Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 19

[Adolphus Venator]

VENATOR (Adolphus), of Adolphus Terander, eigenlijk Adolf de Jager, werd in 1597 te Alkmaar als predikant beroepen, doch hield tevens kostleerlingen, die hij in het Latijn onderwees. Hij dacht omtrent sommige zaken vrijer dan zijne tijdgenooten. Zoo liet hij zijne leerlingen de Andria van Terentius en andere tooneelspelen uitvoeren. Gaf dit reeds ergernis, niet minder de uitgave van zijnen Democritus en een door hem vervaardigd bruiloftsdicht. De kerkeraad onderhield hem ernstig, maar toen hij, vruchteloos gepoogd hebbende zijne onschuld te handhaven, meer toegevend was geworden, verzoende hij zich met hem. Zwaarder was de beschuldiging, dat hij in de leer met zijne medebroeders verschilde en remonstrantsche gevoelens nopens de praedestinatie koesterde.

Toen hij eene akte van overeenstemming met de Nederlandsche geloofsbelijdenis en Heidelbergschen catechismus weigerde te onderteekenen, werd hij door de classis van Alkmaar geschorst doch de regering van Alkmaar wilde, dat hij in zijn dienst zou volharden tot dat hij zich op eene provinciale synode zou hebben verantwoord, maar tevens, dat hij zijne bedenkingen tegen den Catechismus verzegeld aan de Staten zou mededeelen en zich onthouden van ze op den predikstoel te brengen. Dat besluit mishaagde der classis en den kerkeraad van Alkmaar. Het daartegen bij de regeering ingeleverde verzet bragt geen verandering te weeg; maar Venator's ambtgenooten verkiaarden niet bij hem ter kerke te kunnen gaan. Men belette hem het bedienen van den doop en beval dat de diakenen bij zijn talrijk bezochte predikatiën alleen zoo lang tegenwoordig zouden zijn als ter inzameling der giften noodig zou wezen.

Onder deze omstandigheden nam de verbittering toe. Men ontzag zich niet een vlek op het zedelijk leven van den gevierden leeraar te werpen, en toen in 1609 (al het vroegere had in 1608 plaats gehad,) de Alkmaarsche regeering gedeeltelijk veranderd was, zochten de gedeputeerden der synode en klassis deze tot schorsing van Venator te bewegen.

Dit mislukte Toen begaven zich de afgevaardigden naar de Staten van Holland, die twee leden van den hooge raad naar Alkmaar zonden, om met de Vroedschap de zaak te onderzoeken. Zulks had een gunstigen uitslag voor Venator. Velen verheugden zich er over; maar de kerkelijke besturen trachtten zich te vergeefs daartegen te verzetten en bleven aan Venator, even als aan vier anderen predikanten, de zitting in de klassikale vergadering weigeren. De Staten van Holland, bij wie men zich hierover beklaagd had, geboden hun toelating. De klassis zond hierop eenige afgevaardigden naar 's Hage,

waar zich ook Venator bevond. De Staten verklaarden bij hun vroeger besluit te volharden, doch het kerkelijk bestuur weigerde te gehoorzamen. De Alkmaarsche regeering trachtte nu door toegevendheid den hooggaande twist te stillen en deed Venator tijdelijk in zijn dienst stil staan. Toen echter ook dit niet baatte en een groot deel der gemeente onverholen te kennen gaf den geliefden leeraar te willen hooren, werd dit besluit ingetrokken en besteeg hij op nieuw den kansel. Venator had rust tot 1617, toen hij ze door eigen schuld verstoorde, door de uitgaaf van zijn Theologia vera et mera, die zulk een opzien baarde, dat men hem bij de Staten van Holland van onregtzinnigheid, vooral ten aanzien van het leerstuk over de godheid van Christus aanklaagde. De regering zond het boek aan de hoogleeraren Polyander en Episcopius, wier oordeel ongunstig was. Nu werd Venator naar 's Hage ontboden om in tegenwoordigheid van Hugo Muys van Holy, Hugo Grotius, Polyander en Episcopius zich te verantwoorden. De uitslag was dat die Staatsgemagtigden voorsloegen het boek te verbieden; de beslissing van het lot der schrijvers aan de Staten overlatende. Het baatte niet dat Venator zich verontschuldigde, het werk werd door het geregt opgehaald en hij naar 's Gravesande verbannen. Met moeite verkreeg hij verlof zich tijdelijk naar Alkmaar te mogen begeven, tot dat de Staten het tegendeel zouden besluiten. Ofschoon er geen regtstreeksch verband bestond tusschen de zaak der Remonstranten en de zijne, zoo meende hij echter dat hij niet langer veilig in Nederland was, vluchtte naar Frankrijk en overleed in 1619.

Hij gaf in het licht:

Reden-vreucht der wijzen in haer wel-lust ende belachen der dwasen quel-lust in 't lachen Democriti door persoontooningh. Ghemaeckt van den wijsgheerighen Ad. Tectander Venator. Tot Alcm. ghedr. bij Jacob de Meester 1603. Eude men vindt se te coop bij den autheur ende den drucker.

Een blijspel op rym in vyf bedryven. Op den titel nog een vierregelig gedicht, dus aanvangende:

‘Als onverstandt macht heeft nae sijnen wil,

Soo moet verstandt recht hebbend swijghen stil.’

Nieuwejaersgedicht, op de wijze van den 23^sten Psalm 1604.

Kopye van een remonstrantie by Ad. Venatorem ontvangen a^o. 1610 in Jan. 1611.

Declaratio A. Venators A. 1610 Ordin. Holl. et Westfr. exhibita, qua praecipue respondet seu quaestionibus super doctrina ejus a senatu eccles. Almariano propositis, belgicae

relationi historicae inserta, nunc vero latine cum aliis actis excusa, ut judicent eccl. omnes orthodoxae. Praemissa est prior Adolphi ad easdem quaestiones responsionibus scripturae contentibus instituta. Amst. 1612 (vertaling van 't voorgaande).

Een claer vertooch von d' Alckmaersche kerck gheschillen, gheresen 1600 ende 1609, Rijmswijse als een spel van sinnen ghestelt enz. 1611.

Theologia vera et mera. Een snuyer fondament-boeck door schriftueren alle kinderen Gods in de hooftstucken der christ. religie onderwijzende. Met een devotie-boec tot een spiegel des wel-levens in elcken state, ende vertroostingh in allen nooden. Met een dedicatie, daar in 't rechte middel van de reformatie der religie, sonder aanstoot van eenighe gezintheyden ende tot dienst van allen ghemeynten. A. 1617.

Nootwendich historisch verhael, van allen swarigheyden, en de proceduren soowel in Kerckelijcken als Polityken saken, etlijke jaren herwaerts binnen den stadt Alckmaer voorghevallen uitghegeven bij Burgemeesteren, Vroetschappen, en de kerckenraedt der voorsz. stede, en de ghemeynte respective teghens het lasterboek Connelü Hillenii, ende in 't eyndt dezes boecks 't register Alkmaar 1611.

Voorts Rogge, Bibl. v. Rem. geschriften, bl. 118, 119; Handel. v. 't Dordr. synode, bl. 16, 17, 18, 29, 47; Baudartius, Memorien; Brandt, Hist. de Ref., D. II (Reg.); Glasius, Godgel. Ned.; Dez., Kerkgesch. d. Herv., D. I, bl. 127; Tideman, Rem. broeders., bl. 237; Kist en Royaards, K.A., D. I. bl. 251; Hoogstraten; Kok; Nieuwenhuis; Verwoert; Kobus en de Rivecourt;

Kramm.