Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Jan van Hout]

HOUT (Jan van), zoon van Cornelis Meeszoon van Hout, secretaris te Leyden, werd aldaar in 1542 geboren en sedert 1562 in stads dienst gebruikt. In 1565 werd hij op zeer geringe bezoldiging (waarover hij zich dikwerf beklaagde) tot secretaris aangesteld, doch in 1569, op specialen last van den graaf van Bossu als stadhouder, wijl hij zich in de twisten zou gemengd hebben en zeer suspect was, ontslagen. Hij verliet toen het vaderland en begaf zich met vrouw en kinderen naar Embden, waar hij de vlugtelingen als notaris bediende, zoo als o.a., blijkt uit een stuk ten behoeve van Pieter Adriaansz. van der Werff afgegeven en door den hoogleeraar Kluit in zijne Hist. der Holl. Staatsregeling, D. I. bl. 507, medegedeeld. Na de wending der zaken keerde hij terug,

poogde in Januarij 1572 weder in zijne bediening te treden doch erlangde toen tot appoinctement ‘de suppl. hebbe alsnog patientie.’ Hij werd echter den 9 Augustus op nieuw aangesteld.

Groot zijn de diensten sedert door van Hout aan Leyden bewezen. Gedurende het beleg was hij de regterhand van van der Werff, die zijn opbruischende drift soms met wijze bedaardheid stilde. Krachtig werkte hij mede tot stichting en later tot bevordering der belangen van de hoogeschool, aan welke hij sedert den aanvang van haar bestaan tot 1596 toe de betrekking van secretaris van curatoren waarnam. Aan hem is men voor het grootste gedeelte de oprigting der universiteits bibliotheek verschuldigd; hij wijdde het Collegium Theologicum met eene plegtige redevoering in; werd in de meeste, soms gewigtige en moeijelijke zaken, gebruikt. Zoo werd hij met van der Werff naar Utrecht gezonden om Leycester te overtuigen van het onregt, dat Leyden zoude aangedaan worden, indien de hoogeschool naar Utrecht verplaatst werd. Niet minder gewigtig waren de diensten aan Leyden bewezen. Alle papieren der stad bragt hij in orde; stelde het vermaarde Dienstboek te zamen, spoorde de keuren en al wat tot de verschillende gilden betrekkelijk was, na, terwijl bijna het geheel bestuur der stad alleen op zijne schouders rustte en alles wat politie en de finantien betrof, en veel van het judiciële door hem beschreven werd. Zijne werkzaamheid moet boven alle voorbeeld geweest zijn. Mr. Scheltema deelt daaromtrent mede: ‘Een onzer werkzaamste geleerden (prof. te Water), die zeer vele geschriften van hem gezien heeft, schreef hierover onlangs ‘dat bij dikwerf over die onbegrijpelijke werkzaamheid verbaasd gestaan had niet vattend hoe één man dit alles heeft kunnen bewerken. Men zoude hierdoor eene verzekering bijna moeten gelooven, welke ik zelf in een eigenhandig geschrift van hem gezien heb: dat hij door de geringe bezolding van 's stads werk in 1562, om in de behoeften van zijn huisgezin te voorzien, ander werk had moeten aannemen, en hierdoor gestadelicken van 's morgens ten drie uren tot 's avonds ten negen uren werken. In die zelfde memorie, waarin hij eene berekening geeft van de veelvuldige moeite en der geringe bezoldiging van 's stads dienst, zijn vele blijken dat hij gansch niet gemakkelijk te leiden was, hetwelk, daar Pieter Adriaansz van der Werff insgelijks zijne bekwaamheden met kracht deed gelden, niet zelden onaangename botsingen tusschen beide veroorzaakte.’

Onder den rijkdom van geschriften van zijne hand nog ten raadhuize te Leyden aanwezig, bevindt zich eene onuitgegeven beschrijving van het beleg en ontzet van Leyden, waarvan welligt zijn neef Orlers, gelijk ook van andere aanteekeningen van zijn hand, bij zijne Beschrijving van Leyden heeft gebruik gemaakt. Van Hout schreef ook het Dienstbouck der stadt Leyden, innehoudende verclaringe van 't wesen ende ghelegentheyt enz. van deselve stadt en van de gestiften tot geestelyck ofte godvruchtige werken, gedruct op 't Raedthuys der voorschreven stede 1602, waarvan een exemplaar met mss. aanteekeningen en geteekende platte gronden, berust in de bibliotheek der Maats. van Ned. Letterk. te Leyden.

Dat van Hout een vurig beminnaar en niet ongelukkig beoefenaar der poëzij was, blijkt uit verschillende gedichten, die vóór de boekwerken zijner tijdgenooten en in de gemelde Beschrijving van Leyden verspreid zijn, zoo als in de laatste zijn Lofzang op de verlossinghe van 't gh sach der Burchgraven; zijne Rijmen ende gedichten opte invoeringe van de Octobermarkt; Op de Briefdragende Duyven. Ook is daarin zijne Nederduytsche oratie gedaen in den jaere 1592 op de invoeringe van het Collegium Theologiae en zijn Verhael van het Caesenbrot spel 1491 voorgevallen, opgenomen. Verscheidene krachtige en fraaije regels ontmoet men vooral in zijn gedicht, bij gelegenheid dat het kasteel Vreêburg te Utrecht, 2 Mei 1577, geslecht werd, en waarbij hij zelf tegenwoordig was, vervaardigd. Bor, Strick van Linschoten en Witsen Geysbeek hebben het der vergetelheid ontrukt.

Op het raadhuis te Leyden berust een octrooi, zonder datum, waarbij aan van Hout vergund wordt zijne poëzy voor 15 jaren uit te geven. Of die uitgave heeft plaats gehad is onbekend; wij weten alleen dat zij door den geleerden Janus Dousa is nagezien. Ook getuigt menig register aldaar van zijne zucht voor de poëzij; o.a. vindt men in een der kroonregisters der stad zijn gedicht, De Geest van Teylingen getiteld. Hij vertaalde ook het gedicht van Buchananus Franciscanus et Fratres en droeg het aan broêr Cornelis van Dordrecht op. In het archief van Leyden wordt de voorrede van dat gedicht bewaard, en in Der Stadt Leyden Dienstbouck deelt hij er een proeve uit mede. Van Hout deed in 1596 afstand als secretaris der curatoren, doch stierf eerst in 1609.

Zijn zinspreuk was Hout en wint. Zijn portret is door W. Swanenburg en daarna door J. Houbraken gegraveerd. Behalve de gemelde werken heeft men nog van hem:

Remonstrancie, of vertoogh, by die van Leyden den .. Staten Slandts van Hollandt in Febr. 1582 hare medelidmaten ghedaen, nopende 't verhandelde der Predicanten, in den laetst-voorleeden somer tot Middelborgh in het Nationaal Synodus (so sy 't noemen) vergadert gheweest zynde, met den gevolge van dien. Ghedrukt na de copie in het jaer 1697, 16 blz. Opgenomen in de Auth. stukken bij Bor, D. II. bl. 115, en in de Werken van Coornhert (Amst. bij Colom, 1630, D. II. fol 184-188.

Misschien had deze er deel aan.

Onder de handschriften, nagelaten door J. Koning, bevond zich het testament van van Hout, 1600, thans in bezit van J. Kneppelhout te Leyden.

Zie Orlers, Beschrijv. van Leyden, bl. 24, 25, 27, 88, 223 tot 235, 269, 426-430, 525, 544; Pars, Ind. Batav., p. 161, 164; Siegenbeek, Geschied. der Ned. Letterk., bl. 75; Nieuwe Reeks der werk. van de Maats. van Ned. Letterk., D. X. bl. 281; van Kampen, Karakterk. der Vad. Geschied., D. I. bl. 261; Scheltema, Staatk. Nederl., o.h.w.; Siegenbeek, Geschied. der Leyds. Hooges., D. I. bl. 51, 61, D. II. bl. 6-10, T en B, bl. 43; Witsen Geysbeek, Biogr. Anth. Crit. Woordenb., o.h.w.; Kist en Royaards, Archief voor Kerk. Geschied., D. IX. bl. 522, 2e Serie, D. VIII. bl. 388; Strick van Linschoten, Gedicht., bl. 289; Chron. van het Hist. Genoots., D. II. bl. 156, 158, 273, D. V. bl. 156, D. VI. bl. 61; Rederijker, D. VII. bl. 16; Navorscher, D. X. bl. 219; Cat. der Maats. van Nederl. Letterk., D. I. bl. 94; Bijv. 1848-52, bl. 70; Cat. F. Muller 1859, Nr. 2446; Cat. de Mss. van J. Koning, bl. 24, Nr. 22; Muller, Cat. van Portr.; Mr. Bodel Nijenhuis, Biogr. Lijst der Plaatsb., Nr. 999; J. Douzae Carm., p. 60; Navorscher, D. V. bl. 330.