Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Tweede stuk

[Philippus Ludovicus Statius Muller]

MULLER (Philippus Ludovicus Statius), zoon van Christoph. Anton, werd in 1745 als proponent bij de Luthersche gemeente te Amersfoord beroepen. Van hier vertrok hij in 1750 naar Leeuwarden, waar hij gedurende zijn vijfjarigen dienst met vele onaangenaamheden had te worstelen. Muller, een man van wijsgeerige denkbeelden, stond in godsdienstige denkwijze en begrippen verre boven zijn tijd, doch was tevens van een scherp en driftig karakter, dat zich niet naar de vatbaarheid van het grootste gedeelte zijner gemeente wist te schikken. Geen wonder dat hij weldra van onregtzinnigheid verdacht, en door zekeren keurslijfmaker, Frederik Lentz, lid van den kerkeraad, den 5 April 1750, beschuldigd werd, hoofdzakelijk in de leer van B. Bekker, over den duivel, in te stemmen. Muller verdedigde zich echter, en de kerkeraad nam genoegen in zijne verklaring. Lentz begaf zich nu met zijne klagten tot het Amsterdamsche consistorie, dat den verlichten man wel niet volkomen vrij sprak, doch een vergelijk tusschen hem en zijn beschuldiger bewerkte. Deze was echter niet te vreden, en verlevendigde in het volgend jaar met Johannes Karssen, wieldraaijer van beroep, mede lid van den kerkeraad, de zaak met nieuwe hevigheid. Het meerendeel van den kerkeraad, verontwaardigd over deze nieuwe beschuldiging, riep de tusschenkomst van het Amsterdamsche consistorie in. Dit sprak den predikant wel vrij van ketterij, maar toch zóó, dat het bleek, dat het hem inderdaad daarvan verdacht. Die kerkelijke handeling bragt dan ook de gemoederen te Leeuwarden niet tot bedaren. In 1753 werd er een klassikale commissie, uit tien predikanten en ouderlingen bestaande, gezonden om Muller te hooren en te oordeelen. Zij verklaarden hem schuldig aan ketterij, ofschoon zij aannam dat zijne schuld niet uit boosheid, maar uit onkunde ontstond. Zijne heterodoxie betrof voornamelijk de leer van Adams val, de erfzonde, 's menschen oneindig bestaan, de magt en onmagt der menschen, den vrijen wil, de regtvaardiging, het wezen des geloofs, de wedergeboorte en de zaligheid der heidenen.

Hij en de handhavende kerkeraad verdienden wel van hun ambt ontslagen te worden, doch uit toegeeflijkheid werden zij opgeroepen zich binnen zes weken voor het Amsterdamsche consistorie en afgevaardigden van Deventer te komen zuiveren.

Deze echter achtten zich ongehouden aan deze oproeping te voldoen, en noodigden van hunne zijde de klassikale afgevaardigden naar Leeuwarden om hunne beschuldigingen te bewijzen. Deze stelden alles in het werk om aan de zaak een andere gedaante te geven, doch Muller en den kerkeraad ongehoord veroordeeld hebbende, waren zij onbevoegde regters geworden, en geen hooger kerkelijke regter kon beslissen, zonder dat de kerkeraad van Leeuwarden zulks verlangde. Ondertusschen namen de moeijelijkheden in de gemeente te Leeuwarden toe, totdat er eindelijk den 3 Jan. 1754 in de Luthersche kerk aldaar, in het openbaar, een twistgesprek tusschen Muller en zijne aanklagers Lentz en Karssen, door Johannes Datz, een passementwerker, en Hendrik Meijer, een rijtuigverhuurder, ondersteund, werd gehouden, waarin de laatsten een beslissende neêrlaag kregen.

Het twistvuur, niet gedoofd, zou ligtelijk weêr in laaije vlam zijn uitgebarsten, indien Muller niet in 1756 tot hoogleeraar te Erlangen was beroepen. Hij aanvaardde zijn ambt met eene Dissertatio inauguralis de justa probabilitatis valore (Erl. 1757), werd lid der keizerlijke akademie van natuuronderzoekers te Weenen, en van het koninklijk genootschap te Berlijn, en overleed in 1776.

Hij gaf, behalve eene kosthare overzetting van G.W. Knorr, Deliciae naturae of uitgelezen kabinet van natuurlijke zeldzaamheden welke de drie rijken der natuur aanbieden. Dordr. 1771. 2 d. fol.

De Zedenmeester der kerkelijken. Amst. 17[...] (z.n.)

Lijkreden over het smartelijk afsterven van .... C.A. Muller. Leeuw. 1749. 4^o.

Tranen eenes volks over het verlies van een eminent opperhoofd. Leeuw. 1751.

Kort ontwerp der zedelijke oogmerken Gods bij de schepping en regeering der weereld. Amst. 1762. 8^o.

Veel hoofden veel zinnen, of wijsgerig onderzoek over het verschil der gemoederen. Amst. 1765. 2 d. 8^o. 17[...]0 (4^e dr.)

Het belang der Souvereinen en des volks in het vieren van den dank-, vast- en bedendag. Leeuw. herdr. Amst. 1768. 4^o.

Eenzame nachtgedagten over de wereld. Amst. 1769 (2^e dr.) 1770 3 d. 8^o.

Bedenkingen betreffende den dierlijken oorsprong der koraalgewassen, waar achter gevoegd is een Akademische redevoering over den oorsprong en aanwas der Natuurlijke historie, uit het Latijn. Dordr. 1775. 8^o.

Uitbreiding over de vier eerste Hoofdstukken van Salomons Spreuken. Amst. 1785.

Zie Ypey, Gesch. d. Chr. kerk in de XVIII^e eeuw, D. IV. bl. 383; Missive der Luth. kerkenr. v. Leeuw. aan de kerkenr. der Luth. Gem. in Nederl.; Tweede Missive enz. Grondige en bondige Nederl. der zoog. classik. Decisie; Hist. en onpart. verh. van de verschillen, in de Luth. Gem. te Leeuw.; De Theologie van Ds. P.L.S. Muller en die van A. Meijer; de Wereld tot een onpart. oordeel geroepen over de brieven, enz. gevallen bij het E. Consist. d. Luth. Gem. te Amsterd.; Onmidd. verv. op Wagenaar, D. XXIII. bl. 525; Ned. Jaarb. 1753, 1754; Schultz Jacobi en D. Nieuwenhuis, Bijdr. D. I bl. 105, D. V. bl. 220, D. VII. bl. 108. verv.; Glasius, Godgel. Nederl.; Kobus en de Rivecourt; O. Sepp, J. Stinstra en zijn tijd, D. II. bl. 239, 240; Arrenberg, Naamr. bl. 366; Muller, Cat. v. portretten.