Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Campegius Vitringa]

VITRINGA (Campegius), zoon van Horatius Vitringa, substituut griffier van het Hof van Friesland en ontvanger der kerkelijke goederen, en Albertje de Haan, werd den 16de Mei 1659 te Leeuwarden geboren. Reeds als kind toonde hij een allervoortreffelijksten aanleg en godsdienstigen zin. Werd gene op de Latijnsche school zijner vaderstad ontwikkeld, deze groeide aan en werd verstandelijk gewijzigd door den uitstekenden Witsius, toen predikant te Leeuwarden. Toen aan dezen het theologische professoraat te Franeker was opgedragen, volgde de 16jarige Vitringa hem derwaarts, en legde zich zoodanig op de letteren en philosophie toe, dat hij reeds in zijn eerste studiejaar eene disputato de igne verdedigde. Twee jaren jaren had hij zich onder Witsius op de godgeleerdheid toegelegd, toen hij met den hoogsten lof drie disputaitones de origine monachatus verdedigde. Na een korten tijd te Leiden vertoefd te hebben, keerde hij naar Franeker terug en verkreeg, na de verdediging van Trcs disputationes de argumento Psalmi II, de doctorale waardigheid in de godgeleerdheid. Tot proponent bevorderd werd hem een beroep als predikant aangeboden, toen curatoren der Franeker Hoogeschool hem in 1680 tot hoogleeraar in de Oostersche taal benoemden, welk ambt hij met eene or. de amore veritatis aanvaardde. In 1691 begeerde men hem tot hoogleeraar aan de Akademie te Utrecht, maar er waren, die uit vrees dat dit te groote winst voor het coccejanismus (Vitringa was de coccejaansche richting toegedaan en geen vijand van het cartesianisme) zou wezen. Koning Willem III bewogen dit beroep te verhinderen. Wel werd hem na den dood van dien vorst dit professoraat op nieuw aangeboden, maar Vitringa weigerde het zonder beraad. Met regt werd dit te Franeker gewaardeerd, want zijn onderwijs was zeer voortreffelijk. In 1693 werd hem ook het onderwijs in de kerkelijke geschiedenis opgedragen

Vitringa was buitengewoon ervaren in de Grieksche en Hebreeuwsche talen en volgde als exegeet, schoon niet slaafs, den trant van Coccejus. Ook als dogmaticus en kerkelijk geschiedschrijver had hij grooten naam en een belangrijken invloed op zijne tijdgenooten: groot was het aantal studenten, die ook uit het buitenland zijne gehoorzalen vulde. Hij overleed den 31^sten Maart 1722. Bij Wilhelmina van Hell, met welke hij in 1681 gehuwd was, kinderen nalatende, die door Vriemoet vermeld worden. Zijn beeldtenis is door Tanjé naar Akkama gegraveerd.

Hij schreef:

Observationum Sacrarum Libri VI, waarvan het eerste boek verscheen Francq. 1683 4^o. Novis curis recognitus atque in convenientiorem digestus ordinem met het tweede, Ibid. 1689, het derde met zijn or. rect. de Impedimentis propagandi hoc tempore christianismi, Ibid 1691, het vierde met een herdruk der drie vorige boeken 1700 en 1712 emendatiores et auctiores singulae, additis et Lemmatibus marginalibus. Ibid het V^de en VI^de hoek verscheen in 1707-1717 (optima editio) 2 voll. 4, Amsterd. 1727 met het portret van den schrijver, en het VII boek, bevattende Hypotyposis Historiae et Chronol. Sacrae, Typus doctrinae Propheticae, et Ammadversiones ad Methodum Homileticum, vroeger ook afzonderlijk verschenen, Jenae 1723.

Archisynagogus, Observationibus novis illustratus, quibus veteris synagogae constitutio tota traditur. Franeq. 1683.

Dit boek verscheen bij gelegenheid van den kerkelijken twist tusschen Fred. Spanheim en Joh. van der Waeyen de ecclesiarum politica.

Aanleijding tot het recht verstant van den Tempel van Ezechiel. Franek. 1687 2 dn. 8^o. waar tegen Coccejus schreef: Nader onderzoek enz., waarop volgde 't recht verstand van den tempel Ezechiels verdedigt en bevestigt. Franek. 1693 8^o.

De Decem.-Viris otiosis ad sacra necessaria Veteris Synagogae curandis deputatis, Liber singularis. Franeq. 1687. 4^o. tegen de II Dissertationes philol. de X Otiosis van Rhenferdius (Ibid 1686 4^o).

Aphorismi, quibus fundamenta S. Theologiae comprehenduntur - Doctrinae Christianae Religionis per Aphorismos summatim descripta, in usum scholarum domesticarum quibusdam in locis, Francq. 1688. 8^o. et additis testimoniis S. Scripturae quae primae deerant auclior Ibid. 1690. 8^o. - Ibid 1693. 8^o. rursus quibusdam in locis auctior et castigatior - Ibid 1702. cui accedit Hypotyposis Theologiae Elenchicae. - Ibid. 1714 cum eadem Hypotyposi. In 't Ned. Delft 1696, 1708, 1717 8^o. Rotterdam 1735.

Disputationes de generatione Filii ex Patre et Morte fidelium temporali tegen Roell. Die twist begon toen Roell had uitgegeven Theses quinque, a quibus in Ecclesia Reformata absque scandalo non licet recedere, achter eene Disputio in 1689 uitgegeven. Toen Roell in eenige Theses zijn gevoelen breeder had ontwikkeld, schreef Vitringa: Disputatio Theologica in qua Theses de generatione Filii etc. nuper vulgatae examinantur, en ontwikkelde deze stellingen in het openbaar in de akademie. Roell schreef hierop: Disputatio qua suas theses plenius explicat et contra cl. Viri Camp. Vitringae objectiones defendit. Hierop volgde van Vitringa's zijde Epilogus Dispatationis non ita pridem a se habitae

de Gen. Filii etc. Franeq. 1689, 4^o. waarop Roell antwoordde met eene Dissertatio altera. Hierop gaf Roell een geschrift in het licht in de Ned. taal, waarop van Vitringa verscheen.

Verklaring van het gelove der Algemeene Kerke, aangaande de Geboorte des Soons, en de lijdelijke Doodt der Geloovigvn. Franek. 1691. 4^o.

De Synagoga Vetere Libri tres. Francq. 1696 Leucopetrae 1726. 4^o.

Anacrisis Apocalypseos Joannis Apostoli. Franeq. 1705 4^o. Ed. altera cum cura recognita, his illis in locis auctior Amst. 1714 4^o. Leucopetrae 1721 4^o. Vert. in 't Nederd. Amsterd. 1728 2 d. 4^o.

In dienzelfden geest gaf C.J. Bomble: Ecceles. Batovoduranus Analysis et Chronotaxis Apocalyptica. Amst. 1721 4^o.

Hypotyposis Historiae etc. Chronologiae sacrae a M.C. usque ad fiaem saecr. 1. Waar achter Typus Doctrinae Propheticae. Francq. 1708 8^o. - Ed. altera, correctior. Leov. 1716. 8^o. Jenae vel Lipsiae 1722 8^o.

Commentarius in Lib. Prophetarum Jesaiae 2 vol fol. ibid. 1724. Leov.

Tom. 11 ibid. 1720, 1724, het geheele werk Herborn 1721, Bazel 1722, in het Holl. Vert. Leiden 1732 in 6 dln. in het Hgd. overgezet met eene voorr. van Merteam, Halle 1749 2 dn. 4^o. Vitriga's voortreffelijkste en welgelukte werk.

Verklaring van de Evangelische Parabolen, met eenige bijvoegselen en aanteekeningen opheldert door Joh. d'Outrein Amst. 1715 4^o. 1726 4^o. in 't Hgd. vert. Herborn 1717 4^o.

Typus Theologiae Praeticae. s. de Vita Spirituali eiusque Afectionibus commentatio. Francq. 1716, Lat. en Duitsch Brenne 1718 8^o. in Nederd. vert. door d'Outrein, Amst. 1717 8^o. in 't Fransch Amst. 1719 8^o. 1728 8^o. Wederom in het latijn Harlingae 1721 8^o. met Oratio de Synodis.

Amimadversiones ad methodum Homiliarum et ecclescasticarum rite instituendarum. Francq. 1721 8^o. Jenae 1722 8^o. in 't Nederd. Franek. 1724 8^o.

Orationes ingurales duae. Francq. 1681, 1683, fol.

Orationes rectorales de impedimentis propagandi Christianismi et de Synodis earumque utilitate, nececsitate et auctoritate Franeq. 1706, in 't Nederd. Harlingen 1742. 4^o.

Orationes Funebres in excessum Utrici Huberi. Francq. 1694 fol. et H.Ph. de Hautecour. Ibid 1716 fol.

Dissertationes de mysterio aurei Arcae Opercull, ad Rom. III:25 defensa publice an. 1692 - Ad 1 Cor. 1:6 - de argumento Epist. 2 Peri et Judae in Thes. Dissert. exegetic. Hazaei et Ikenii T II p. 757 et 982.

Cura Anctoris recognitae in Observ. lib. III c. 1 et lib. IV c. 9.

Ad loca quaedam N. Foederis, Matth. XIII:50 XVI:18, XXVI:29, Joh. VII:49, 2 Cor. XII:9, Luc. 1:35, Joh. I:14, etc. in Observation. l. III c. 25 en in Disp. an. 1683 defensa.

Praefatio de sensu S. Scripturae mystico, voor Henr. Tielmanni Comment. ad Cap. XVI Lucae. Amst. 1695. 4^o.

Verklaring over den verborgenen zin der Mirakelen van Jezus Christus. - Allegorische uitbreiding over dezes-daagsche scheppinge - Verklaring van eenige Profetische stoffen 2 Sam. XXIII:1-7, Ps. LXVIII, Ps. VIII en XLV. Met eene voorrede van den Heer H. Venema. Franek. 1725. 4^o.

Commentarius ad Canticam Mosis, Deut. XXXII. Cum selectis Observationibus. cl. H. Venemae. Harlingae 1734 4^o.

Comment. ad L. Proph. Zachariae. Cap. I et II. IV, 1-6 Cum. Prolegomenis. Leov. 1734 4^o.

Verklaring van de Brieven aan de Galaten en Titus. Alsmede keurstoffen des N. Testaments. Franek. 1728 en aan de Romeinen, de 8 eerste Hoofdstukken. Franek. 1729. 4^o.

Compendium Theologiae Symbolicae Ultrap. 1726. 8^o.

Commentatio in Cor. XIII:1 2 in Mus. Litter. Bremens. a Cl. Jkenio ed. T. II. p. I.

Zie Alberti Schultensii orat. funeb.: Programma's cl. Is. Orto Westenbergii; Saxe, Onom. Litt. T. V, p. 313, 314. Anal. p. 204; J. Fabricii Histor. Biblioth. T. IV, p. 491 p. V, p. p. 558, 559; Cat. Bibl. Bunav. T. I, V. II, p. 1680; Vriemoet, Ath. Fris. p. 606-624; Stollé ad Heumann p. 631; Burmanni Trai. ernditum p. 273, Bibl. Bunav. cl. VI, p. 735; J.P. Buddei Isag. hist. theot. p. 1737; te Water, Or. de siudio historiae ecclessiast. cum disciplina Theol. diligenter conjung, p. 84 en in Adnot. ad dicta class. V. T. T. II p. 83, 89, 113. Tib. Hemsterhusii Orat. en exequiis Camp, Vitringae filu (Z. Tib. Hemsterhusius et L.L. Valckenaerii Oratt. L.B. 1784, p. 121, 122); Weismann, Hist. Ecil sacc. XVII T II, p. 675; J. Clarisse, Encycl. Theol. passim; Acta erud. Germ. Lipsiae T. LXIX et LXXI. Supplem. Acta Erud. Lat. Lips. p. VII Sect. X, N^o. 2; Bibl. Brem. Cl. V, Fasco I, p. 149, 1090, 1091 Cl. V, p, 162 Cl, VI, p. 701-710; Niceron, Memoir. T. XXX. Biogr. Univ. T. V, S. 630; Jöcher; Bauer; Walch, Hist. und. Theol. Einl. Th. III S. 764, 770; Meijer, Geschichte d. Schrift Erkl. Th. IV, S. 403 en 440; Ypeij, Gesch. d. System. Godgel. D. II, bl. 193 verv. Dez. Geschied. der Christ. Kerk in de, 18e eeuw. D. VIII, bl. 124 verv.; Ypey en Dermout, Gesch. d. Herv. Kerk, D. II bl. 458, 527, 533, 548, Amst. 353; Bouman, Gesch. d. Geld. Hooges. D. II bl. 262; Glasius, Godgel. Nederl. Dez. Kerkgeschied. na de Herv D. II bl. 182, 197, 198; Diest Lorgeon, Geschied. d. Christ. Kerk in Friesland (op verschill. plaatsen); Schotel, Kerk, v. Dord. D. II bl. 95; Kis en Rooyaards, Archief D. VI, bl. 68, VIII bl. 420, IX, bl 495, (2de Serie) D. I, bl. 145, D. II bl. 171, 379, D. VII, bl. 351; Sepp, Stinstra en zijn tijden Proeve eener Pragm. Gesch. de Theol.; Hoogstraten; Halma; Kok; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt; Muller Cat. v. Portr. Abcoude; Arrenberg, Collot d'Escury, Holl. roem; Björn-

stahl Reizen. D. III, bl. 271, Rep. der Gel., Mei, Junij 1720 p. 434, Eekhoff, Cat. d. Bibl. v. Leeuw, bl. 11-14, 245.