Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Jan van Marnix]

MARNIX (Jan van), heer van Tholouse en Budingen, zoon van Jakob van Marnix en van Maria van Hamericourt of Hammericourt, dochter van Hendrik, heer van Willency, Mont St. Aldegonde, Villeris, Neuville, en van Elisabeth van Spangen, dochter van Filips en Anna van Bergen. Hij oefende zich te Genève onder Calvijn en Beza in de godgeleerdheid, was een der eerste teekenaars van het verbond der Edelen, en nam deel aan hunne vergaderingen te Breda en St. Truyen. Ook onderteekende hij het smeekschrift der hervormden, waarbij zij den koning drie millioenen voor hunne godsdienstvrijheid aanboden. Der hervorming hartelijk toegedaan, en bevriend met Willem I, gebruikte deze hem tot verschillende gewigtige zendingen, zoo als naar Antwerpen, om de hervormden te bewegen, dat zij nergens dan in de nieuwe stad hunne godsdienst gemeenschappelijk zouden uitoefenen. Kort na hem kwam Oranje zelf in de stad, en het schijnt dat toen de aanslag op Walcheren en Middelburg gesmeed is, die Jan van Marnix dadelijk, doch vruchteloos, heeft ondernomen.

Was deze aanslag, door Wagenaar en 's Gravezande breedvoerig geboekt, gelukt, dan zou hij vermoedelijk een grooten keer van zaken hebben te weeg gebragt. Hij sneuvelde nog voor de komst van Alva te Oosterweel (3 Maart 1567).

Hij huwde met Catharina van Ghoor of Goor, dochter van Alard, heer van Kaldenbroek en Bongard, en van Ursula van Wyenhorst, wier moeder was Anna van Ophoven,

en liet eéne dochter na, Ursula, getrouwd met Bernard van Locetsenrade of Loutsenrade. Hij was bevriend met den beroemden geneesheer Paschasius Justus, die een werk in het licht gaf, getiteld: Alea sive de curanda ludendi in pecuniam cupiditate, in 1560 opgedragen aan Maximiliaan van Bourgondië, heer van Wackene en Capelle. In de opdragt verzocht hij den vlootvoogd een afdruk van dit werkje te doen toekomen aan de twee uitmuntende broeders, Jan en Filips van Marnix, edele en bij uitstek kundige jongelingen (nobiles et singulari doctrina atque eruditione praediti adolescentes Joannes et Philippus Marnicii, fratres optimi, tuique amantissimi). Met den eenen had hij eenigen tijd zeer gemeenzaam verkeerd, zoodat zijn vertrek hem bedroefde, den anderen had hij, te Boulogne, van eene gevaarlijke ziekte genezen, en zijne dankbaarheid ondervonden.

Zie Butkens, Trophées de Brabant, T. II. p. 265; Strada, de Bello Belg. lib. V. p. 206, 287; le Charpentier, Hist. de Cambray et de Cambresis, p. 767; Haraeus, Annal. Duc. Brab. T. III. p. 37, van der Haer, de init. tumult. Belg. p. 204; Bor, Ned. Oorl. B. II. bl. 25, 62, B. III. bl. 86, 87, 110; A.H. Petri, Hist. des troubles et guerres civiles des Pays-Bas, p. 83-91, en in de vert. (Hist. d. Ned. oorl. bl. 47-51; van Meteren, Ned. Oorl. B. II. f. 44 vers.; Pontanus, Hist. Gelr. op de jaren 1528, 1538, 1543, 1551; Viglius, ad Hopper. Epist. V. p. 355; Marcus, Sent. van Alva, bl. 103; Gerdes, Scrinium antiq. T. II. P. I. p. 54; Brandt, Hist. d. Ref. D. I. bl. 393-395; Bijv. tot het eerste deel, bl. 54; te Water, Kort verh. d. Ref. v. Zeel. bl. 88, 99, 117-127; Verbond der Edelen, D. III. bl. 26-29, 553, D. IV. bl. 423, 465, 466; 's Gravezande, Tweede Eeuwg. d. Middelb. Vrijheid, bl. 67, 77; Gedachtenis der Synode te Wezel, bl. 66-69; Wagenaar, Vad. Hist. D. VI. bl. 125, 222, 223, 225, 226; Beaufort, Lev. v. Willem I, D. I. bl. 566, 569, 570; Groen van Prinsterer, Archives de la maison d'Orange-Nassau, T. II. p. 13, 34, 35, 58, 62, 161, 274, 284; T. V. p. 417; Arend, Motley, The rise and fall of the Dutch republic.