Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 14

[Gerrit van Orden]

ORDEN (Gerrit van) werd den 18 Dec. 1774 te Oost-Zaandam geboren. Zijne ouders waren Maarten van Orden en Trijntje Versteeg. Zijn vader, een koopman, was eigenaar van een buitenverblijf in het Holland, tusschen Beverwijk en Heemskerk, ter eere zijner vaderen Beijenlust geheeten. Zijne ouders bestelde hem eenige jaren op een school te Appeldoorn en later op de kostschool van Monsieur Kars te Alkmaar. Zeer tot studie geneigd, werd hij later bij den toenmaligen predikant van Jisp gezonden, om in het latijn

onderwezen te worden; doch dit onderwijs was van korten duur. Tot 1813 was van Orden te Oost-Zaandam in den tabakshandel en tevens beëedigd translateur. Zijne kennis der Fransche taal kwam hem ten dienste zijner minder onderwezene plaatsgenooten uitstekend te stade. In 1812 werd hij tot controleur sedentaire de l'Octroi aangesteld, nadat hij een jaar te voren door den Sous-Prefect tot lid van den Municipalen raad van Oost Zaandam was aangesteld; hij vergezelde als zoodanig Napoleon bij diens vlugtig bezoek van het huisje van Czaar Peter op den 11 Oct. 1811, aangezien zijn oom, de Maire Göbel, het Fransch niet genoegzaam magtig was. Niemand verheugde zich hartelijker over de herwinning van Nederlands onafhankelijkheid in November 1813 dan van Orden. Hij gordde dan ook de wapenen aan, en trok vrijwillig in het voorjaar van 1814, als luitenant van den landstorm naar de Zijpe- en Wieringerwaard, tot afsluiting van de talrijke Fransche bezetting van den Helder. Van 1817 tot 1828 vervulde hij den post van plaatsvervangend vrederegter; in laatstgemeld jaar werd hij tot lid van den stedelijken raad van Zaandam benoemd en in 1836 tot wethouder. Na gedurende twee jaren dien post bekleed te hebben, werd hij tot burgemeester dier stad benoemd. In die hoedanigheid mogt hij op den 4 April 1839 Alexander, grootvorst, troonopvolger van Rusland, in gezelschap van zijne doorluchtige Nederlandsche bloedverwanten de merkwaardige nederige woning van den grooten Peter hinnenleiden, bij welke gelegenheid de prinses van Oranje, later koningin, aan welke dit huisje bij de geboorte van haren tweeden zoon, prins Alexander, door haren koninklijke schoonvader ten geschenke gegeven was, daarin een dejeunér aan de koninklijke familie aanbood. Van Orden zorgde dat het bezoek van den grootvorst door eenen fraaijen algemeen verkrijgbaren gedenkpenning vereeuwigd werd, waarvan hij later voor eigene rekening den vorstelijken bezoeker een gouden exemplaar mogt doen geworden, die hem als blijk van erkentelijkheid eenen diamanten ring toezond. In 1837 was van Orden voor zes jaren lid van de Staten van Holland geworden; in 1843 werd hij wederom voor zes jaren gekozen. Later bleef hij, bij de splitsing der provincie Holland in twee deelen, tegen welke splitsing hij stemde, als lid der provinciale staten van Noord-Holland zitting houden. Hij wilde zich, na de wetsverandering, in zijnen ouderdom, niet aan de stemming voor dat collegie wagen en bedankte in tijds. In Nov. 1844 nam hij tot groot leedwezen zoowel van zijne stadals gewestgenooten, bij het klimmen zijner jaren en het toenemen der gebreken des ouderdoms, zijn ontslag als burgemeester, gelijk ook in November 1850 als lid van den gemeenten raad. Op den 16 Julij had hij het genoegen mogen smake-

den eersien steen aan het nieuwe stadhuis der stad Zaandam te leggen; ter linkerzijde van den opgang wordt het aandenken er daarvan in hardsteen bewaard.

Reeds vroeg had van Orden een groote voorliefde voor de overblijfselen der nationale kunst en oudheid. Hij verzamelde dan ook weldra, bij nieuwere, oude boeken, aardewerk, zoo potten als beeldwerk, oude kaarten, platen, portretten, munten en penningen, en onder deze vooral leg- en gilde penningen. Vooral was het de pennigkunde, aan welker beoefening hij zich wijdde en gaf daarvan in 1825 een belangrijke vrucht in zijne Handleiding voor verzamelaars van Nederlandsche historie penningen, waarop tusschen de jaren 1828 en 1830 zijne Bijdragen tot de Numismatiek volgde. Dit werk, waarvoor nog belangrijke bijdragen voorhanden zijn, is, ten gevolge van de afgebrokene betrekkingen tusschen Nederland en Belgie gestuit. De hoogleeraar van der Chys, gaf van beide werken een breedvoerig verslag in zijn Tijdschrift over algemeene Munt- en Penningkunde D. I bl. 445-447. Behalve aan vele anderen heeft van Orden belangrijke diensten bewezen aan J.C. de Jonge en J. de Vries, bij de zamenstelling van hun werk getiteld: Nederlandsche gedenkpenningen verklaard dat in 1822 en 1837 in twee deelen het licht zag. Met Schenkel gaf hij in 1841 Bijdragen over de Penningkunst, en plaatste menig belangrijk artikel in het gemelde tijdschrift en in de Kunst- en Letterb. Zijne groote bedrevenheid in penningzaken deed hem, die in de orde der vrijmetselaars een aanzienelijk waardigheid bekleedde (in 1814 werd hij meester in de Loge Vincit vim virtus te Haarlem, en, na het oprigten der loge Anna Paulowna Grootmeester te Zaandam en werd in Januarij 1840 meester van eer), ook eenmaal benoemen in eene commissie, die belast was met het verzorgen van een gedenkpenning, geslagen bij gelegenheid van het 25jarig feest van prins Frederik der Nederlanden als grootmeester van de orde der vrijmetselaren in Nederland, en toen Zacharias zijne Numotheca Latomorum bewerkte, raadpleegde hij van Orden over de tot de orde der vrijmetselaars behoorende in Nederland geslagene penningen. In 1842 werd hij ridder van den Nederlandsche Leeuw. Reeds ten jare 1794 werd hij lid van het departement Oost-Zaandam van het Nut van 't algemeen, later was hij eenigen tijd voorzitter van het departement Zaandam en bleef lid tot aan zijn einde, dus gedurende bijna zestig jaren. Sedert 1823 was hij lid van de maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leyden, ook boden het provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen, het Friesch genootschap voor Geschied-, Oudheid en Taalkunde, het Noord-Brabandsch genootschap tot lidmaatschap aan. Den 24 October 1826 werd hij benoemd tet correspondent van

het koninglijk Nederlandsch instituut. Ook was hij lid van de société Numismatique Belge.

In 1798 trad hij in den echt met Marytje Poel, die hem drie dochters schonk, van welke twee hem overleefden, doch waarvan de derde de moeder het leven kostte en wel in 1804. In 1807 ging hij een tweede huwelijk aan met A.G. ten Klooster van Zwolle, doch ook deze moest hij, na eene ontijdige bevalling in Nov. 1808 grafwaarts begeleiden. In 1813 huwde hij nogmaals met Maretje Dekker, welke echtverbintenis in 1828 door den dood werd ontbonden.

Na langdurige sukkeling, doch een kort ziekbed, ontsliep hij den 13 Januarij 1854. Zijn portret is in steendruk uitgegeven, de hoogleeraar P.O. van der Chys vervaardigde zijne levensschets, die onder de levensschetsen der in 1853-1854 ontslapene leden der maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leyden geplaatst is, waaruit wij deze hebben getrokken.

Hij schreef:

Operateur of steensnijder alsmede iets over zijn leven. (1840). Eene teregtwijzing van het door den heer Teding van Berkhout in No. 188 vermelde.

Handleiding voor verzamelaars van Nederl. Historie penningen. Leid. en Zaandam 1825, 1830, 2 st. 8^o.

Bijdragen tot de Numismatiek voor het koningrijk der Nederlanden. Zaandam 1828-1830, vier st. m. pl.

Bijdragen voor de Penningkunde. 's Hage 1841 (met A.D. Schinkel; niet in den handel).

In het Tijdschrift voor algem. Munt- en Penningkunde van den Hoogl. van der Chys:

Beredeneerde Naamlijst van alle de gedenk- en legpenninningen, munten, nood- of belegeringspenningen enz. welke gevonden worden in de penningwerken van F. van Mieris en G. van Loon, in vervolgen van het Kon. Ned. Instituut, ook zoo veel mogelijk in de overgeslagene en ontbrekende en voornoemde werken aan te wijzen in D. II. st. 1, 2, 3.

Over twee weinig bekende gedenkpenningen van Albert Durer.

Iets over de zoogenaamde noodmunt van de stad Groningen. (1834).

Iets over de Groninger noodmunt van 1672. (1836).

Over den makelaars gildepenning van Amsterdam. (1836).

Iets over den Nederlandschen stempelsnyder of medailleur Theodorus van Berckel. (1836).

Beschrijving van twee gedenkpenningen ter eere van Jaques de Beaulieu,

Klein betoog der nietigheid van in den Zuidplas gevondene munten, in Amsterd. Cour. No. 191.

In algem. Kunst- en Letterbode:

Iets over de 10 Zweedsche Noodmunten, benevens het leven en uiteinde van den Baron van Görtz, den uitvinder van dezelve. (1826).

Bijdragen tot de geschiedenis des Vaderlands en ophelderingen rakende de noodmunten van Oudenaarden 1582. (1828).

Kleine bijdragen tot de Nood- of belegeringsmunten van Antwerpen. (1932).

Over de fraaije toetssteenen tafel door G. van Rijswijk bewerkt en te Delft bij den heer van Kuijk berustende. (1833).

Iets ter aanvulling der tijdrekenkundige teregtwijzing rakende zeker versje. (1840).

Over de liedboekjes onzer vaderen, vooral onder onze Noord-Hollandsche Landgenooten, mopjes genaamd, later bepaald aver het Medenblicker Scharrezoodtje, de Enchuyser Ybockens en 't Hoorns trekschuitje. (1846).

Over het dusgenaamde malle schip. (1847).

Verhandeling over Pieter Florisz. vice-admiraal van Holland en West-Friesland in het Noorder kwartier in Magazijn over Wetenschappen, Kunsten en Letteren van N.G. van Kampen. D. X. (1830).

Zie behalve de gemelde Biographie, Honig, Geschied. der Zaanl. D. II. bl. 393; van Geuns, Beschrijv. van Zaandam; Cat. der Maatsch. v. Nederl. Letterk. D. II. bl. 29; Muller, Cat. v. Portr.