Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Jan Gerrit Hulleman]

HULLEMAN (Jan Gerrit) werd te Utrecht geboren, en voor de beoefening der oude letteren opgeleid aan het gymnasium aldaar, dat hij den 19 September 1832 verliet met eene redevoering de Dione Syracusano, qui post infractum a se Dionysiorum tyrannidem foeda proditione periit. Nu genoot hij als student het onderwijs van van Heusde en Goudoever, die zijnen ontwaakten ijver aanvuurden en leidden. Met groote ingenomenheid volgde hij getrouw hunne lessen en was weldra een hunner meest geliefde leerlingen. Nadat hij den 29 Junij 1835 candidaat in de letteren was geworden, besloot hij de beantwoording te beproeven der in 1836 aan de Utrechtsche hoogeschool uitgeschreven prijsvraag: Ex antiquae poëticae principiis, atque ex ipsa civitatum anttquarum historia effatum explicetur veterum, quod apud Ciceronem est pro Cluentio, c. 52. Legum omnes servi sumus ut liberi esse possimus. Zijn stuk werd bekroond, verscheen in de Annales van 1836

tot 1837 en toonde reeds zijne groote bekendheid met de schriften der ouden en de geschiedenis van Griekenland en Rome. Den 20 Junij 1838 verdedigde hij zijne Diatribe in T. Pomponium Atticum en drie maanden later werd hij tot buitengewoon leeraar aan het athenaeum te Maastricht benoemd, met de bepaalde roeping om het Grieksch te onderwijzen. Behalve de uren, die hij aan de lessen bij het athenaeum besteedde, gaf hij nog aan velen, die zulks verlangden, bijzonder onderwijs, en wist daarenboven nog tijd te vinden om zijne geliefkoosde studien voort te zetten. Deze waren op de oude historici gerigt, want had van Heusde vroeger hem op de ontwikkeling der historiographie bij de ouden opmerkzaam gemaakt en aangetoond hoeveel op dit gebied nog te bearbeiden was, de uitgave van Vossius' werk de Historicis Graecis et Latinis door Westermann bezorgd, werd hem de aanleiding om meer bijzonder zich met het verzamelen der overblijfselen bezig te houden der oude geschiedschrijvers, wier werken zelve verloren zijn geraakt. Hulleman koos zich voor het eerst ter bewerking de geschiedschrijvers uit het tijdvak van Alexander den Groote, en zich, voortdurend bezig houdende met het opzamelen der fragmenten van alle historieschrijvers, die hij ontmoette, nam hij zich voor die van Davis den Samier te bewerken.

In 1841 verscheen zijn werk:

Duridis Samii quae supersunt (Traj.)

Pas was echter zijn werk verschenen, of het werd bekend dat de heer van Gent, prorector bij het gymnasium te Delft, hetzelfde onderwerp onder handen had genomen. Dit gaf aanleiding dat deze in een Epistola critica de Duridis Samii reliquiis, aan Hulleman gerigt, eenige opmerkingen mededeelde en geschilpunten besprak. Ook elders bleek het, dat hetzelfde onderwerp anderer aandacht had getrokken, want Eckertz te Bonn was er mede bezig, maar gaf alleen eene dissertatie: de Duride Samii inprimis de ejus in rebus tradendis fide uit, waarin hij Hulleman's meening omtrent Duris' geloofwaardigheid bestreed. Ook verzamelde hij Hulleman te Maastricht voor Aristobulus en Clitarchus, en wilde over de Alexandri qui literarum laude et scriptis floruerunt, over de Scriptores Alexandri Magni en over Juba schrijven, en bragt alles bijeen, wat op Aristoteles, bovenal op diens beschrijving der verschillende staatsvormen, betrekking had.

In 1844 verschenen zijne Ptolomaei Eordaei, Aristobuli Cassandrensis et Charetis Mytelenaei reliquiae.

Dit werk bewees op nieuw zijne naauwkeurige en nette wijze van werken, en de verhandelingen over het leven

en de schriften dier schrijvers, die hij voor hunne fragmenten plaatste, doen ons te meer bejammeren dat hij de Historia critica historicorum antiquorum, die hij zich voorstelde eenmaal te zullen geven, en waarvoor hij zoo veel had verzameld, niet heeft mogen afwerken. In 1845 gaf hij in de Symbolae Litterariae Vol. VIII, zijne Disputatio de vita et scriptis Jubae Maurusii uit. Wat in zijne onderzoekingen Hulleman echter nog voortdurend belemmerde, zijne verwijdering uit de middenpunten van literarisch verkeer, die hem de noodige hulpmiddelen konden bieden, werd in 1847 verminderd. In April van dat jaar aanvaardde hij de betrekking van conrector aan het gymnasium te Amsterdam. Zijne Disputatio critica de Alexandrida Delpho voor de Symbolae, Vol. IX, 1848, was nog te Maastricht bewerkt. Zij strekte om een duister punt uit de geschiedenis der letterkunde op te helderen en Alexandrides plaats te doen maken voor Alexandridas den Delphier. Dit stukje was het gevolg van het onderzoek naar de schrijvers die den naam van Alexander hebben gedragen en zoo dikwijls onderling werden verward, hetwelk hem ook aanleiding gaf tot de Commentatio de Corn. Alexandro Polyhistore, die in 1849 verscheen in het eerste deel der Miscellanea Philologica et Paedagogica, in welke hij vervolgens zijne Quaestiones Graecae en zijne Annotationes de Historicis Graecis uitgaf. Bij al het werk, dat het gymnasium van hem vorderde, was hij nog, nevens den rector van het Utrechtsche gymnasium, zijn vroegeren leermeester A. Ekker, belast met de redactie van het Xde deel der Symbolae Literariae en later gaf hij met dezen en zijnen vriend, den tegenwoordigen hoogleeraar Boot, tot in 1851 de Miscellanea Philologica et Paedagogica uit.

In 1855 was hij het, die in overeenstemming met zijne mededoeenten en curatoren, met warmte en belangstelling het plan vormde om voortaan jaarlijks bij het berigt van het gymnasium een wetenschappelijke verhandeling te voegen, en zich terstond aanbood, zelf de eerste te leveren. Hieraan zijn wij zijne Disputatio critica de Annalibus Maximis verschuldigd.

De inhoud vond een beoordeelaar in dr. Engelbregt in de Gids 1856 D. I. bl. 145-175, die vooral de beschouwing van Niebuhr omtrent de Annales Maximi tegenover Hullemans betoog verdedigde en handhaafde. Dit gaf Hulleman aanleiding tot eene beantwoording in een Open brief aan Dr C A. Engelbregt ter toelichting en wederlegging zijner recensie, gevoegd achter de Gids 1856 om zijne meening nader uiteen te zetten, vooral omtrent

den tijd wanneer de Pontifices het album het eerst hadden voorgesteld, welken tijd hij na 309 gesteld had.

Eene andere beoordeeling verscheen in de heidelberger Jahrbucher 1856, No 55, S. 876 en door Hübner in de N. Jahrb. für Philol. u Pädag, B. LXXIX 1859. S. 401. Gedurende zijn verblijf te Amsterdam leverde Hulleman nog in de Mnemosyne eene recensie van Wijnne's werk de fide et auctoritate Appiani in bellis Romanorum civilibus enarrandis. In verband met dit stuk stond zijn stukje: de Paulo qui fertur Claudio in het volgende stuk der Mnemosyne, waarin hij uitvoeriger aanwees dat door dezen Paulus Claudius, door Appianus aangehaald, Claudius Pollio bedoeld werd. Ook bezorgde hij eene uitgaaf van Hesiodus Scutum Herculis ex schedis D.J. van Lennep, (1854).

In het laatste jaar van zijn verblijf te Amsterdam (30 Julij 1856) werd hij lid der plaatselijke schoolcommissie en den 13 Augustus daaraanvolgenden bestuurder der stadstusschenscholen, lid der koninklijke academie van wetenschappen en der maatschappij van Nederlandsche letterkunde te Leyden. Den 30 October 1857 werd hij tot hoogleeraar in de letterkundige faculteit te Leyden benoemd, doch, door ongesteldheid verhinderd, aanvaardde hij eerst den 20 Maart 1858 zijn ambt met eene Oratio de Literarum, praesertim Latinarum, apud Romanos studüs, Nerva Trajano imperatore.

Bij al de werkzaamheden die zijne ambtsbetrekking vorderde, vond Hulleman nog tijd tot wederopvatting en voortzetting zijner vroegere onderzoekingen omtrent Aristoteles Πολιτεῖαι. Hij had de fragmenten bijeengebragt en hield zich nu met de verklaring bezig. Dit bragt hem tot een nader onderzoek der Aristotelische schriften, en zoo trof hij op zijn weg ook den Πέπλος aan, die aan den wijsgeer van Stagira het laatst nog door Schneidewin was toegekend. De vraag scheen een nader onderzoek te verdienen en Hulleman deelde in zijne verhandeling: Bedenkingen tegen de echtheid van den zoogenaamden Πέπλος van Aristoteles de gronden mede, waarop hij dit werk den beroemden wijsgeer onwaardig achtte. Zij wordt gevonden in het eerste deel der Verhandelingen der koninklijke academie van wetenschappen, afdeeling letterkunde.

Hij overleed te Utrecht den 30 Mei 1862, en den 3 Junij stonden zijne ambtgenooten, vrienden en leerlingen rondom de groeve, waarin zijn sterfelijk overschot rust. In September 1862 werd zijne bibliotheek te Leyden verkocht, o.a. zijn ms. Apparatus voor eene Historia Critica Hisoricorum antiquorum, ms. Verzameling van Testimonia

over Isocrates en ms. Adversaria ad historiam spectantia et antiquitatem Graecam inchoata a 1840. Prof. Karsten kwam in bezit zijner Collectanea voor de Historici Graeci en voor de Historica Latini, 2 fol.

Hij huwde 16 April 1851 te Utrecht met Alida de Wit, die hij reeds in September van hetzelfde jaar ten grave bragt.

Zie zijn leven door B.J.L de Geer, in Handel. der Jaarl. Algem. Vergad. van de Maats. van Letterk. te Leiden; C.G. Cobet, in memoriam J.G.H. allocutio. Accedunt ea, quae in ipso funere die III m. Junii nomine Senatus Academici et facultatis litterarum et studiosorum dicta sunt, L.B. 1862.