het tuinpad af naar den weg en na één verachtelijken trap op den losliggenden steen gedaan te hebben, draaide hij zich om en sloeg den weg naar het dorp in. Zonder op of om te zien haastte hij zich door de nauwe straat, waar de menschen in groepjes stonden te praten. Naast de kerk bevond zich een herberg. Jan Best stapte binnen en bestelde koffie met cognac.

‘De cognac kan ik je zoo geven,’ zei de waard, ‘maar op de koffie zal je nog even moeten wachten. We doen hier alles electrisch en er is kortsluiting bij de centrale. We hebben geen stroom en met een petroleumstelletje gaat het niet zoo snel. Voor een klant die zoo zelden komt hadden ze...’

Jan Best hoorde de laatste woorden al niet meer. Vol vreugde doch met angst in het hart holde hij het dorp door. De menschen schoven verwonderd op zij en keken hem na. Vlak bij de laatste huizen, geen honderd meter van zijn eigen woning verwijderd schoot hem een wagen voorbij. Bij de doffe ontploffing en den vlak daaropvolgenden klap, dien hij eerder zag dan hoorde, begonnen zijn knieën te knikken. ‘Niemand zal ooit gelooven, dat ik dit niet gewild heb, ‘mompelde hij wezenloos. ‘Ikzelf zou het niet gelooven. Ik geloof het misschien nu niet eens. Ik ben een ongeloovige,’ besloot hij, ‘een gedoemde des Heeren.’