Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 14

[Cathabina van Orliens]

ORLIENS (Cathabina van) Johan Diederik van Montaigne, een Zweed van geboorte, ontzag zich niet, in den avond van den 17 April 1664, zekere Catharina van Orliens, minderjarige jonkvrouw van aanzien, goede zeden en groote middelen, uit het huis te 's Hage, waar zij zich bevond, met list en geweld te schaken, en over straat te doen sleuren in een rijtuig, met hetwelk hij, van gewapende manschap verzeld, in den donkeren nacht haar naar Kuilenburg vervoerde, zich aldaar in veiligheid meenende te bevinden. Naauwelijks vernamen de bloedverwanten dezer jonkvrouw deze schandaad, of zij vervoegden zich bij het hof van Holland om letteren van voorschrijving aan alle volkeren. Het hof bragt terstond de zaak bij de staten van het gewest, die niet alleen de verzochte letteren verleenden en zorgden dat ze ook ter generaliteit werden ingewilligd, maar tevens, zoo als ook de algemeenen staten deden, een brief zonden aan Henrik Wolrad, graaf van Waldek en Kuilenburg, met verzoek haar uit de handen van haren roover of roovers te redden en Montaigne over te leveren in handen van commissarissen van den hove, die zich ten dien einde naar zijne stad zouden begeven, en die men tot meerdere zekerheid, behalven de dienaars der justitie, twaalf wel gewapende sol-

daten toegevoegd had, ten einde in den Haag gestraft te worden. Twee dagen later kwam ter algemeene staatsvergadering een onvoldoend antwoord in van den graaf, dat, door Holland overgenomen, aanleiding gaf, dat hunne Edele Grootmogenden hem ernstiger aanschreven, onder anderen verklarende hoe zij met de grootste verbazing verstonden, dat, ondanks hun verzoek, Montaigne niet eens verzekerd, laat staan overgeleverd was geworden; dat ondertusschen het geweld, jegens de jonkvrouw gepleegd, hun, hoe langer hoe meer gebleken zijnde, zij niet alleen op hem begeerden de gezegde jonkvrouw, zelfs al mogt zij thans door gedwongen aanrading, als andersins, verklaard hebben (zoo als inderdaad gebeurd was) niet tegen haren wil veroverd te zijn, willig of onwillig over te geven; maar ook in het bijzonder en dadelijk den roover in handen der commissarissen te stellen, met bedreiging dat de staten, bij verder gebrek van dien, zich hoogst gevoelig zouden toonen, en ‘zulk eene, hun aangedane kleinachting en stremming der openbare veiligheid geenzins dulden.’ Toen men hierop door commissarissen onderrigt werd, dat de graaf, zich met de verklaring der jonkvrouw meenende te kunnen dekken, onverminderd alle aanmaning, onverzettelijk bleef, dat ook Montaigne, met 's graven kennis zich binnen zeker huis in Kuilenburg had verborgen en ligtelijk uit die plaats kon ontvlugten of reeds ontvlugt was, begreep men in Holland, met goedkeuring der meerderheid van de Algemeene Staten, tot krachtiger middelen de toevlugt te moeten nemen. Men gelastte dan aan gecommitteerde raden, ten spoedigste 3 of 4 conpagnien paarden en 600 voetknechten, onder den luitenant kolonel van Steelant, zwager van wijlen den heer van Sommelsdijk, en den majoor van Zanten af te vaardigen naar Kuilenberg, ter besluiting door stad en bezetting der toegangen, aan welken last voldaan werd, terwijl ook ten zelfden einde twee gewapende jachten op de rivier de Lek werden geplaatst en den graaf op nieuw aangeschreven, hij had Montaigne over te leveren, of andersints te wachten dat ‘hunne Edele Grootmogenden niet zouden rusten, voor en aleer zij aan 's graven persoon, stad en graafschap van Kuilenburg, een esclatant exempel zouden stellen van hunne regtvaardige indignatie, met straffing van den delinquant of compliees, ter eeuwiger memorie’. Buiten dien werd niet slechts aan alle hoofdofflcieren, zelfs aan de ingezetenen der steden en van het platteland bevolen op Montaigne te passen, en hem over te leveren, maar ook de heer van Langerak, die zich te diep in 't belang van Montaigne gewikkeld had, uit Kuilenburg naar de Kastelenye in 's Hage overgebragt en eerlang met het verlies der compagnie paarden, hem voorheen op voordragt van koning Karel I geschonkên, gestraft. Dit

alles belette echter niet, dat Montaigne eerlang en zoo men meent, in het kleed eener melkster met een melkkan op den rug, naar Bremen ontkwam, waar de regering hem gevat en aan dezen staat veroorloofd hebbende hem te doen afhalen, hij de behendigheid had, om uit de handen van een officier, te dien einde overgezonden, te ontkomen, waarover deze later gestraft werd.

De vlugt uit Kuilenburg had middelerwijl zulk een ongenoegen bij de staten van Holland tegen den graaf verwekt, dat zij besloten tot herstel van den geleden hoon en voorziening voor het toekomende, hunne bedreiging te volvoeren. Zij gelastten den kolonel van Steeland de poorten der stad te doen afhangen, de valbruggen te doen vastmaken of in plaats daarvan, twee steenen bruggen of dammen door de grachten te leiden, en twee openingen in de wallen of muren te maken, om, daardoor, ten allen tijde, onverhinderd in de stad te kunnen komen: ook eischten zij, dat de graaf zich schriftelijk zou verbinden, om van nu af, geen vrijgeleide meer te geven aan eenige hoofdmisdadigers, beraden bankbrekers en dergelijken, uit de vereenigde Nederlanden in Kuilenburg gevlucht, of bij vervolg van tijd te vluchten, maar dat hij ze integendeel op de eerste aanmaning der staten van deze landen, hoven van justitie of magistraten der steden zou hebben over te geven; dat hij den drost of stadhouder van zijn graafschap, als aan het tegenwoordig geval zeer schuldig, van zijne bediening en inwoning aldaar, voor altijd zou hebben te ontzetten, ter bevordering waarvan van Steeland met het krijgsvolk, waarmede hij de stad besloten hield haar zou binnen rukken en er zich tot weder bevel ophouden.’ De algemeene staten bevestigden dezen last; Steelend trok Kuilenburg binnen, en de zaken zouden tot het uiterste gekomen zijn, indien de staten van Gelderland, en George Frederik, graaf van Waldek, oom van den regerenden graaf, niet waren tusschen beide gekomen, en de zaak in der minne geschikt hadden. Het krijgsvolk trok nu uit Kuilenburg, Hendrik Wolrad begaf zich naar Stiermark, en overleed weinige weken daarna, zoo als sommigen willen met hartzeer over de wijze waarop deze zaak voor hen geeindigd was.

Zie Holl. Merc. 1664; van Wijn op Wagenaar D. XIII bl. 73-80; Voet van Oudheusden, Beschrijv. van Culenb. D. I bl. 302, 303, Brouwer, de jure Connub. Lib. 14 c. 2 p. 584-590.