Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 14

[Pieter van Opmeer]

OPMEER (Pieter van) of Opmeer werd den 13 Sept. 1526 te Amsterdam geboren. Zijn vader, die denzelfden naam droeg, stamde af van een Noord-Hollandsch geslacht, dat door Jacoba van Beijeren tot den adelstand was verheven. Zijne moeder, Maria van Akersloot, was van geen minder aanzienlijken afkomst. Daar hij zijn vader vroeg verloor, belastte zich zijne moeder met zijne opvoeding en beijverde zich om hem het noodige onderwijs te doen geven. Zijne eerste leermeesters waren Alard van Amsterdam en Nicolaas Cannius. Uit hunne school ging hij naar Leuven en vervolgens naar Doornik, waar Claudius Warin hem in de Fransche taal en wiskunde onderwijs gaf. Toen hij 19 jaren oud was, riep zijne moeder hem naar het vaderland terug, en trad hij in den echt met Sophia Sasbout. Later schijnt bij zich te Delft, waar de familie zijner echtgenoote woonde, nedergezet en het onderwijs van den rector Petrus Resenius, of Reseniks die hem o.a. Euklides verklaarde, in het Grieksch genoten te hebben. Bij het Grieksch voegde Opmeer vervolgens de geneeskunde en regtgeleerdheid, zonder daarin eenig onderwijs te genieten, en maakte zich gereed te Leuven den titel van licentiaat in de regten te bekomen, toen de toenemende onlusten hem bewogen zich op de godgeleerdheid toe te leggen om de onroomschen te kunnen bestrijden. Nadat Briele ingenomen was, achtte Opmeer, een ijverig roomschgezinde

vooral na den moord aan Cornelius Musius gepleegd, de woede van Lumey, graaf van der Mark te moeten ontwijken; begaf zich naar het Spaansche leger voor Leyden en werd door François Valdez, kolonel van het regement van Lombardye, tot secretaris van den krijgsraad aangesteld. Na het opbreken van het beleg, volgde hij Valdez naar Henegouwen, van waar hij door den schout Pieter Pieterszoon werd uitgenoodigd naar Amsterdam te komen, ten einde aldaar zijne geloofsgenooten in hunne trouw aan de kerk te versterken. Hier bleef hij tot in 1578, toen ook deze stad aan de zijde der staten overging, en de roomsche geestelijkheid verbannen werd. Opmeer ontvlugtte het hem dreigend gevaar, maar werd desniettegenstaande openlijk ingedaagd.

Hij vestigde zich te Delft, waar hij nieuwen ijver ten behoeve van het roomsche kerkgeloof ten toon spreidde. Volgens sommigen zou hij vroeger of later, Willem I als ingenieur hebben gediend. Hij overleed den 4 November 1594 in die stad en werd in de oude kerk begraven.

Opmeer was een ijverig beoefenaar der wetenschappen, en had zulk een gelukkig geheugen dat hij in zijn ouderdom al de oden van Horatius en de blijspelen van Terentius zou hebben kunnen opzeggen. Ook beoefende hij de schilder-, graveer- en bouwkunde en stond in achting bij de beroemste kunstenaars van zijn tijd, zoo als bij Maarten van Heemskerck, Pieter de Langhe, Willem Totter, Frans Floris, Antonie de Moor en Philip Galle. Ook behoorde de kardinaal Hovius, Arias Montanus, Martinus Duneanus, Petrus Baccherius, Pontus Heuterus en anderen tot zijne vrienden.

Zijne vrouw Sophia, dochter van Petrus Sasbout, afstammeling van een edele en oude familie, schonk hun verscheiden kinderen, o.a. Petrus Opmeer (die volgt) en Lucas dr. in de beide regten. Hij gaat in plaat uit.

Hij gaf in het licht:

Vincentius Lirinensis, Een seer schoon boecxken voor die outheijt ende waerheijt des gemeene christen gheloofs, teghens die Godloose niewicheijden alder ketterijen, beschreven over duijsent jaren door Vincentium Livinensem Gallum, ende nu wt den Latijne in onse Nederduijtsche sprake overgheset. Haarlem 1561, 12^o.

Ook zette hij eenige twistschriften van Leo Empacius, pastoor van Oudeburg, die tot het protestantisme was overgegaan uit het Latijn in het Hollandsch over, en liet ze in 1568 te Delft drukken. Later rigtte hij een afzonderlijk werk tegen dezen afvallige, getiteld:

Officium Missae apud Ecclesiam tempori quatuor primorun

conciliorum generalium in usu fuisse historica Assertio.... ad illustriss. Ducem Albanum. Excud. Antverpiae Christ. Plantinus impensis Simonis Pauli Delphensis 1570. 8^o. Met verzen van Corn. Musius, Corn. Frilatinus, Petrus Apherdianus, Martinus Duncanus en Petrus Baccherius tot lof van den schrijver. Hier tegen schreef Empacius, waarop Opmeer in het licht gaf:

Responsio ad VIII articulos, a Leone Empacio, adversus Assertionem suam propositos. Antv. Christ. Plantinus 1570, 12^o.

Zijn haat tegen het Protestantisme openbaarde hij vooral in zijnen historischen arbeid. Hij schreef eene geschiedenis der wereld van de schepping tot zijnen tijd. Hij zelf voltooide die tot 1569. Na zijnen dood, werd zij door Laurentius Beyerlinck, kanunnik van de hoofdkerk, en aartspriester van Antwerpen, voortgezet tot 1611 en met den volgenden titel uitgegeven:

Opus chronographicum orbis universi a mundi exordio usque ad annum 1611. Continens historiam, inones et elogia summorum pontificum, imperatorum, regum ac virorum illustrium, in duos tomos divisum: Prior, auctore Petro Opmeero, ... a condito orbe ad suam usque aetatem bono publico a Petro filio evulgatus: posterior, auctore Laurentio Beyerlinck cive et canonico Antverpiano. Antv. 1611. Ook zonder het vervolg van Beyerlinck, Colon. 1625. 8^o.

Ofschoon dit werk niet geheel zonder verdiensten is, zoo is het echter niet naauwkeurig, en zijn bittere haat tegen de onroomschen maakte hem niet zelden onregtvaardig jegens deze. Het is met goede houtsnede voorzien, en onder deze zijn portret (Aet. 69 A^o. 1595) met zijn leven door Valerius Andreas. Achter de laatste uitgaaf (Colon. 1625. 4^o). vindt men:

Historia Martyrum Batavicorum sive Defectionis a fide Maiorum Hollandiae initia: Duas in Decades distributa, auctore etc. Praemitlitur S. Hieronis Scoti in Hollandia Martyrium celebratum in XVII Augusti, prosa et carmine, Antehac numquam, ne a Surio quidem, editum. Colon 1625.

Deze zeldzame, afzonderlijke, uitgave wordt niet vermeld bij de Wind maar wel gezegd dat de Historia het eerst uitgegeven is achter de tweede editie van het Opus chronographicum orbis universi, Colon. 1625 8^o. Later werd zij met een aantal bijvoegsels in het Hollandsch vertaald en uitgegeven met den volgenden titel: Martelaarsboek, ofte historie der Hollantsche martelaren, welken in het christen catholyk geloof en godsdienst, soo ten tijde van de woeste heidenen, als der Hervormde nieugesinden seer wreed sijn omgebragt, waarin veel gedenkwaardige saken verhaald worden, die men bij an-

dere gedenk-schrijvers niet vind; en met eenige bijvoeging vermeerderd. Mitsgaders de levens van de eerste voornaamste Hollandse heiligen, kristen-voorgangers en patroonen met veele schoone afbeeltsels verciert. Nu op het nieuw met aanteekeningen vermeerdert. Nader bewys en bygevoegde aanmerkingen wegens eenige kort gemetde saeken, in het Hollands katholijk martelaers-boek met de levens der Hollandse heiligen en christen oudheden. Te Antwerpen bij Petrus Pratanus 1700-1702 3 stukken 12^o. Er bestaat eene uitgave tot Antwerpen bij Petrus Pratanus, in 't jubel jaar onses Heeren 1700. Op den titel vindt men achter het woord patroonen slechts begrepen in twee deelen, met twee Registers. Vooraf gaat hei leven van Opmeer door Val. Andreas met zijn portret, waaronder Petrus Opmeerus historiographus.

Dat Martelaarsboek staat hoog bij de Roomschgezinden aangeschreven en is niet van belang ontbloot; doch ook dit geschrift van Opmeer is gelijk alle zijne vorigen niet onpartijdig.

Zie Sweertius, Alh. Belg. p. 604; Val Andreas, Bibl. Belg. p. 751; Foppens, Bibl. Belg. T. II, p. 804: Paquot, Mem. T. I, p. 340 suiv.; Wagenaar, Amst. D. III, bl. 205; de Wind, Bibl. v. Nederl. Geschieds. bl. 137 volgg.; Glasius, Godgel. Nederl. o.h.w.; Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, (Aanh.) Kobus en de Rivecourt, Jöcher en Adelung; Van Kampen, Bekn. Geschied. der Ned. Lett. en Wetens. D. I, bl. 86, 253; Muller, Cat. v. portr.