Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Philips van Montmorency graaf van Hoorn]

HOORN (Philips van Montmorency graaf van), zoon van Joseph de Montmorency, graaf van Nivele, en van Anna, dochter van Floris van Egmond. Deze, haar echtgenoot overlevende, huwde Johannes, domheer van Luik, die, na het overlijden van zijn broeder Jacob III, graaf van Hoorn, dien titel met het daaraan verknochte vermogen erfde. Johannes verwekte geen kinderen in dezen echt, en het laatste mansoir zijnde van zijn oud en doorluchtig geslacht, besloot hij de kinderen zijner gemalin, uit haar eerste huwelijk, tot de zijnen aan te nemen. Deze kinderen waren Philips en Floris. In het eerst ontmoette deze aanneming merkelijken tegenstand van de zijde eeniger zijlingsche bloedverwanten van den graaf van Hoorn, doch Montmorency zegepraalde, door zijn groot aanzien ten keizerlijken hove, op dien tegenstand, en Philips erfde van zijn stiefvader, behalve het graafschap Hoorne, de heerlijkheden Altena en Weert, en geraakte ook, bij erfenis, in het bezit van het graafschap Nuenar, Meurs en Saverdam. Een persoon, zoo luisterrijk door geboorte en rijkdom, vond gereeden ingang ten hove en werd aldaar met eere-ambten en waardigheden begiftigd. Eerst werd hij hopman van de lijfwacht van den koning van Spanje, vervolgens stadhouder van Gelder, eindelijk admiraal der Nederlanden. Philips II schonk hem de orde van het Guldenvlies, en toen deze in 1559 de Nederlanden verliet, had hij als admiraal het opperbevel over de vloot, die hem naar Spanje voerde. Tot 1563 vertoefde hij in Spanje en met de waardigheid van raad van state bekleed, keerde hij naar Nederland terug, sloot zich aan de edelen tegen Granvelle en deed met Willem I en Egmond den eersten stap om den kardinaal te verwijderen, en ook hij gaf de landvoogdesse met ronde woorden te kennen, zoolang de koning geen ander orde stelde op de regering, uit den raad van state te zullen blijven.

Zulks geschiedde, en sedert ontmoeten wij hem in de bijeenkomsten der edelen te Breda en te Hoogstraten, zien wij hem hunne raadplegingen begunstigen en hun besluit met de daad te ondersteunen.

Hij onderteekende echter het verbond niet, ja erkent zelf het niet goedgekeurd en de onderteekening er van afgeraden te hebben. Ondertusschen had hij na het vertrek van Granvelle weder zitting genomen in den raad van state, waar hij de landvoogdes steeds tot gematigdheid in 't stuk van godsdienst en vrijheid van geweten aandrong en zijne toestemming aan de invoering der inquisitie weigerde te geven. Toen deze echter, op uitdrukkelijk bevel van den koning, werd ingevoerd, verwijderde hij zich van het hof der landvoogdes, en begaf hij zich naar een zijner heerlijkheden, zonder zich voortaan met de regering te willen bemoeijen. Eene beleide raadpleging over het opschorten der inquisitie deed hem nevens verscheidene edelen wederom derwaarts keeren.

Omtrent dezen tijd had de beeldstormerij plaats en ook te Doornik, waar 's graven broeder, die thans in Spanje was, de landvoogdij bekleedde, begon zij te woeden. De stad krielde van gewapende onroomschen, die alles dreigden te vernielen. Hoorn begaf zich derwaarts, waagde zich niet zonder lijfsgevaar onder den woedenden hoop en bragt het zoo ver, dat de misnoegden de wapens nederlegden, de ingenomen kerken afstonden, mits vrijheid hebbende buiten de stad ter preek te gaan en aldaar kerken te bouwen. Hij behaalde door deze toegevendheid kleinen dank bij de landvoogdes. Ook vernam hij niet lang daarna van zijn broeder Montigny uit Spanje, 's konings misnoegen over het toestaan der openbare preek. Dit, gevoegd bij andere onaangenaamheden, die hem van tijd tot tijd ontmoetten, deed hem met er daad het besluit volvoeren, om zich naar zijn huis te Weerd te begeven en zich van alle zijne ambten te ontslaan. Niet lang daarna reisde hij buiten 's lands, doch was bij de intrede van Alva te Brussel in Augustus 1567 tegenwoordig.

Dit kwam hem duur te staan. Alva liet ook hem, na hem eerst, om hem allen argwaan te ontnemen, minzaam ontvangen te hebben, den 9 September 1567 ter maaltijd noodigen, en na het middagmaal gevangen nemen door Hieronimo de Salinas, burgtvoogd van Portorole.

Beroep op bewezene diensten aan den koning, klagten over schennis van 's lands vrijheden en met name van de regten der vliesridders, alles was vruchteloos. Hij en Egmond werden eerst te Brussel in afzonderlijke vertrekken opgesloten en onder het geleide van 3000 Span-

jaarden naar het kasteel van Gent gebragt. Hier zaten ze tot den 3 Julij 1568. Onder een wacht van tien vendelen knechten en een vaandel paarden voerde men thans de beide heeren, op een wagen gezeten, naar Brussel. ‘Geen handvesten des lands (schrijft Hooft) geen vrijheeden der orde van den vlieze, geen ootmoedt, aanzoeck nocht voorbeede van vrienden en maaghen, geen aanschouw van waardigheit, nocht gedaane diensten, hadden hun mogten baaten, oft zij waaren al eenighe maanden te vooren gedwonghen geweest zich, bij geschrift, zonder eenigh behulp van rechtsgeleerden te verantwoorden. De beschuldigingen den graaf van Hoorn ten laste gelegd, waren bevat in 63 punten ‘daar alle bemoedenissen’ ('t zijn de woorden van den drost) ‘opghevat teghens hem in 't hof van Spanje, voor ongetwijfeld bij gebracht waaren, de waarheid ten haatelijkste geduit en zo wel ongerijmde als waarschijnlijke valsheeden, te hoop geschraapt.’ Den 5 Junij werd het vonnis ten uitvoer gebragt, eerst aan Egmond daarna aan Hoorn, uit het zoogenaamde Broodhuis, gekleed in een zwarten mantel en met ongedekten hoofde, door niemand vastgehouden en zonder banden betrad hij het schavot beleed zijne zonden aan God wenschte den omstanderen voorspoed en verzocht hem te helpen bidden. Schuld tegen den koning te bekennen, zoo als 't hem gevergd was, weigerde hij volstandig. Voor 't uitgaan had hij de kragen van wambuis en hemd doen lossnijden. 't Blijkt niet dat hij, zoo als zijn lotgenoot gedaan had, zich met eenige roomsche plegtigheden heeft gemoeid. Na het afleggen van zijn mantel knielde hij op 't kussen, trok een wollen bonnet voor de oogen, riep, met gevouwen handen, in 't latijn, Heere, in uwe handen beveel ik mijn geest en ontving straks daarop den doodslag. Hij had den ouderdom van 50 jaren bereikt en liet geene kinderen na. Zijne echtgenoot was Walburg van Nieuwnare, dochter van Adolph graaf van Nieuwnare, Alpen, Meurs enz.

Hij is dikwijls in plaat afgebeeld.

Zie Strada, de Bello Belg., (Ind); Corte Hist. Beschrijv der Nederl. Oorl., bl. 11; Bentivoglio, Ned. Gebeurt., bl. 19, 59, 77, 98; Gysius, Oorspr. en voortg. der Nederl Beroerten, bl. 270; Ern. Eremund. Frisius, Orig. et Hist. Belgic. Tumult., p. 214; Guicciardyn, Beschrijv. der Nederl, bl. 67; Hooft, Nederl. Hist., bl. 70, 112, 162, 163, 183; Bor, Ned. Oorl., B. II. bl. 62, 74, B. IV. bl. 124, 127, 131, 134, 141, 142, 170, 171, 172; Auth. Stukk, D. I., bl. 30 volgg; van Meteren, Ned. Geschied., B. I. fol. 24 vs., B. II. fol. 47 vs., 49; Hipperus, Recueil et Mémoir. des troubles des Pays Bas, Livr. I. Ch. I. p. 19, Ch. IV. p. 26, 32-34, 37, 38, Liv. II. Ch. V. p. 47, Ch. IX. p. 67; Burgund, Hist. Belg., Livr. I. p. 52, 53, Livr. II. p. 124, Livr. III. p. 341; Proces van Egmond, bl. 648; M. ab Isselt,

Sui temp. hist., p. 6, 13, 121, 143, 144; Viglii Vita, N. LXXXVII. p 40; Viglius ad Hopper. Epist. XXIII. p. 398, XXIV. p. 400, XXV. p. 402; Sent. van Alva, bl. 82, 85; van der Vynckt, Ned. Beroer., D. IV. bl. 91, 324; de Smet, Hist. de la Belg., T. II. p. 31; Scheltema, Staatk. Nederl. o h.w.; Beaufort, Lev. van Willem I, B. II. bl. 85, B. III. bl. 336, 432, 437, 456, 509, 512, 516, 519, 528, 552, 557, 584, 590, 610; Kronyk van Arnkem, bl. 108, 110, 112, 113; Vlaemsche Kronyk, bl. 19, 34, 43, 53, 54, 72, 92, 211, 231; Mémoir, de Granvelle, p. 330-333; Hist de Granvelle, p. 360-369; Wagenaar, Vad. Geschied., D. VI. bl. 6, 12, 15, 44, 56, 78, 79, 83, 86, 95, 112, 126, 130, 134, 137, 195, 197, 198, 229, 247, 248, 277; van Wijn, Vervolg op Wagenaar, D. VI. bl. 22, 36; te Water, Verbond der Edelen, D. I. bl. 14, 21, 113, 114, 132, 154, 169, D. II. bl 26, 27; Cérisier, Tafer. der Algem. Geschied. van de Vereen. Nederl., D. III. bl. 46; Bilderdijk, Vad. Geschied., D. VI. bl. 7; Groen van Prinsterer, Archiv de la Mais. d'Orange-Nassau (Reg.); Repert. der Verh. en Bijdr. betreff de Geschied des Vaderl., bl. 228, 229; Muller, Cat. van Portr.; Zeldzame Afbeeld. der Craven van Egmond en Hoorne in Werk van het Hist. Gen, 5e J., bl. 446; de Uiterste wil van Ph. de Montm. Grave van Hoorn, 4 Junij 1568 in Ned Rijks-Arch., D. I. bl. 163; A. Bloemarts, Note sur l'enterrement et le tombeau du Comte de Horn à Weert, in Ann. Soc. Maestr., T. I. p. 135; J.F. Willems, Brief van Montigny aan den Grave van Hornes in Menz, bl. 623; Münzen der Grafen von Hoorn in Numism. Zeits. 1849, S. 164; Wierzbitzky, de Tachtigjarige Oorlog. D. I. bl. 17, 20, 49, 126, 130, 136, 198, 235, 270, 333, 347, 365, 454, 506, 507, 509, 515; Luiscius, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt; Navorscher, D. VII. bl. 169, 309; D. VIII. bl. 77; Bull. Comm. d'Hist., T. IX. p. 171, 175; Bewysinghe v.d. onschult van den grave van Hoorn, 1568, 8^o., in 't Fr. 1579, 8^o.