Ad Interim. Jaargang 1

[p. 18]

J. Romijn
Ontmoetingen in Saint-Gilles

1

Het dorp is vanuit de Zuid-Fransche oorlogshaven te bereiken over zee, met het bootje, en over land, met de bus. Aan de eerste mogelijkheid geeft ieder den voorkeur: het is de snelste verbinding. De bus arriveert doorgaans leeg. Zijn passagiers blijven achter in de dorpen, die in een wijden boog om de baai liggen en hij rijdt blijkbaar alleen maar door, omdat Saint-Gilles het laatste dorp van de wereld is.

Vanuit de havenstad gezien wekt het dorp, een witte vlek, de nieuwsgierigheid op. Maar wanneer het bootje de drukke reede, de café's-aan-zee, de reeksen grijze pantserschepen achter zich laat en de witte vlek een bocht vuil-wit gesausde huizen wordt met als poëtische elementen één verflensd oranje en één wijnrood zonnescherm, dan stelt Saint-Gilles hevig teleur. Wie door nieuwsgierigheid hierheen gelokt werd en in de doode huizen niets te maken heeft, zou met het keerende bootje terug willen gaan. Maar wie erkent zulk een nederlaag voor zijn tochtgenooten, al is hij hun zoo duidelijk onverschillig?

Maar tusschen twee booten in valt Saint-Gilles dan toch weer mee. Terugblikkend naar de havenstad kan men, wanneer men daarvoor in de stemming is, de hier heerschende rust als een bevrijding ervaren. Bovendien heeft het wit van de huizen nuances van groen, rood, violet, kleuren die door de zon inderdaad tot nuances van wit zijn bebleekt en waartegen het oranje en rood van de zonneschermen ongewild geraffineerd aandoet.

Ook zijn de huizen niet zoo dood als ze lijken.

[p. 19]

Achter de dichte luiken tegenover de aanlegplaats klinkt de ongeduldige roep van een vrouw. Verderop, uit het venster van een bovenverdieping, volgt een donker meisjeshoofd de aankomende passagiers, die meerendeels in de bar tegenover de steiger verdwijnen.

En dan: het dorp heeft zijn achterland. Halverwege de huizenbocht is een straatje. Het straatje voert naar een pleintje, waar twee rijen van drie lage, stoffige palmen een sfeer van intimiteit scheppen. De achterwand van het pleintje wordt gevormd door den gevel van een minuscuul kerkje. kenbaar slechts aan zijn spits toeloopenden vorm en aan de klok, die hem in een open, ijzeren gestoelte bekroont. Tegenover het kerkje is een blinde muur, links ervan een vrij royaal huis, de pastorie wellicht, en twee winkeltjes met leege etalages. Maar de verrassing is aan den rechterkant: achter een monumentaal hek op een laag muurtje, een weelde van bloemen en bloeiende struiken. En temidden daarvan een deftig, blinkend-wit huis met een zwierig balkon boven den voordeur.

Tegenover het straatje is een ander straatje, waardoor men het eigenlijke dorp alweer verlaat. Saint-Gilles ligt aan den binnenkant van het schiereiland dat de baai afsluit. Aan de zeezijde, na wijn- en olijvengaarden, rijst een smalle bergstrook op. En daar, verspreid tusschen de dennen, ziet een klein aantal landhuisjes uit over een smaragden zee, die minder blauw, maar eeuwiger is dan op de ansichtkaarten.

Er zijn oorden ter wereld, voor den een hier, voor den ander daar, waar het hart zijn rustplaats schijnt te vinden. Op deze bergweide, aan dezen boschrand, in dezen tuin heeft het reeds eerder vertoefd - voor de geboorte wellicht, of in een vergeten droom? - en ieder verlangen is sindsdien het verlangen naar een terugkeer geweest.

[p. 20]

Zulk een oord werd Saint-Gilles voor mij in het halve uur tusschen twee booten. Maar stellig zou ik er toch niet gebleven zijn - het verlangen wil immers verlangen blijven - wanneer ik ook niet de derde boot had verzuimd. Ik had de korte wandeling over den bergrug gemaakt, had een oogenblik, korter dan ik wel wenschte, aan een klein kiezelstrandje tusschen twee uitloopers van rotsen gezeten en het rusteloos-rustige spel van de golven, vervagend langs de kromme lijn van de kust gadegeslagen. Daarna was ik terug gewandeld, was op het nu reeds vertrouwde pleintje even het kerkje binnen gegaan, waar de reuk van stof doordringender was dan die van wierook en dat bijna ontstellend armelijk ingericht was - en had mijn punt van uitgang bereikt.

Het bootje lag reeds aan den steiger en kon ieder oogenblik vertrekken. Maar zonder me iets bepaalds voor te nemen, deed ik toch niet wat het meest voor de hand lag. Ik liet het bootje voor wat het was en trad een bar binnen, die mij reeds bij mijn aankomst, door den weelderigen blauwen regen tegen den gevel, vaag had bekoord. Even later, door het raam, zag ik het bootje al klein in het midden der baai. Daarbij had ik een wonderlijk gevoel van heimwee. Niet naar de bestemming van het bootje, maar naar het oord waar het vandaan kwam. Waar ik was op dat oogenblik, en toch ook weer niet was.

2

Het café was een klein, laag vertrek, dat een indruk van gezelligheid en - zeldzaamheid in de Midi - helderheid maakte. De wanden, de zoldering en ook de houten pilaartjes die haar, vrij overbodig naar het scheen, steunden, waren witgekalkt en over de vijf, zes tafeltjes lagen rood en wit geblokte kleedjes gespreid.

[p. 21]

Op mijn wandeling had ik slechts enkele menschen ontmoet en de betrekkelijke volte in het kroegje verraste mij dan ook. Toen ik binnentrad werd ik door allen een oogenblik scherp maar onopvallend opgenomen, maar toen ik het walgelijke drankje met brandewijn en anijs had besteld, dat hier algemeen werd geschonken, en aan een leeg tafeltje bij het raam was gaan zitten, schonk niemand meer aandacht aan mij.

Aandacht was er slechts voor een man, die in het centrum van het vertrek stond en om wien allen heen zaten of stonden. Hij droeg een grijze trui en was op sandalen. Maar met zijn dronkenschap en zijn eenvoudige kleeding vormde zijn kop een merkwaardige tegenstelling. Het spierwitte, nog volle haar deed hem ouder lijken dan hij waarschijnlijk was. Zijn gezicht was nog ongerimpeld en, hoewel nu verhit door den drank, van een gezonde, egale tint. De fijne neus was licht gebogen, de mond, nu slap en hulpeloos, klein en nobel gevormd. In normale omstandigheden zou dit gelaat aangenaam en bijna indrukwekkend kunnen zijn.

Des te stuitender waren dan ook zijn dronkenschap en de manier waarop hij werd toegesproken. De zware, blonde man in de tapkast gaf op quasi-gemoedelijke wijze leiding aan de plagerijen; het ‘monsieur le commissaire’ waarmee hij den dronken man aansprak, werd telkens met bulderend gelach door de anderen herhaald. Waarmee men hem tergde, werd mij niet duidelijk, wat de man antwoordde nog minder. Wellicht drong ook tot hem niet alles in bijzonderheden door, maar het wond hem in ieder geval hevig op. Kwaadaardig maakte het hem evenwel niet. Plotseling stelde hij zich in positie als een schermer, koos een van zijn belagers als partner en wrikte dwaas met zijn rechterhand. De ander bleef lachend, met de handen in de zakken staan. Waarop de beschonkene,

[p. 22]

verontwaardigd omdat zijn uitdaging zoo laf genegeerd werd, een verwarde oratie over het begrip eer en over de regels van het schermen begon.

Toen hij opnieuw, doch met even weinig succes, een tegenstander gezocht had, viel plotseling zijn oog op mij. Hij liep, viel bijna, op me toe en krabbelde:

‘Ah, monsieur, monsieur... dites, monsieur...’

Hij wilde, voorzoover ik er iets van begreep, mijn meening weten over het begrip eer en over het schermen, en hij sprak van zijn roemrijk verleden. Ik walgde van zijn adem en van de heele situatie, waarvan ik nu het middelpunt was. En toen hij in een plotselinge dronkenmansovergang aan mijn mouw begon te sjorren en huilerig smeekte: ‘Venez, venez, monsieur...’, stond ik op en liet me, om hier maar weg te zijn, door hem naar de deur duwen.

Maar ik wist niet wat erger was: de dronken man aan mijn arm, of het hoongelach - voor hem, voor mij? - achter ons.

Hij kon nauwelijks meer op zijn beenen staan en of ik wilde of niet, ik moest dus wel mee. Overigens scheen mijn geleide voor hem maar bijkomstig te zijn: hij was tot snikkens toe dankbaar, dat hij een begrijpende ziel, een geestverwant, een vriend had gevonden. ‘Ah, mon ami!...’

Wat ik uit zijn verwarde verhalen opmaakte, had ik wel kunnen gissen. En dat alles: de hooge positie, het huis in Lyon, de auto's, de sportieve successen, tot het verleden behoorde, had ik begrepen ook voor we het huisje bereikt hadden.

Het had, voor een man alleen, die geen hooge eischen kon stellen, een aardig huisje kunnen zijn. Maar het was hopeloos verslonsd en vervuild, en het verwonderde me nog dat de man, afgezien van den toestand waarin hij zich nu bevond, er met zijn

[p. 23]

zorgvuldig gekamde haren en glad geschoren gezicht, zoo vrij geciviliseerd uitzag.

Hij strompelde, om drank te zoeken wellicht, naar een kast. Maar ik greep hem bij zijn arm en duwde hem neer op een bank, waar hij in slaap viel voor hij zich herinneren kon wat hij van plan was geweest.

Toen ik de kamer verliet, viel mijn oog op het geschilderd portret van een vrouw, dat mij des te meer aangreep door het wonderlijk contrast met de omgeving. Het schilderij op zichzelf was het werk van een meester, doch vooral werd ik getroffen door de hooge, voorname vrouwenfiguur die erop uitgebeeld was. Wanneer deze tragedie een vrouwenhistorie was, zooals ik onderweg reeds vermoed had, dan toch zeker geen ordinaire vrouwenhistorie.

(Wordt vervolgd).