Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Gijsbert of Gisbertus Voet of Voetius]

VOET of VOETIUS (Gijsbert of Gisbertus), zoon van Paulus Voet, uit een oud aanzienlijk Westphaalsch geslacht gesproten, werd den 3^den Maart 1588 te Hensden geborn, bezocht de Latijnsche school en legde zich onder leiding van den rector Franco Odulphi, op de oude talen toe. In 1604 begaf hij zich naar Leiden, waar hij alannus in het Staten-collegie werd, en trad spoedig als privaat-docent in de logica op. Van zijne beide leermeesters, Gomarus en Arminius, boeide hem de eerste het meest. Zeven jaren wijdde hij zich aan zijn Akademische loopbaan, werd in 1611 proponent en predikant te Vlijmen, waar hij zich een even ijverig tegenstander van de Roomschen als voorstander der leer van de contra-Remonstranten toonds.

Na voor een beroep naar Sprang bedankt te hebben, werd hem dat van Rotterdam (1617) en te gelijk dat van Heusden aangeboden. Het laatste nam hij aan, zelfs zonder eenige bezoldiging te genieten, niet slechts uit liefde voor zijne geboortestad, maar vooral om het Remonstrantismus binnen hare muren tegen te werken. Johannes Grevius was daar toenmaals nog predikant. Van ganscher harte nam hij deel in alles wat het kerkbevorderen en wat ter voorbereiding tot de Nationale Synode kon strekken. In 1618 werd hij naar deze booge kerkvergadering afgevaardigd en de Re-

monstranten vonden in hem een onvermoeiden en moedigen bestrijder. Uit Dordrecht teruggekeerd, hervatte hij met voorbeeldeloozen ijver zijn arbeid te Heusden.

Acht maal in de week predikte hij en somwijlen trad hij daarenboven zelf als voorlezer en voorzanger op. Uit liefde voor deze gemeente, sloeg hij het beroep naar 's Gravenhage, Haarlem, Gouda, Dordrecht, 's Hertogenbosch en Middelburg af; en niet alleen predikte hij te Heusden; maar met zijne ambtgenooten ook wekelijks voor de bezetting op het kasteel te Hemert, en was in 1629 veldprediker bij het leger van Frederik Hendrik, dat 's Hertogenbosch belegerde. Hier was hij in waarheid vertrooster en verzorger der kranken en gewonde krijgslieden; ook later toen de oorlogsbewegingen nieuwe krijgsbenden in den omtrek van Heusden bragten, was hij bij dezen met groote belangstelling werkzaam.

In 1630 werd hij mede afgevaardigd om in het onder de gehoorzaamheid der Staten gebragte 's Hertogenbosch de zaken der Hervormde kerk te regelen. Zijn ijver haalde hem den haat der Roomschgezinden op den hals. Ook verhaalden zij, dat toen hij een houten kruis uit de kerk had doen verwijderen, hem een vreeselijken dood had getroffen. Zelfs werd het logenachtig verhaal in Spanje in druk uitgegeven.

Toen Voetius met zijn afgevaardigden de R. geestelijkheid tot een twistgesprek uitnoodigde, schreef Cornelius Janssonius, hoogleeraar te Leuven, Alexipharmaci ciribus Sylvaeduc. propinati adversus ministrorum suorum fascinum. Hier tegen schreef Voetius: Philonium Romanum correctum, hoc est notae et castigationes in Declamatinnculam Cornelii Jansenii, Theol. Doct. et Prafess. Lovaniensis titulo Alexipharmaci etc. Dordrecht 1639. Waarop Janssenius antwoordde met Notarum Spongiam. Lovan. 1631. Waarop Voet liet volgen: Desperata causa Papatus, novissime prodita a Cornelio Janssenio cet. ubi inprimis magna illa praejudicia de Reformatorum vocatione, et secessione funditus fabricuntur, praemissa etiam velitatione de Magia aliisque abominationibus Papatus. Amst, 1635. 4^o.

Janssonius antwoordde Voetius niet, maar voor hem trad in het krijt Libertus Fromondus, die Janssonius, tot bisschop van Iperen benoemd, als hoogleeraar in de godgeleerdheid was opgevolgd.

Deze gaf in het licht: Causae desperatae Gisb. Voetii adversus Spongiam D.C.J. crisis. Lovan. 1636. 4^o. Waartegen Schookius schreef: Desperatissima causa Papatus an. 1638, waarop Fromondus weder antwoordde met Sycophanta Epistola ad G.V. Lovanii 1640. 4^o.

In 1634 werd Voetius tot hoogleeraar in de theologie en oostersche letteren aan de toenmaals gestichte Illustre-school

te Utrecht, in 1636 tot eene hoogeschool verheven, benoemd.

In dit jaar maakte hij met zijn zoon, den later als regtsgeleerde bekend geworden Paulus Voet, een uitstapje naar Engeland, om daar de voornaamste Godgeleerden, vooral hen, met wie hij op de Dordsche Synode bekend was geworden, te ontmoeten. Van daar reisde hij naar Groningen, waar hij de doctorale waardigheid bekwam. Zijn leermeester Gomarus was zijn promotor. In het volgende jaar werd hij ook tot het gewoon leeraarsambt te Utrecht beroepen. Drie jaren lang was hij alleen met het onderwijs in de Godgeleerdheid belast, doch tevens gaf hij onderwijs in het Hebreeuwsch, Arabisch en Latijnsch en bovendien privaat onderrigt. Zijn naam lokte een menigte jongelieden van wijd en zijd naar Utrecht en de roem, dien hij als predikant had, was zoo groot, dat zijn gevoelen aan elke zaak die hij voorstand, gezag bijzette. Diep smartte het hem toen de Domkerk, waarin hij zoo vaak het Evangelie had verkondigd, in 1672 aan de R.C. overging. Hij verloor echter den moed niet en om anderen te bemoedigen was meermalen het woord van Anastasius, Nubicula usu transibit op zijne lippen.

Vroom en voorbeeldig was het sterfbed van den geleerden en invloedrijken man, Desidero te millies mi Jesu. Quando venies? Me laetum quando facies? Me de te quando saties. sprak hij uit de diepte van zijn hart. Hij overleed den 1^sten November 1676. Zijn ambtgenoot Essenius hield eene lijkrede op hem. Het is hier onze taak niet hem als uitlegger des bijbels, zijne schoolsche dogmatische rigting en zijne onbeperkte regtzinnigheid, zijne-polemiek tegen de R.C., Remonstranten wijsgeeren, vooral tegen Cartesius te schetsen over, zijne twisten met dezen, Maresius, Coccejus en anderen uit te wijden. Ypeij en Glasius hebben zulks gedaan als uitvoerig. Zeker was hij een bekwaam en magtig strijder op het veld der theologische wetenschappen en nooit heeft een leeraar zulk een invloed op de Hervormde kerk uitgeoefend dan hij. Uit zijn huwelijk met Deliana van Diest, in 1612 gesloten, sproten 6 zonen en 4 dochters.

Veelvuldig zijn zijne schriften:

Lacrymae Crocodilli 1627.

Dissertatio Epistolica he Termino vitae ad amplissimum clarissimumque Joannem Beverovicium 1634, 1641, cum Praef. Schookü.

Ook in T.V. zijner Disput. Theol.

Thersites Heautontimorumenos hoe est Remonstrantium Hyperaspistes catechesi et liturgiae Germanicae, Gallicae et Belgicae denuo insultans retusus, idemque provocatus ad probationem mendaciorum et calumniarum, quae in Illustr. D.D. ord. et amplis. Magistratus Belgii Religionem refor-

matam, Ecelesias, Synodos, Pastores etc. sine ratione, sine modo effudit. Traj. 1635. 4^o.

Dit werk is geschreven tegen den brief van een ongenoemden Remonstrant, behelzende een kritiek op eenige theses van Voet, die hij in 't openbaar in de Akademie had laten verdedigen en tegen een ander anouiem geschrift van (Batelier) getiteld:

Accuratum examen thesium Voetii.

Confraternitas Mariana. Traj. 1642. 12^o.

Dit geschrift gaf aanleiding tot een hevigen twist met de regeering van 's Hertogenhosch en den hoogleeraar Maresius.

Tegen het geschrift van dezen: Defensio pietatis et sinceritatis optimatum Sylvaeducenseum in negotio sodalitatis quae a B. virgine nomen habet testibus veritate et charitate, schreef hij: Specimen assertionum partim ambiguarum aut lubricarnm partim periculosarum, ex tractatu nuperrime scripto pro sodalitatibus B. Mariae inter Reformatos erigendis aut interpolandis, titulo Defensio pietatis.

Vroeger zond hij in het licht:

Retorsio calumniarum, quas Tertullus societatis Marianae Advocatus etc.

Gedurende dien twist, die 32 jaren dnurde, gaf V. nog:

Epistola Apologetica ad Amicum.

Xenia Academica.

Ultima patientia tandem expugnata a D.G.V. Ultraject. Prof. et quibusdam illius asseclis, sive modesta et necessaria defensio tripartita tum sui ipsius, tum ea occasione Procenum Sylvaeducensium et decretorum Synodicorum ciroa illam, ipsi extorta varia ac longa contumeliaram serie, ac praesertim nuper libello famoso Belgice edito, et insoipto. Kort en oprecht verhaal etc. Gron. 1645. 8^o.

Bonae fidei sacrum, sive documenta omni exceptione majora veracitatis et innocentiae Samuelis Maresii in causa Schoockio-Voetiina, nec non ejusdem seria et Christiana epanorthasis ad C.V.G. Voetium super libello quem haud ita pie Pietatis nomine nuper inscripsit.

Lingua abortiva a Gisb. Voetio, Theol. Ultraj. refossa et adhibita ad atroces calumnias ex suo Tribunali iniquo, judicio pseudo-Rivetiano, et similibus libellorum famosorum quisquiliis, vel jam editi vel porro edendis, pronuntiandas in Sam. Maresium, ab illis ad aequisimum Dei tribunal provocantem. Gron. 1646. 4^o.

Expostulatio ad G. Voetium de violata fide publica editione Epistolae virulentissimae, quam nuper emisit Trajecti suo nomine Isaaci Chabanaei, cum brevi ejusdem Epistola confutatione. Ibid. 1647. 8^o.

Theologus paradoxus retectus et refutatus, sive Sam. Ma-

resii exercitationes aliquot Academicae, oppositae duodecem paradoxis, et plus aequo virulentis dessertationibus ex professo contra ipsum habitis in Lycaeo Ultrajectino, auctore et praeside D.G. Voetio, ibidem primario Theologo, cujus centum assertiones lubricae, periculosae et plane paradoxae bona fide referuntur et confutantur. Ib. 1649. 8^o.

Auctarium primum Bibliothecae Theologicae D.G. Voetii nuper recusae cùm verulenta praefatione, continens I. summariam deductionem litis decennalis, quae ipsi cum Samuele Maresio, licet pacem et amnestiam semper deprecante, hactenus intercescit. II. Vindicias conditionum amnestiae et reconciliationi partibus oblatarum a R.R. Deputatis Synodi Groning-Omlandicae ad hoc admissarum et ab illis rejectarum. III. Conditiones iniquissimas et impracticabales ipso D. Voetio pro imperio praescriptus, ad ejus pertinax edium et animum invincibiliter irreconciabilem toti Belgio demonstrandum. Ib. 1652. 8^o.

Exercitia et Bibliotheca Studiosi Theologiae. Traj. 1644, 1651. Lipsiae 1687. 12^o.

Oratio funebris in obitum Meinarda Schotani. Traj. 1644. 4^o.

Selectae Disputationes Theologicae V. Tom. 4. Traj, 1668-1669.

Derquisitio ad primum Samuslis VIII de jure Regio Hebraeorum. Traj. 1661. 8^o.

Politica Ecclesiastica. Amstel 1663-1676. 4 vol. 4^o.

Exercitia Piëtatis. Gor. 1664. 8^o.

Et de Coelo beatorum et bis mortuis. Ibid. 1666, 1649. 8^o. Excercitatio de Prognosticis cometarum. Amst. 1675. 4^o. Herdrukt in T.V. Dispu. Theol.

Deatribe de Theologia. Traj, 1668. 8^o.

Albaspini Episcopi Aurclianensis notae in Concilium Elbertinum. Traj. 1643.

Adriani Regenvolschii systema Historico-Chronologicum Eccles Stavonicarum. Traj. 1652.

Erpenii Bibliotheca Arabica cum augmento.

Vita Colijnii. Traj. 1649.

Disquisitio de auctore vindiciarum contra Tyrannos, quae sub nomine Junii Bruti Celtac aliquoties editae sunt. Amstel 1661. 12^o.

De lingua Helenistica (anoniem).

Morerus schreef hem toe: Epistola consultatoria Jsaaci Chabanaei in Maresium.

Voetius heeft zulks weersproken in Disp. Theol. T. V. p. 650.

Considerationum vere moderatorum fratrum classis Gorinclemensis super oblata a Sam. Lansbergio formula praefationis. (Buiten zijn voorkennis.)

Proeve van de kraght der Godsaligheydt, tegen Tilenus. Amst. 1628. 2e dr. Utr. 1656. 8. Rott. 1750. Met eene voorrede van Ds. van der Groe.

Sermoen van de nuttigheid der Academien en schoolen, mitsgaders der wetenschappen en konsten, die in deselve geleert worden, gedaan in de Domkerk den 13 Martii 1636, waar agter gestelt is een lijste van alle de Academien en meest vermaarde Illustre schoolen in het Christenrijk. Utrecht 1636. Amst. 1655. 12^o, en in beide steden 1736. 4^o.

Catechismus over de Catechismus der Remonstranten. 's Hage Utr. 1641.

Bayly oefeninge der Godzaligheid met aanteekeningen van G. Voetius. Utrecht 1643. 12^o.

Theologisch advys over het gebruyk der kerkelijke goederen.

Ook verschenen zijne

Dissert. de Quaestione penes quos sit potestas ecclelecastica en De Separationibus et Secessionibus contra Joh. Labadie.

In het Holl.

Eerste predicatie in de Domkerk te Utrecht 16 Nov. 1673. Utrecht 1674. 4^o.

Wolke der getuygen of tweede deel van 't gebruyk der Kerkelijke goederen. Ald. 1656. 4^o.

Practijk der Oeffening. Amst. 8^o.

Van de geestelijke verlaatinge, vervolgt door J. Hoornbeek. Utr. 1646. 8^o.

Drie deputatien van de Fondamenteele Artykeleu. Ald. 1656. 8^o.

Biegtboeksken der Christenen. Amst. 1664. 12^o.

Disputaty van geestelicke verlatingen, vervolgt door Johannes Hoornbeek. Utrecht 1646. 8^o. (Tweede druk.) Utr. z.j. uit de Lat. overgezet. 12^o. Derde druk, Dordrecht 1659 12.

Godgeleerde vraagen en antwoorden wegens de scheyding van de afwijkinge der kerke. Amst. 1669. 4^o.

Gevoelen over de particuliere bijeenkomsten der Christenen. 4^o.

Over de vrage wien de Kerkelijke magt toekomt. 's Grav. 1640. 4^o.

Tegen de Monniken.

Afscheyd predicatie van Heusden. 4^o.

Van de conscientie. 4^o.

Maresius en Hutsius overtuygde onerouw en nieuwigheden. 4^o.

Voetius en Essenius over de Kerkelijke goederen.

Doodsteek der praedestinatie. 8^o.

Vragen over den Catechismus. 8^o.

Sermoenen 12^o.

Tractaet van Egtscheyding. 22^o

Over het dansen. 12^o.

Register der sonden. 12^o.

Twiststrijding van de schouwspelen. 12^o.

Zie: Saxe, Onom. T.W. p. 339; Burman, Trai. erúd. p. 396-426; Foppens, Bibl. Belg., T. I., p. 368. 369, Moshemii Jnstit. Hist. Eccl. Saec., XVII. Scot. II. p. 11, C. II. § 29, 30; Morhofius, Polyh. Lit., T. I. p. 243, 266; Polyh. Theol., T, I. p. 255, Polyh. Praet., p. 530, 534, 568. T. II. p. 597; Crenii, Animade Philol., P. VI. p, 109-112. P. VIII, p. 44, 45, P. XI. p. 148-151, P. XIV. p. 41-44, p. 95, 96; Krantzii, ad Connngium, saec. XVII. C. I. p. 192; Königii Bibl. Vet. et Nov. voce; Cat. Bibl. Bunav. T. I, V. II, p. 1681; Voetii Disput. Theol. T. IV. p. 1617; Walaei Exercet. de die Dominico, IX. § 11; Vossii Epist. DCXXX, DCXXXI; Cartesii Epist., T. I. p. 86, T. III. Ep. 1; Schookii Admiranda Methodas Philos. Carthes. (aan Voet toegeschreven); R. Cartesii Epistola ad Celeb. Virum D.G.V. etc., 1643; Duker, De pugno Voetium inter et Cartesium; Domela Nieuwenhuis, Comment. de R. Cartesio, p. 24; Labb., Bibl. Biblioth., p. 681; Bosius, Introd. in Notetiam Script. Ecctes. C. II. § XIV. Mayeri Bibl. Diss., III. § 3; Christ. Weberus, Tract. de jure Patron., an. 1647; Ludiomaei Calvini (Lud. Molinaeus) G. Voetii, Papa Ultraj. S. Mysterium iniquitatis reductum waartegen de hoogl. Vogelsang schreef, onder den pseud. van Philadelphus Irenaeus: Notae ad Papam Ultraj., waarop Molinaeus wederom, onder den naam van Christianus Aletochristus antwoordde met Scricturae in notae Vogelsangi, en Epistola A.M. Schurmanniae. Londen 1670; Placcaens, de Script. Pseudon., p. 151; Hermanius, de Anon. et Pseudon.. P. II. CXI. § 14; Struvii Bibl. Phil., CVII. p. 27; van Til, Bibl. Theol., p. 38, 92; Heringa, de Auditorio, p. 97, 130, 123, 127, 128, 134, 162; Schoock, Exercit., § XVI; Id. Praef. de bonis Eccles. sect I. C. 47; Patinus, in Exert. Clar. Vir., ed. a Brandtio. Exercit. XI. Naeranus in Epist. erud. vir. Epist. 610; Syll. Epist. Burmanni, T. V. p. 239, 290; Essenii Orat. funeb. Ultraj. 1677; Cunaei Epist. 161; Nethenus, Dedic. ante Rutherfort. Exam. Arminian; Saldenus, de Libr. legend. L. II. C. III. § 12, de Witte, Diar. Biogr, ad an. 1678; Dict. de Chauffepié; Menagiana XII. p. 9; Sorberiana; Biogr. Univ., Biogr. mod.; Jöcher, Bayle Conv.. Lex.; M. Goebel, Th. II. S. 139, 140, bb. 148, 151, 158, ff. 203, 210, 222, 257, 277, 302, 305, 353, 371, 377, 395, 540, 582; Schotel, Anna Maria Schuurman; Dez. J.v. Beverwijck, Dez. Kerkel. Dordrecht, Dez. Openbare Eered., Dez. Leidsche Hooges.; Siegenbeek. Gesch d.L.H., D. I. bl. 203; van Loon, Historiep., D. II. bl. 106, 107; Oudenhoven, Beschrijv. v. Heusden, bl. 216; Ypeij, Gesch. d. Christ. Kerk in de 18 E., D. VIII. bl. 122 verv., Det, Geschied. d. Syst. Godgel., D. II, bl. 68 verv., 76, 77, 108 verv., 283, D. III. bl. 38 verv.; Dez. Gesch. d. Ned. Herv. Kerk, D. I. bl. 382, Aant. bl. 16, 24, 182, D. II. bl. 256, 400, 401, 412, D. III. bl. 23, 29, 97, 99; Leydekker, verv. op Hornius door B. Bekker, bl. 9; Glasius, Godgel. Nederl.; Det. Gesch. d. Dortsche Synode; Brandt, Hist. d. Ref.; Regenboog, Gesch. d. Remonstr., Leven van Ber. mannen en anderen, D. III. bl. 54; Kist en Rooyaards, K.A. (eerste serie), D. III. bl. 538, 549, 555, 570, 609, 647, D. IV. bl. 143, 157, 212, D. VIII. bl. 327, 438, D. IX. bl. 389, D. X. bl. 254, 272, 273 verv. (tweede serie), D. II. bl. 176, 348, D. VII. bl. 395; v.d. Monde, Tijds., D. II. bl. 609; Wagenaar, V.H., D. XIII. bl. 54, 57, 62, XIV. bl. 445. D. XVI. bl. 275; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. V. bl. 140-145, 146-157, 151, 152, 153. 156, 175, D. VI. St. II. bl. 437; van Kampen, Ben. Gesch. d. Letter. en Wetens., D. II. bl. 2, 3, 4, 5, 6, 7; van Doorninck, Anon. en Pseudon. Ind.); Ah-

coude, Naamr. en Aanh.; Hoogstratee; Kok; Nieuwenhuis Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. Portr.