Ad Interim. Jaargang 2

[p. 237]

Constant van Wessem
Uit mijn journaal

Bij het lezen van deze gedeelten uit mijn literaire dagboeken lette men op de dateering. Het zijn geen beschouwingen achteraf. Waar noodig heb ik er een aanteekening bij geplaatst.

8 Oct. 1936. Hedenmiddag is Slauerhoff naar zijn laatste rustplaats geleid.

Een herfstachtige, maar heldere dag. Een lange stoet van belangstellenden verliet te Driehuis-Westerveld, de halte tusschen Haarlem en IJmuiden voor de bezoekers van het crematorium, den electrischen trein. Kunstenaars en tot hun kringen behoorenden, literatoren, schilders, uitgevers - ik zag o.a. A. Roland Holst, Bloem, Menno ter Braak, Jan Engelman, Jo Otten, Wim Schumacher, de uitgevers Stols en Zijlstra (van Nygh en v. Ditmar) -, maar ook niet-kunstenaars, onbekende particulieren, die op de een of andere wijze in betrekking tot hem hadden gestaan en er nu prijs op stelden hem het laatste uitgeleide te doen. In het gebouw van het crematorium nam, voordat de kist daalde, slechts een der aanwezigen het woord, Dr. Hans Feriz, een arts, vriend van Slauerhoff sinds diens studiejaren en geen letterkundige. Hij sprak niet van den dichter, hij sprak enkel van den vriend.

Er is mij dien middag gevraagd: waarom voerde geen der aanwezige literatoren het woord bij het graf?

Antwoord: Omdat zij het als een onmogelijkheid voelden de diepe aandoeningen, die zij ieder voor zich van zijn persoon en zijn werk hadden ondergaan, in den vorm van de gebruikelijke toespraak uiting te geven juist hier, aan den groeve

[p. 238]

van een, voor wien het woord zooveel beteekende, dat hij zelfs den schijn van officieele theatraliteit met een hoonend applaus zou hebben begroet. Zij waren niet gekomen om op een forum te verschijnen en de aandacht voor zich op te vragen, zij liepen slechts mee in een laatste uitvaart, deden Slauerhoff het laatste uitgeleide.

Het kenmerkt inderdaad het besef, dat de jonge literatoren hadden omtrent de figuur en het dichterschap van Slauerhoff, dat zij zwegen toen misschien verwacht werd, dat zij zouden spreken.

Slauerhoff behoorde niet tot de ‘officieele’ literatuur. Hij was ook voor de massa een onopgemerkte gebleven. Slechts de ingewijden droegen hem een gloeiende vereering toe. Er was geen band tusschen hem en de massa, er was geen band tusschen de officieele wereld en de zijne. Hij leefde ook als mensch, hoewel door zijn beroep als scheepsarts met de wereld der menschen verbonden, als een afzijdige temidden van hen, met slechts een vluchtig contact, hier en daar. Slauerhoff is altijd daar ontweken, waar de ‘foire sur la place’ hem voor haar belangstelling zou hebben kunnen opeischen. Men kende hem niet dan alleen onder vrienden. Zijn gedichten, die slechts den kleinen kring van zijn bewonderaars bereikten, haalden geen groote oplagen. Slechts een van zijn bundels, ‘Soleares’, viel het succes van eenige herdrukken ten deel en nog wel enkel, omdat de bekroning met een literatuurprijs het publiek er nieuwsgierig naar maakte. Slauerhoff wist, dat hij niet voor de massa schreef. Hijzelf wilde van ‘Soleares’ bij eerste verschijnen een oplage van maar 15 exemplaren -.

Mochten de jonge literatoren het hem dus aandoen hem een pralende uitvaart met toespraken te bereiden, die hij nimmer gewenscht zou hebben?

[p. 239]

(1938). De voorbereidingen voor de uitgave van Slauerhoff's gezamenlijke werken vorderen maar zeer langzaam. Lekkerkerker, die de tekst verzorgt, heeft handen vol werk met de haast onleesbare manuscripten van Slau te ontcijferen. Er is vaak helderziendheid voor noodig. Ik kon mij daar zelf van overtuigen toen ik onlangs bij L. te Amsterdam was. Hij legde mij een regel van een gedicht voor en gaf mij te raden wat er stond. Onmogelijk er iets uit te lezen. Toen L. het mij zei zag ik het ook, maar men moet bepaald helderziend zijn om dat er in te kunnen ontdekken -. Het is waarlijk een geluk voor de Slauerhoff-commissie, dat zoo'n fanaticus als L. zich voor de zaak heeft gespannen.

Behalve de manuscripten der ongepubliceerde verzen van Slauerhoff en zijn verbeteringen in de gepubliceerde uitgaven is er weinig van hem gevonden. Brieven bewaarde hij blijkbaar niet; alleen de brieven van Vaes uit Madrid waren nog aanwezig, zeker vanwege zijn belangstelling voor de Spaansche zaken (burgeroorlog; hij was links). L. heeft wel veel moeite gedaan meer over Slau te weten te komen en aan verschillende personen geschreven. Hij heeft ook Slau's moeder in Heemstede bezocht en daar het een en ander genoteerd. Van haar hoorde hij de ‘smokkelarij’ met Slau's geboortedatum. (Zie mijn Slauerhoff-biographie).

3 Oct. 1941. Bergen (N.H.). A. Roland Holst vertelt mij, dat op de Jaarbeurs te Utrecht uit de stand voor Nederlandsche boekuitgaven de boeken van Slauerhoff verwijderd waren, omdat volgens een zinnetje in mijn Slauerhoff-biographie Slauerhoff een jood zou zijn.

Het bedoelde zinnetje is een citaat uit een brief van Slauerhoff (pag. 106) en luidt: (hij spreekt over zijn ziekte) ‘Kinine is voor mij een zwaar

[p. 240]

vergif, daar ik er evenals nog enkele andere medicijnen als jood (ook “rassenkundig”) absoluut niet tegen kan’.

Jood is echter de gebruikelijke medische afkorting voor jodium. Slauerhoff bekende notabene in dat citaat, dat hij anti-semiet was!

(z.d.). Slauerhoff heeft eens ergens geschreven, dat men alle 80ers moest doodslaan.

Toen v. Deyssel dat vernam zei hij:

‘Hier, op deze stoel tegenover mij, zat de Heer Slauerhoff en het leek mij niet, dat hij mij wou vermoorden’.