Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Andreas Gerardi Hyperius]

HYPERIUS (Andreas Gerardi) of Gheeraerdts (Andreas) werd te Yperen, waaraan hij zijn naam ontleende, en zijn vader Gerard advokaat was, den 10 Mei 1511 geboren. Zijne moeder Catharina Coels, was afkomstig van eene patricische familie te Gend. Toen hij elf jaren oud was, zond zijn vader hem naar Warneton, waar hij onderwijs ontving van Jacobus de Paep of Papius, die voor een goed dichter werd gehouden, en van Johannes Zaparus, die Grieksch en He-

breeuwsch verstond. Twee jaren later begaf hij zich naar Rijssel, waar hij zijne letterkundige studien vervolgde onder Johannes Lacteus, die hem de Fransche taal leerde. Het volgende jaar genoot hij het onderwijs van Nicolaas van's Hertogenbosch, die de fraaije letteren onderwees te Doornik. Van daar keerde hij naar huis terug, waar zijn vader hem als klerk op zijn kantoor nam en hem met het afschrijven van processtukken bezighield. Na den dood van zijn vader, in 1525, bleef hij nog drie jaren bij zijne moeder, waarna hij zich naar Parijs begaf, waar hij zich eerst op de physica, later op de theologie en tevens onder Nicolaas Clenard, Johannes Sturmius en Bartholomeus Latomus, op de Grieksche en Latijnsche taal toelegde en het overige van zijn tijd besteedde met het onderwijzen van eenige Fransche en Spaansche jongelieden, met welke hij de drie eerste maanden van elk jaar reisde om de universiteiten van het koningrijk en van Italie te bezoeken.

Na zich nog eenigen tijd in de geneeskunde en het kanonnieke regt geoefend te hebben, keerde hij in 1536 naar Yperen terug en begaf zich van daar naar Leuven, bezocht de noordelijke provincien, vervolgens Duitschland, en keerde in 1537 naar zijn geboortestad terug. Niet lang daarna begaf hij zich naar Engeland, waar hij ondersteund door den baron Karel de Montjoie, zoon van dien Willem de Montjoie, die door Erasmus zoo zeer geprezen is, in 1540 de universiteit te Cambridge bezocht. In Februarij 1541 wilde hij ook die van Oxford bezoeken, doch zich in Engeland niet veilig achtende, wegens de edicten van Hendrik VIII omtrent vreemdelingen, keerde hij naar zijn vaderland en geboortestad terug, en besloot naar Straatsburg te gaan, ten einde er met Maarten Bucer te spreken, maar zijn reis door Hessen genomen hebbende, vond hij zich genoodzaakt te Marburg te blijven, tot dat zijne goederen te Frankfort waren aangekomen. Hier vond hij Gerard Gildenhauer, met wien hij te Nijmegen kennis had gemaakt, en die aldaar thans de godgeleerdheid onderwees. Deze haalde Hyperius over hier te blijven en hij zag zich kort daarna door Johannes Ficinus, kanselier van den landgraaf, tot opvolger van zijn vriend, dien de ouderdom belette zijn ambt verder waar te nemen, benoemd. Hij bekleedde het tot den 1 Februarij 1564, toen hij in den ouderdom van nog geen 53 jaren overleed.

Hij werd in de hoofdkerk te Marburg nevens Gildenhauer begraven. Petrus Nigidius en Theodorus Beza vervaardigden epigrammen ter zijner eere en Wi-

gand Orthius, zijn opvolger, hield eene lijkrede op hem. Hij huwde 27 Februarij 1544 Catharina Orth of Orthia, dochter van Lodewijk Orthius, ontvanger te Marburg, weduwe van Joh. Harpilius, en liet 6 zonen en 4 dochters na.

Hij schreef:

De Cosmographia, Hugenoeae 1532, 4^o.

Arithmetica quaedam.

Geometrica.

Optica.

Astronomica.

Rhetorica, Tiguri 1566, 12^o.

Dialectica, Tiguri 1566, 12^o.

Physica.

Compendium Physices Aristotelicae, Basileae 1574, 4^o.

Ad decem libros Ethicorum Aristotelis Scholia, Basileae 1586, 12^o., Lictae 1600, 4^o.

De honorandis Magistratibus commentarius, in quo Psalmus XX (Exaudiat) enarratur. Ejusdem in Psalmum XII (Salvum me fac) in quo oratur ut Dominus, extirpatis omnibus erroribus, synceram doctrinam ubique promoveat, Paraphrasis, Marpurgi 1541, 12^o.

Paraphrasis in Psalmum XXII.

Catechesis, Marpurgi 15.., in 16^o.

De formandis concinionibus sacris, seu de interpretatione scripturae populari, libri duo, Marpurgi 1553.

Observationes locorum in eas Evangeliorum particulas, quae singulis Dominicis recitari in Ecclesiis consueverunt. Methodi Theologiae, sive praecipuorum Christianae Religionis Locorum communium libri tres, Marpurgi 15.., 12^o.

It. Jam. denuo in locum editi Adjecta est de ejusdem Hyperii vitâ et obitu D. Wigandi Orthii oratio, Basileae 1568, 12^o.

De Theologo, seu de ratione studii Theologici, libri quatrior, Basileae 1556, 12^o., Tiguri 1572, 12^o., 1582, 12^o.

Topica Theologica, Tiguri, Christoph. Froschoverus, It. Basileae offic. Oportiniana, 12^o.

De studiosorum vitâ et moribus.

De S. Scriptura e lectione ac meditatione quotidianâ, Christianis omnibus necessaria, Libri duo, Marpurgi 1564, 12^o., Basileae 1569, 12^o. Libri quatuor, Basileae 1581, 12^o.

Feriarum Scholasticarum libri, 12^o.

Opuscula Theologica in totius Christianae Reipublicae utilitatem conscripta nuncque primum in lucem data, Basileae 1570 8^o. Dit deel bevat 14 verhandelingen. Pars secunda, Basileae 1571, 8^o., bevattende 11 verhandelingen.

Zijn zoon Laurens gaf lang na zijns vaders dood een nieuwe verzameling van diens geschriften, bevattende eenige zijner verklaringen van Paulus, Tiguri, Christoph. Froschoverus 1582, tot 1584, 3 t. fol. Paquot geeft de titels der stukken in deze deelen vervat, even als die der beide vorige deelen op.

Het portret van Hyperius vindt men in de Bibliotheca, sive Thesaurus virtutis et gloriae van Boissard, stuk III, fig. 34, p. 141, door J.T. de Brij gegraveerd en in de afbeeldingen der godgeleerden uitgegeven door J. Verheijden, 's Hage 1603, 4^o.

Zie W. Orthii Theol. ac Ling. Prof. in Acad. Marpurg. Or. de vitâ et obitu - Hyperii, Marp. 1564, 4^o.; Melchior Adam, Vitae Theol Germ., edit. Francof. 1706, p. 187-190; Freheri Theatr., p 198, 199; J. Verheiden, Praest. aliquot Theol Effigies et Elegia, p. 94-98; Conringius, l.c. Saec, XVI, c.l. p. 161, o.n. Krantzii; Bayle, Dict. Hist. Crit., i.v.; Morhofii Polyh., T. p. 988; Crenii Anim. Philol., Part. I. § 3, p. 3, Part. X. p. 189, Part. XIV. p. 107, s. Part XVI. p. 183; Frid. Gotth. Freytag, Anal. Litt., p. 478, et Adparatus Literarius, T. III. Nr. XLIX, p. 190-192; Cat. Bibl. Bunav., T. I. Vol. II. p. 1346; J.M. Schröck, Abbildungen, T. I., Tafr. III. Nr. XXV. p. 259-267; Saxe, Onom., T. III p. 226, 228; Foppens, Bibl. Belg., T. I. p. 53; Paquot, Mém., T. XVII. p. 185-201; Te Water, Ref. van Zeel, bl. 298, 299; Tweede Eeuwget. der Nederl. Geloofsbel., bl. 32.