Aarts' Letterkundige Almanak voor het George Orwelljaar 1984

[p. 186]

[De Salamander 50 jaar!]

Extra: De Salamander 50 jaar!

1934
De eerste zes Salamanders verschijnen.

De anekdotiek wil dat vrienden van uitgever Em. Querido uit Parijs terugkeerden met het verhaal dat men daar al slenterend over de boulevards even een boekhandel binnengaat, rondsnuffelt, en voor een luttel bedrag met een boek naar buiten komt dat men zomaar in zijn zak kan steken. Niks ‘zware pil, alleen vervoerbaar in een hutkoffer, en zo duur dat je er een paar jaar voor moet sparen’, zoals een ingewijde uit het boekenvak de toestand in Nederland anno 1934 beschreef.

Querido nam de goede raad ter harte, en gaf in 1934 zes kleine ingenaaide, goedkope boekjes uit: De Salamander, reeks van de beste oorspronkelijke en vertaalde romans.

Henri Barbusse, Het vuur. Dagboek van een escouade. Roman. Vertaald door Andries de Rosa.

Anna van Gogh-Kaulbach, Op den drempel vol geheim. Roman.

George Hermann, Kubinke. Roman. Vertaald door Alice Nahuys.

Herman Heijermans, Joep's wonderlijke avonturen. Roman.

A.M. de Jong, De martelgang van Kromme Lindert.

Johan de Meester, Carmen. Roman. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgevers-maatschappij, 1934. (De Salamander; [deel 1-6]). Ingenaaid. Omslag J.B. Heukelom.

[p. 187]

1938
Het Salamanderboek verschijnt.

In 1938 zijn 43 boeken in de Salamanderreeks opgenomen, en verschijnt ter promotie Het Salamanderboek met korte biografieën van 36 Salamanderauteurs.

1939
De vijftigste Salamander verschijnt.

Vijf jaar na de start van de reeks staat de vijftigste Salamander te verschijnen. Querido schrijft een wedstrijd uit, waarbij auteurs worden uitgenodigd een manuscript ter publikatie in de reeks in te sturen. De winnaar wordt uitgegeven als deel vijftig in de reeks: een Salamander met goudkleurig stofomslag waarop een lauwerkrans.

M. Scharten-Antink, In den vrijen Amerikaan. Koen van Wessum's Haagsche jaren. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgevers-maatschappij, 1939. (De Salamander; deel 50).

1944
Tijdens de bezettingsjaren blijven Salamanders verschijnen...

Uitgeverij Em. Querido, die tot 1940, ook in De Salamander, vele gevluchte Duitse schrijvers had uitgegeven, komt onder toezicht te staan van een ‘Verwalter’. Emanuel Querido, de stichter van de uitgeverij en van De Salamanderreeks, komt in 1943 om in het concentratiekamp Sobibor. De Salamanders blijven, onder Duits toezicht, verschijnen. Het tienjarig bestaan van de reeks is geen feest.

Nine van der Schaaf, Leven van Karel de Stoute. Roman. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgevers-maatschappij, 1944. (De Salamander).

1952
Het Salamanderboekje verschijnt t.g.v. deel honderd.

Bij de volgende mijlpaal, de honderdste Salamander, vertelt ‘een ingewijde buitenstaander’ de geschiedenis van De Salamander in Het Salamanderboekje. Daarin wordt wederom een wedstrijd uitgeschreven, dit keer een prijsvraag voor lezers. Gevraagd werd: ‘1. Een slagzin toepasselijk op de Salamanderreeks. 2. Aanwijzing welk van de vijf volgende boeken wij, naar onze mening het dichtst de idealen van de Salamanderreeks benaderend, als honderdste boek in deze serie hebben aangewezen:’

[p. 188]

Arnold Clerx, De zoon van Bronsmer.

Henriëtte van Eyk en S. Vestdijk, Avontuur met Titia.

Jacques Gans, Liefde en goudvisschen.

Albert van Hoogenbemt, De stille man.

Josepha Mendels, Rolien en Ralien. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1952. (De Salamander; deel 100 [ = ca. 98-102]).

1954
De Salamander bestaat twintig jaar.

Naast de vele herdrukken verschijnen soms eerste drukken in de reeks. De nadruk blijft liggen op het goedkoop herdrukken van veel gevraagde titels. Terborgh ‘debuteerde’ in De Salamander.

F.C. Terborgh, De meester van de Laërtes. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmaatschappij, 1954. (De Salamander).

1957
De laatste gebonden delen verschijnen.

In 1957 (of zou het in 1958 zijn?) wordt de reeks van gebonden delen stopgezet. De laatste delen worden, als ze uitverkocht raken, herdrukt in een nieuwe pocketreeks met dezelfde naam: De Salamander.

Guy de Maupassant, Yvette. Vertaald door Adriaan Morriën. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1957. (De Salamander).

[p. 189]

1958
De Salamander verschijnt opnieuw als pocket.

In 1958 begint De Salamander opnieuw bij nummer 1. De reeks loopt in 1984 nog, en telt meer dan 500 nummers. Het gaat om subtiele verschillen, maar binnen de eerste 102 delen zijn te onderscheiden: De Salamander, Geïllustreerde Salamander, Pocketsalamander, Speciale Salamander en Salamander, terwijl buiten de reeks de Reuzensalamander een eigen nummering voert.

Van nummer 1 tot en met nummer 100 wordt met een tekentje in de linkerbovenhoek van het vooromslag aangegeven tot welk van de vijf genres die de reeks bestrijkt, dit deel behoort: belletrie, poëzie, biografie, wetenschappelijk of populair wetenschappelijk.

De delen 1 tot en met 53 verschijnen in 1958 en 1959 en heten (met enkele uitzonderingen) De Salamander. Deel 56 tot en met 98 verschijnen in 1960 en 1961 en krijgen (weer met enkele uitzonderingen) de naam Pocketsalamander, waarschijnlijk om ze te onderscheiden van de paperbackreeks Reuzensalamander. Vanaf nummer 102 heet elk pocketdeeltje eenvoudig: Salamander.

A. den Doolaard, Wampie. De roman van een zorgeloze zomer. Amsterdam: Querido's Uitgeversmij, 1958. (De Salamander; 1).

Leonhard Huizinga, 12 maanden Joost. 2e-3e dr. Amsterdam: Em. Querido, 1960. (Pocketsalamander; 56).

Adriaan van der Veen, Zuster ter zee. Amsterdam: Em. Querido's Uitgeversmaatschappij N.V., 1961. (Salamander; 102).

[p. 190]

1958-1964
Geïllustreerde Salamanders.

Tussen alle gewone Salamanders door verschijnen de Geïllustreerde Salamanders, met ter onderscheiding op de rug twee in elkaar gekronkelde salamanders en (later) ook een G voor het nummer. Soms verschijnen ze in reeksjes: deel 13 t/m 18, deel 77 t/m 80, deel 99, 100 en 101. Soms los: deel 42, deel 43, deel 54, deel 55, deel 169.

Emile Bruinsteen, Film. Van bibberfoto tot cinemascope. Amsterdam: Querido, 1958. (Geïllustreerde Salamander; 13).

Prof.dr. A. Querido, Godshuizen en gasthuizen. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1960. (Geïllustreerde Salamander; G 78).

Bob Spaak, Goden in het stadion. De Olympische spelen in de oudheid. Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij N.V., 1964. (Geïllustreerde Salamander; G 169).

1960-1961
Speciale Salamander.

Speciale vermelding verdient de Speciale Salamander, actuele pockets die, voor zover mij bekend, alleen in 1960 en 1961 uitgebracht zijn, vlak na elkaar als deel 81 t/m 85.

Fons Hermans, Nederland onder dak? Volkshuisvesting: een omstreden sociaal vraagstuk. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1961. (Speciale Salamander; S 81).

Margrit de Sablonière, Apartheid. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1960. (Speciale Salamander; S 83).

Paul van 't Veer, Nieuw-Guinea tegen wil en dank. Amsterdam: N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1960. (Speciale Salamander; S 84).

[p. 191]

1959-1975
De hele wereldliteratuur als Salamander...

Met enige heimwee stellen wij vast dat de Salamander een reeks was voor oorspronkelijke èn vertaalde literatuur. Hier bij wijze van afscheid van de wereldliteratuur drie afbeeldingen van boeken die niet meer als Salamander verkrijgbaar zijn...

Willem Elsschot, Lijmen. I. Lijmen. II. Het been. Amsterdam: Querido's Uitgeversmij, 1959. (De Salamander; 47).

Kurt Tucholsky, Kasteel Gripsholm. Vertaling Per Olafson. Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij N.V., 1966. (Salamander; 210).

George Orwell, Aan de grond in Londen en Parijs. Vertaling Joop Waasdorp. Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1975. (Salamander; 365).

1984
De Salamander 50 jaar! Proficiat!

In 1984 wordt het gouden jubileum gevierd. De reeks bevat nu al bijna de gehele klassieke en een mooie keuze uit de moderne Nederlandse letterkunde. Daar zal in en na 1984 nog veel aan worden toegevoegd. Als voorproefje hier drie omslagen van in 1984 te verschijnen delen.

Louis Couperus, Het snoer der ontferming.

Frederik van Eeden, De nachtbruid.

Nicolaas Matsier, Onbepaald vertraagd. Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij B.V., 1984. (Salamander; ?).

[p. 192]

Alle Salamanders lopen-al vijftig jaar