Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 14

[Petrus Gerardus van Overstraten]

OVERSTRATEN (Petrus Gerardus van), zoon van den vorige, in het midden der 18e eeuw te Bergen op Zoom geboren, studeerde in de regten, verliet in Aug. 1780, in hoedanigheid van lid van den Raad van Justitie te Batavia, aan boord van het compagnie schip ‘het slot ter Hooge,’ onder bevel van kapitein A. Halffman, de reede van Vlissingen, landde in het voorjaar van 1781 te Batavia aan, en werd, na slechts anderhalf jaar de betrekking van raad van Justitie bekleed te hebben, door den gouverneur generaal Mr. Willem Arnold Alting tot secretaris der Hooge Indische regering benoemd. Hij bekleedde dit ambt tot 1791, toen hem de betrekking van gouverneur en directeur van Java's Noord-Oostkust werd opgedragen. De roemwaardige wijze, waarop hij, gedurende zes achtereenvolgende jaren, die betrekking vervulde, legde den grond tot zijne verheffing tot commissaris en gouverneur generaal van Nederlandsch Indie, waartoe hij in 1796, nadat Alting zijn ontslag gevraagd en verkregen had, door de kommissarissen generaal werd benoemd, welk ambt hij den 18 Februarij 1797 met de meeste plegtigheid aanvaardde. Hoe vereerend de opdragt der hoogste waardigheden in Nederlandsch Indie ook zijn mogt, hij vervulde haar nogthans met regtmatige bekommering, en was de taak van den opperbestuurder dezer bezittingen onder gewone omstandigheden moeijelijk en zorgverwekkend, zij was zulks vooral in het toenmalig duister tijdsgewricht. Handel en scheepvaart kwijnden; met het moederland kon geene geregelde betrekkingen meer worden onderhouden en de aanzienlijke voorraad van producten in de pakhuizen op Batavia voorhanden, kon slechts in neutrale bodems een uitweg vinden. De Kaap, Ceylon, al de bezittingen der compagnie op Coromandel en Malabaar in Bengalen en op Sumatras-Westkust, waren in den loop van 1795 in handen der Engelschen overgegaan, en reeds in Februarij 1796 was de Britsche vaan op de wallen van het fort Victoria te Amboina geplant geworden. Banda moest kort daarop ook voor de overmagt des vijands bukken, en werd door den gouverneur François van Boekhottz, aan de Engelschen bij capitulatie overgegeven. En zoo waren Java, Palembang, Macasser en Ternate de eenige belangrijke

bezittingen der Maatschappij, welke zich nog voor haar en het vaderland hadden staando gehouden. Hij vond Batavia en omstreken in een geheel weêrloozen toestand, verstoken van alle middelen van verdediging en toegankelijk voor elke vijandelijke magt, die lust gevoelde haar te overweldigen. Hij vond kommissarissen-generaal, die men in de eerste hitte der omwenteling en zelfs ook na de instelling van het committé tot den Oost-Indischen handel en bezittingen (dat den 1sten Maart 1798 in de plaats van 't bewind der compagnie in het vaderland was getreden) in hunne betrekkingen had gelaten, waaraan zulk een uitgestrekt gezag verborden was, geheel in ongenade bij dat committé, blijkbaar uit diens vernederend mistrouwen omtrent alle daden der commissie, welke, op bloote aanklagten en partijdige berigten, zonder haar te hooren, of zelfs de officiele mededeelingen omtrent de gebeurtenissen af te wachten, door hetzelve in het aller ongunstigst licht beschouwd en bij voorraad veroordeeld werd. Onder deze rampspoedige omstandigheden aanvaardde van Overstraten de hooge waardigheid van commissaris en gouverneur-generaal van Nederlandsch Indie, en zijn geheel daarop volgend vierjarig bestuur was een tijdperk van nood en buitengewone verlegenheid, gedurende hetwelk deze bezittingen buiten staat waren, om aan het eerste en voornaamste oogmerk van haar bestaan te voldoen en om regtstreeks iets noemwaardigs tot welzijn van het ongelukkige moederland bij te dragen. Het is hier de plaats niet over de handelingen van Overstraten uit te wijden. Zij zijn uitvoerig door Mijer geboekt. Het zij voldoende te melden dat hij zich in 1801, ten gevolge eener ulceratie aan den voet, in 1796 bekomen, die onverhoeds in eene gevaarlijke ongesteldheid ontaarde, geheel ongeschikt gevoelde, om de gewone vergaderingen der regering bij te wonen, en zieh verpligt zag het voorzitterschap er van aan den Directeur-generaal Siberg op te dragen. Inmiddels had hij van het uitvoerend bewind in Nederland nog een vleijend bewijs van hooge goedkeuring ontvangen, door eene aanstelling op den 11den November 1800 tot luitenant-generaal in dienst der Bataafsche Republiek. Doch zijne aanhoudende ziekte vergunde hem niet aan dat bewind door daden te toonen, dat hij ook die waardigheid met eere wist te bekleeden. Hij ontsliep 22 Aug. 1801 en zijn lijk werd met groote statie ter aarde besteld op het nieuwe kerkhof dat hij drie jaren te voren had doen aanleggen.

Zijne weduwe Jacoba Maria Lodicio huwde later met zijn vriend, den raad-extraordinair Albertus Henricus Wiese, in 1838 te Utrecht overleden.

Men heeft van hem een Memorie - overgegeven aan J.F. Ba-

ron van Rheede tot de Parkeler, aankomend gouverneur en directeur van Java's noordoostkust dd. 13 Oct. 1796.

Zie J.C. Baane, Reis door een gedeelte van de Nederl. Bezittingen in O.I. bl. 3. Mr. S.C. Nederburgh, verhandeling over de twee vragen, 's Hage 1802. N. Engelhard, overzigt van den staat der Nederl. O.I. bezittingen onder het bestuur van den gouverneur-generaal H.W. Daendels, 1816. Verhandelingen van het Batav. Genoolschap van k. en w. D. 1. Dirk van Hogendorp, Berigt van den tegenwoordigen toestand der Bataafsche bezittingen in O.I. Delft 1800.

Verslag aan de algemeene deelnemers, wegens het voorgevallena in het Samarangsche marineschool, sedert den jare 1788, opentlijk gedaan op den 4den Maart 1797; Echte stukken, betreffende de verrigtingen van de hooge commissie, uitgegeven door het eerste lid derzelve, mr. S.C. Nederburgh, 's Hage 1803. N.G. van Kampen, Geschiedenis der Nederlanders buiten Europu, d. III. J. van den Bosch, Nederl. Bezitt. in Azia, Amerika en Afrika (1818) d. I. Mr. P. Mijer, mr. Pieter Gerardus van Overstraten, kommissaris en gouverneur-generaal van Nederl. Indie, in Tijdschrift voor Nederllands Indie, d. I. bl. 20 en volgg. Kobus en de Rivecourt.