Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 17. Eerste stuk

[Jacobus Hendrik van der Schaaff]

SCHAAFF (Jacobus Hendrik Van der) werd den 16 October 1767 uit een oud Amsterdamsch geslacht geboren. Zijn vader was Jacobus Van der Schaaff Jr. een geacht koopman te dier stede, en zijne moeder M.L.P. Renard, eene dochter van den Engelschen consul D. Renard, die uit het Boergoensche geslacht van dien naam, waaruit vooral de ambassadeur Simon Renard, eerst een vriend en later een vijand van den kardinaal Granvelle, bekend is geworden, afstamde.

Van der Schaaff bezocht eerst de latijnsche school te Amsterdam, maar verliet die nog in 1783 om met zijn medescholier Clarisse met wien hij zeer bevriend was en die later als hoogleeraar bekend is geworden, naar die van Schiedam over te gaan, van welke hij in 1785, na eene Oratio pro concordia gehouden te hebben, tot de academische lessen bevorderd werd.

In hetzelfde jaar vertrok hij naar de academie te Utrecht en liet zich voor de regtsgeleerdheid inschrijven, doch behalve de colleges van Saxe, Bondam, e.a. die hij daar hoorde, hadden ook de onrustige tijdsomstandigheden op den student invloed, die aan de burgerwapeningen dier dagen deelnam en er zelfs kapitein bij werd. De twintigjarige student was geheel in een militair herschapen toen hij met zijne compagnie op 10 Mei 1787 in de bekende actie aan de Vaart bij Jutphaas dapper medevocht.

Deze wel vreemde toestand duurde zoo voort tot den herfst van dat jaar, toen de bekende rijngraaf Van Salm, die te Utrecht bevel voerde, eensklaps die stad ontruimde, die toen door de Pruisen bezet werd, waardoor ook Van der Schaaff genoodzaakt was haar te verlaten.

Het was de Leidsche Alma Mater waar de krijgszuchtige student zich toen heen begaf, die hem, na nog een jaar de lessen van den vermaarden Voorda te hebben bijgewoond, 6 December 1788 het doctoraat in de rechten verleende, na verdediging eener Dissertatio de judice.

Mr. Van der Schaaff lei nu den eed bij het Hof van Holland af, en vestigde zich in 1789 als advocaat in zijne geboortestad Amsterdam, waar hij tot 1795, naar het gebruik dier dagen, onder het patronaat der vermaarde advocaten Caré, Kessler en Ploos van Amstel gedurig pleitende, de advocatie gelukkig uitoefende.

In laatstgenoemd jaar verbond hij zich in den echt met mejufvrouw M. Noijon, dochter van J. Noijon, burgemeester van Sneek, wiens geslacht uit Picardie afkomstig, om den godsdienst Frankrijk had moeten verlaten, en onder de refu-

giés naar Holland gekomen, zich sedert in Friesland had nedergezet.

Mr. Van der Schaaff vestigde zich met zijne jeugdige vrouw te Heerenveen, waar hij minder aan de advocatie deed, dan wel voor zijn genoegen de letteren, waar hij veel liefde voor bezat, beoefende. Zoo richtte hij b.v. aldaar in 1795 met den predikant Eelco Tinga, later hoogleeraar te Groningen, eene afdeeling der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen op, welke Mr. Van der Schaaff met eene redevoering in den trant dier dagen (te Leeuwarden in het volgende jaar gedrukt) plechtig opende.

Na het overlijden van zijn schoonvader en wegens de, ten gevolge van de politieke onlusten dier dagen, in hechtenisneming van zijn aanverwant, den bekenden schrijver en rechtsgeleerde Mr. J. Munniks, om wiens nabijheid hij zich vooral in Friesland had nedergezet, verhuisde Mr. Van der Schaaff in 1797 naar Utrecht, alwaar hij als bezitter eener praebende in het Domkapittel, als kapittelheer of kanunnik in dat college zitting had.

Op nieuw vestigde hij zich als advocaat en had er tot 1807 een zeer uitgebreiden werkkring, in welk jaar hij zich naar Amsterdam verplaatste, om ook daar weer de advocatie uit te oefenen. Door ongesteldheid genoodzaakt zijne drukke praktijk neder te leggen, verliet Mr. Van der Schaaff in 1815 de hoofdstad, vestigde zich voorloopig te 's Gravenhage, doch vertrok in 1817 naar Gelderland, in welke provincie hij tot 1831 achtereenvolgens te Zutten, Arnhem en op een landgoed bij Velp, wel is waar buiten betrekking, doch in de beoefening der letteren, woonde.

Nadat Mr. Van der Schaaff in laatstgenoemd jaar andermaal naar Utrecht vertrokken was, zag hij zich reeds in 1832 door zijne benoeming tot rechter in de rechtbank van eersten aanleg te Amsterdam verplicht wederom naar zijne geboortestad te verhuizen, waar hij én in deze betrekking, én sedert 1838 als lid van de Criminele Rechtbank in Holland, én sedert 1841 als raadsheer in het Provinciaal Gerechtshof van Noord-Holland, uit welk ambt hij in 1845 eervol ontslagen werd, tot zijn dood toe, die op 11 Juli 1852 voorviel, gewoond heeft.

Wat nu Mr. Van der Schaaff gedurende meer dan eene halve eeuw voor de Nederlandsche rechtspraak geweest is, kan uit de verschillende rechterlijke betrekkingen die hij bekleed heeft blijken. Als de handhaver van recht en billijkheid en de beschermer der onschuld was hij in zijne betrekkingen steeds streng rechtvaardig en onvermoeid werkzaam.

Zijn werkzame aard liet echter niet toe zich alleen bij zijne betrekking te bepalen, maar in den tijd die hem van eene nauwgezette vervulling zijner ambtsplichten overbleef, schreef hij over verschillende onderwerpen. En al moge ook het te-

genwoordig geslacht over veel thans andere ideën hebben, zoo moet men bij het beoordeelen zijner geschriften billijk zijn, en er het bekende: il faut juger les écrits d'après leurs dates, op toepassen. Doch is thans ook veel veranderd en verouderd, bij zijne drukke ambtsbezigheden staan zijne geschriften daar als een monument van groote vlijt en werkzaamheid, welke hem tot in zijn hoogen ouderdom zijn bijgebleven.

Van de geschriften door Mr. Van der Schaaff van tijd tot tijd in het licht gegeven, zullen wij de voornaamste kortelijk opnoemen.

Onder de juridische mag wel genoemd worden zijn in 1829 te Utrecht uitgegeven Aanhangsel op den waren pleiter van Mr. J. Van der Linden, welk boek eene nadere ontwikkeling van de theorie der welsprekendheid voor de balie inhoudt, en dat die ontwikkeling juist en geschikt is, mag men opmaken uit hetgeen Mr. P.S. Schull in zijn Karakteristiek der welsprekendheid, van het geschrift zegt, dat het namelijk in handen van elken advocaat behoort te zijn.

Van minder algemeen belang zijn een paar andere juridische geschriften, Proeve van een geregtelijk geneeskundig onderzoek. Amsterdam, 1838; Proeve van onderzoek naar den echten zin en bedoeling van art. 342 B.W., naar aanleiding der dissertatie van G.J.A. Goll van Franckenstein. 's Gravenhage en Amsterdam, 1843, en Proeve van onderzoek over het verschil tusschen den voormaligen en hedendaagschen vorm van procederen met betrekking tot de leer van het bewijs der misdrijven. Amsterdam, 1845, de beide laatste zonder naam van den schrijver uitgekomen.

Behalve de rechtsgeleerdheid waren vooral de geschiedenis en letteren het veld waar Mr. Van der Schaaff zich gaarne op bewoog. Had hij dit reeds getoond door kort na zijne promotie een boekje uit te geven waarin de merkwaardigste lotgevallen van ons vaderland vermeld waren, de troebele tijden die hij als student had doorleefd en waaraan hij zelf een zoo werkzaam aandeel genomen had, brachten hem er later toe om vooral die tijden naar de herinnering en aanteekeningen die hij er van had, en verder uit bladen, geschriften en meer zeldzaam geworden stukken dier dagen te beschrijven.

Dat werk dat dus vooral voor de tijden der omwentelingen van 1787 en 1795 belangrijk is, kwam in 1848 te Amsterdam uit onder den titel van Proeve van vergelijking tusschen Nederland, als gemeenebest in 1743, en Nederland, als koningrijk in 1843, en werd om den belangrijken inhoud, die algemeen door de beoordeelaars, o.a. prof. Tijdeman, erkend werd, gunstig ontvangen.

Het door Mr. Van der Schaaff in 1836 bijgewoonde tweede eeuwfeest der Utrechtsche academie, waaraan hij zooals wij zagen zijne studiën begonnen was, en waar hij onder de

oud studenten van het eerste tijdvak (van vóór 1786) behoorde, gaf hem Mijne herinneringen aan de feest-viering van het tweede eeuwgetij der Utrechtsche academie; Utrecht, 1836, in de pen, welk boekje onder de gelegenheidsgeschriften dier gebeurtenis niet de minste plaats bekleedt.

En even als die herinneringen had hij twee jaren vroeger te Amsterdam Mijne herinneringen bij, en na de feestviering van het vijftigjarig bestaan der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, uitgegeven, aan welke Maatschappij hij sedert vele jaren verbonden was. Want zagen wij dat Mr. Van der Schaaff in 1795 een departement er van te Heerenveen oprichtte, nog als student te Utrecht was hij reeds in 1787 in commissie afgevaardigd om de belangen der toen opgerichte Utrechtsche afdeeling op de algemeene vergadering der Maatschappij te Amsterdam voor te staan.

Behalve nog een onderhoudend geschreven werkje, Levensschetsen van eenige voorname mannen van Haarlem, aldaar in 1844 uitgekomen, en een plan om eene beschrijving van Zutfen uit te geven, waarvan echter maar het Berigt van inteekening op eene beschrijving der stad Zutfen, verspreid - doch verder niets gekomen is, behooren tot deze rubriek ook eenige opstellen en verhandelingen welke Mr. Van der Schaaff hier en daar las, en die óf afzonderlijk, óf in tijdschriften zijn gedrukt geworden.

Wij noemen daarvan op eene Verhandeling over het nut der boekdrukkunst, en eene Verhandeling over het leven en de verdiensten van J. Van den Vondel, beide te Amsterdam in 1823 en 1827 verschenen, verder eene Verhandeling over de broederschap, bekend onder den naam van: Fratres vitae communis, in Van Kampens Magazijn voor wetenschappen, kunsten en letteren, deel X, geplaatst en eene Verhandeling over den oorsprong en de geschiedenis der voormalige Kamers der rederijkers in ons vaderland, welk lezenswaardig opstel in de Vaderlandsche Letteroefeningen, jaargang 1848, geplaatst is geworden.

Zoo vertaalde hij ook de Memoria Kemperi van Siegenbeek, welke Hulde der gedachtenis van J.M. Kemper, opgenomen werd in de Mnemosyne der Tijdemans, (deel V) in welk tijdschrift Mr. Van der Schaaff mede een paar verhandelingen van den voormaligen Franeker hoogleeraar Mr. J.F. Scheidius uitgaf. In deel VII n.l. eene Verhandeling over den dood van Papinianus, met geleidenden brief van Mr. Van der Schaaff aan prof. H.W. Tydeman, en in deel VIII eene Verhandeling over eenige burgerlijke wetten van Moses.

Als politicus maakte Mr. Van der Schaaff zich vooral van 1830-1840 bekend, door het uitgeven van vier historisch-politische stukjes, waar hij de toenmalige staatsgesteld-

heid, de politiek dier dagen, den opstand, enz. in besprak en die onder den naam van Anonymus Gelrus uitkwamen.

Drie er van hebben den gelijken titel van Waarschuwingen, opmerkingen en wenken, met betrekking tot den tegenwoordigen toestand van ons vaderland, en kwamen te Amsterdam in 1830 en 1840 uit, terwijl het vierde te Utrecht in 1832 onder den titel van Het ware nut en voordeel der beschaving, verschenen was.

Eenige andere geschriften, Proeve eener verhandeling over de antipathie, Amsterdam, 1832; Proeve eener verhandeling over de philanthropie, Amsterdam, 1846; Proeve van een juridisch theologisch onderzoek, naar de veroordeeling van Jezus Christus, Amsterdam, 1849, enz.; welke geschriften bewijzen zijn van zijne belezenheid, meer algemeene kennis en rusteloozen arbeid, gaan wij liever voorbij, daar de er in geuitte gevoelens en denkbeelden, hoe geldig ook in den tijd toen zij geschreven werden, thans als verouderd moeten beschouwd worden.

Behalve het genoemde schreef en recenseerde Mr. Van der Schaaff in verschillende tijdschriften, van welke wij mede een paar zullen opnoemen. Vooreerst in de bekende Algemeene Konst- en Letterbode, waar vele stukken en recensiën van zijne hand in voorkomen, van welke wij alleen willen opgeven, Iets aangaande den persoon en het openbaar leven van Mr. J.D. Meyer (jaargang 1835).

Vervolgens in het Letterkundig Magazijn van wetenschap, kunst en smaak, (Amsterdam bij G. van Dyk) waarin Mr. Van der Schaaff, o.a. onder den naam Philaletes een zeer uitvoerig stuk schreef, Gedachten van Philaletes, over de bezwaren van Mr. I. Da Costa tegen den geest der eeuw, toegelicht door Mr. W. Bilderdyk; (jaargang 1824, deel II) en zonder naam een Vlugtig overzigt van den zedelijken en politieken toestand onzer natie, gedurende de laatste anderhalve eeuw, (jaargang 1825), welk opstel met den naam des schrijvers voorzien ook afzonderlijk verscheen.

Eindelijk willen wij nog noemen het Algemeen letterlievend maandschrift, waar Mr. Van der Schaaff o.a. in den jaargang voor 1835 een Uittreksel van een dagverhaal uit mijne aanteekeningen op een reisje naar Bentheim, Steinfurth en Munster, in plaatste.

Voor het Algemeen Woordenboek van Kunsten en Wetenschappen, van Nieuwenhuis, bewerkte Mr. Van der Schaaff ook onderscheidene artikelen.

Dr. J.T. Bergman, de bekende Leidsche geleerde, sints jaren met Mr. Van der Schaaff bevriend, schreef een levens bericht van hem in den Algem. Konst- en Letterbode, voor 1853, waar natuurlijk een en ander uitvoeriger beschreven is, en over wien wij dus ook heen kunnen verwijzen.

Zie Algemeene Konst- en Letterbode, 1853. n^o. 45, 46, 47; H. Bouman, Memoria Joannis Clarisse, Tr. ad Rh. 1850. bl. 12;

Boekzaal der geleerde waereld, voor Aug. 1785. bl. 194; Nieuwe Algemeene Konst- en Letterbode, 4 Dec. 1795. n^o. 101, Bodel Nijenhuis, Topographische lijst der plaatsbeschrijvingen, Amsterdam, 1862. bl. 75; Particuliere berichten.