Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Hendrik van Wassenaer]

WASSENAER (Hendrik van), zoon van den vorige, voerde als opperbevelhebber het bewind over de Noord-Hollanders en Waterlanders, in den Arkelschen oorlog, in den aanvang der XVde eeuw. In 1420 hielp hij hertog Jan van Beyeren de stad Leiden belegeren, daar zijn vader zich in bevond en werd met de goederen van dezen beleend.

Intusschen was Hendrik slechts voorloopig beleend (20 Mei 1420), de finale beleening had omstreeks een jaar later (11 Februarij 1421) plaats, en wel tegen betaling van een aanzienlijke som, daar de hertog, evenmin als zijne voorzaten, overvloed van geld had, en niets om niet gaf. Hij werd echter alleen met de goederen, die zijn vader bezeten had, beleend, niet met het burggraafschap en andere beerlijkheden in de stad Leiden, die aan de graaflijkheid bleven. Daar de sluwe hertog wel voorzag dat zulks moeijelijkheden zou verwekken, had hij hem vier dagen te voren bij legale acte afstand van al zijn recht en aanspraak op het burggraafschap laten doen. Wel wendden Hendrik en zijne nakomelingen

herhaalde pogingen aan om wederom in het bezit er van te geraken, doch vruchteloos. Reeds vier dagen na de uitvaardiging van den leenbrief gaf hertog Jan aan de regeering van Leiden een open brief van verzekering, dat hij de gerechtigheden van de stad nimmer van de graaflijkheid zou scheiden, en dat hem zulks ernst was, bewees hij door er terstond 2750 gouden nobelen op te beleenen. Den 10den Junij 1430 herhaalde vrouw Jacoba deze belofte, terwijl hertog Philips van Bourgondië, den 23sten Juli 1434, haar nader bevestigde en, om de genegenheid der poorters te winnen, er het privilegie bijvoegde, dat zij zelven jaarlijks vier Burgemeesters mogten kiezen. Tevens breidde hij de rechtsmagt van den schout en der schepenen aanmerkelijk uit, zoodat het terugkeeren tot de vorige wijze van beheer schier onmogelijk was gemaakt. Groot was de vreugde der Leidsche poorters, toen zij van het ondraaglijke juk der burggraven ontslagen waren, en de rustelooze strijd, sedert eeuwen met hen gevoerd, zoo zij hoopten, voor altijd geeindigd was. De herinnering aan de ‘tyranny der voormalige heeren en de volkomen verlossing uit hun geweld’ deed Jan van Hout, den beroemden secretaris der stad, nog na verloop van anderhalve eeuw naar het speeltuig grijpen en een hymne aanheffen, waarin hij de stad, die hij sprekende voorstelt, in deze woorden tegen de burggraven laat uitbarsten:

Een lange reeks van jaren overleefde Hendrik het verlies van het voorvaderlijk leen met zijne gerechtigheden, en toen hij in 1447 op zijn sterfbed lag in het door hem gestichte huis Wassenaer te 's Hage, ‘pijnde den ontaarden zoon niet zoo zeer de mishandeling zijnen vader aangedaan, als wel die van zulk een kostbaar erfdeel, hem en zijn vader ontnomen’ en hij bezwoer zijn zoon Jacob alles aan te wenden om het wederom in zijn geslacht te brengen. Deze ging dientengevolge na zijns vaders dood zelf naar den hertog, toen deze te 's Hage vertoefde, ‘en bad en eischte met onverzaagd gemoed in het bezit van het burggraafschap hersteld te worden’, doch ook thans te vergeefs. Eindelijk gaf hem Philips sommigen

zijner rechten terug, maar niet dan ‘onder drukkende voorwaarden en naauwe bepalingen.’

Zie behalve de genoemde schrijvers van Hout, Dienstbouc; Orlers, Beschrijv. van Leiden en het ms. over den burgt en de burggraven van van der Pauw, in het Archief te Leiden.