Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Michel Högelko]

HÖGELKO (Michel) of Hoegelcke, een Duitscher van geboorte, kwam vermoedelijk in 1572 met de eerste vreemde benden onder Schouwenburg en Bronkhorst in Friesland. Hij komt echter eerst in 1585 als hopman in onze geschiedenis voor, en men verhaalt dat hij toen de schans bij Schooterburen of Oudeschoot aanlegde, en daarna door de staten naar Duitschland werd afgevaardigd om vier vaandels knechten op te rigten. Nadat hij aan deze blijken van vertrouwen had voldaan werd hem het oppergezag van de schans Oterdum ten zuid oosten van Delfzijl aan de Eems gelegen, opgedragen, in welke betrekking hij in Julij 1586 door hopman Frederik Vervou werd vervangen, terwijl hij zich met zijne kompagnie naar Dockum begaf. In Maart 1587 deden gedeputeerde staten hem de toezegging van Stein Maltissen, die na zijne nederlaag en gevangenschap weder in dienst van den Deenschen koning was overgegaan, als overste luitenant van het krijgsvolk in Friesland te zullen vervangen; doch de stadhouder benoemde gelijktijdig, volgens de aanstelling van den graaf van Leycester en den raad van state, zekeren overste Peter van Sedlnitzky, een Boheemsch vrijheer, tot overste luitenant van al het krijgsvolk te voet en te paard. Deze dubbele benoeming verwekte groote verschillen tusschen de staten en den stadhouder. Beide bleven echter in kracht, doch men zag zich, bij het geven der commissiën, verpligt, die zoo te wijzigen, dat Högelko, onder de vleijendste betuigingen van zijne ‘vromicheyd, ervarenheyt ende trouwe diensten, deze landen sints vele jaren bewezen’, aangesteld werd tot overste luitenant over zeven vaandelen voetvolk, terwijl Sedlnitzky in zijne vroegere benoeming werd bevestigd. Högelko was door zoodanige handelwijze diep gekrenkt en weigerde eerst de nu veranderde commissie aan te nemen; eindelijk gaf hij zooveel toe, dat hij verklaarde Sedlnitzky te willen erkennen voor zijnen oversten luitenant,

wapenbroeder en bevorderaar; evenwel in zoo verre, dat, als zij te zamen in een garnizoen mogten komen, hij Sedlnitzky alleen dan wilde gehoorzamen als de stadhouder uitlandig was.

De zaak zou hierbij gebleven zijn en waarschijnlijk geen verdere gevolgen hebben gehad, indien men elke aanraking der beide oversten had kunnen of willen vermijden. Doch wat gebeurde er. Toen Verdugo, in Junij 1589, met zijne benden naar het oostelijk gedeelte der provincie Groningen was getrokken tot ontzetting van de kort te voren door graaf Willem Lodewijk genomen schans Reide, scheen de kans goed om de schans Nijezijl met proviand te versterken. Sedert Högelko in den aanvang van dit jaar Dockum verlaten en in Maart met kapitein Schay de schans Ematil of Enumatil op een loffelijke wijze veroverd had, was hem het opperbevel van de vesting Nijezijl, waarin slechts twee vaandelen lagen, toevertrouwd. Terwijl nu de beide hoplieden Frederik van Vervou en Peter Fopsen staan te wachten op de bevelen van den stadhouder en de gedeputeerden omtrent het gemelde konvooi, komt er berigt dat de overste Sedlnitzky uit Holland was aangekomen, en dadelijk werd deze gelast, om met de gemelde hoplieden en 450 manschappen het transport naar Nijezijl te geleiden. Den 19 Junij begaven zij zich naar Dockum op weg, vonden daar 93 wagens met voorraad, trokken hiermede gedurende den nacht voort en kwamen met het aanbreken van den dag tusschen Visvliet en Grijpskerk. Om zeker te gaan had Vervou uit Dockum naar Högelko geschreven, dat hij voor hunne aankomst 50 man naar Grijpskerk zou zenden, wijl men voor de vijandelijke benden uit de schans de Opslag of uit Grijpskerk vreesde. In weerwil dat Högelko aan dit verzoek voldaan had, en het konvooi zelf 450 man sterk was, zag men zich bij Grijpskerk plotseling door een menigte ruiters en knechten aangevallen, die hen het intrekken der schans trachtten te beletten. Hierdoor ontstond eene schermutseling, bij welke drie wagens van den weg in den sloot vielen, ofschoon men na weinig tijds gelukkig Nijezijl bereikte.

Toen de proviand binnen was, overwoog men, hoe het veiligst den terugtogt te ondernemen. Er werd besloten, dat Högelko zijnen hopman Tjaard Jansen Wederspan met 60 man te scheep naar Grijpskerk zou zenden met last aan dezen om 30 man vooruit te laten gaan, ten einde te onderzoeken of de vijand nog in het dorp was, en zoo deze het dorp hadden verlaten, daarvan een teeken te geven door het omdraaijen van den molen.

Doch deze krijgslieden, wier voorzigtigheid, volgens Reijd, in dezelfde mate verminderde als hun moed, door het gebruik van den aangebragten Spaanschen wijn vermeerderd was, begaven zich allen te gelijk en in wanorde uit de schepen en geraakten met hunne vijanden in een scherp gevecht, waarin 30 of 40 bleven, onder welke vaandrig Heijndrick van Lubick of Lubeck, Högelko's stiefzoon.

Zoodra deze uit Nijezijl de schermutseling zag vreesde hij het ergste, trad als een wanhopige uit de vesting naar Sedlnitzky, die met zijne 450 man en ruim 80 wagens op den weg reisvaardig stond en het gevecht koelbloedig aanschouwde, roepende: Trekt voort mannen! Trekt voort! Deze weigerde zulks, voorgevende geen de minste kennis van de sterkte des vijands te hebben, en indien hij tegen den overmagtigen vijand ongelukkig streed, Nijezijl in gevaar te brengen van ingenomen te worden.

Deze en andere voorwendsels vonden geen ingang bij Högelko, en toen deze eindelijk de zekerheid van de nederlaag en het sneuvelen van den hopman bekwam, barstte de verontwaardigde krijgsman in een vloed van woorden en verwijtingen los, schold Sedlnitzky voor een trouwelooze en lafhartige, die als schelm waardig was zijn kop te verliezen. Deze toon was voor Sedlnitsky onduldbaar en zijne zucht naar wraak en voldoening steeg ten top, toen hij, na de schans met schepen verlaten te hebben, te Leeuwarden terugkwam en zoowel bij de burgers als bij de gedeputeerden misnoegen bespeurde. Hierop klaagde hij Högelko bij den stadhouder aan en eischte voldoening van eer. De zaak werd op eene bijeenkomst te Dockum en te Kollum gehouden behandeld, waar men te vergeefsch pogingen tot verzoening aanwendde. Eindelijk werd er den 3 October 1590 te Leeuwarden eene sententie uitgesproken, waarbij verklaard werd, dat Sedlnitzky zijn pligt als een voorzigtig bevelhebber gedaan had, dat hij ten onregte gescholden was, en dat de gesneuvelden zich roekeloos in het gevaar hadden gestort. Högelko werd dus in het ongelijk gesteld, in een geldboete van f 1000 verwezen en in de kosten van het proces, dat op f 1200 begroot werd. Deze uitspraak verwekte bier verbazing, daar afkeuring, te meer wijl Högelko zelve voor zijne regters had betuigd, dat de gesprokene scheldwoorden hem door den drang der gevaarvolle omstandigheden gedreven, uit ongeduldigen ijver en eene natuurlijke ontroering over het sneuvelen van zijn zoon waren ontvallen. Högelko nam nu zijn afscheid, en ontving den 16 Januarij 1591 van den stadhouder een paspoort, waarin

hij verklaarde, dat hij hem trouw gediend en zich als een dapper en eerlijk krijgsman gedragen had. Doch weinige dagen voor zijn vertrek gaf hij, in navolging van zijne partij, een gedrukt boekje in het licht, waarin hij den stadhouder en zijne regters van partijdigheid beschuldigde, hetgeen op nieuw aanleiding tot een hevige twist gaf.

De gedeputeerde staten gaven hem van hunne zijde bewijzen van hunne gezindheid over zijn persoon en gedrag, en vereerden hem een halssieraad of gouden keten, waaraan een gedenkpenning hing, met zijn portret en een Latijnsche inscriptie, die nog (1839) in het penningkabinet van den heer A.P.H. Kuipers aanwezig was, en beschreven wordt met eene bijgevoegde Geschiedenis van de aanleiding tot het ontstaan van den penning door den heer W. Eekhoff, in het eerste deel van de Vrije Fries.

Zie Winsemius, Chronique van Vrieslont, fol. 753, 755, 770, 798; van Reyd, Nederl. Oorl, fol. 64, 151, 158; Vriesck Charterb., D. IV. fol. 708, 756, 757.