Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Abraham des Amorie van der Hoeven]

HOEVEN (Abraham des Amorie van der) zag het levenslicht te Rotterdam, den 22 Februarij 1798. Hij was de zoon van Abraham van der Hoeven en Maria van der Wallen van Vollenhoven, welke laatste met doctor M. Buijs hertrouwde, toen de eerste in 1803 overleden was. Zijne eerste opleiding genoot hij op het Erasmiaansch gymnasium te Rotterdam, en reeds vroeg was veler aandacht op hem gevestigd wegens zijnen aanleg voor de uiterlijke welsprekendheid. Onder leiding zijner vrome moeder en van de predikanten Messchaert, Scharp en Frets ontwaakte bij hem de lust tot de evangelie-bediening. Hij verliet daarom op zijn 15de jaar zijne geboortestad, om aan de Leidsche hoogeschool zijne studiën voort te zetten, onder de hoogleeraren Wijttenbach, van de Wijnpersse, Siegenbeek, van der Palm, van Voorst en Borger. Met de schoonste getuigschriften der drie laatste voorzien, vertrok hij in Junij 1816 naar Amsterdam, om aldaar aan het seminarium der Remonstrantsche broederschap zijne godgeleerde opleiding te voltooijen. Terwijl hij de collegie's zoo van Konijnenburg, als van van Hengel, Rinse Koopmans en Wilmet bijwoonde, bereidde hij zich nu tot zijne toekomstige bestemming, door het vlijtig hooren der beste predikers. Eerlang sprak hij zijne eerste kanselrede uit, die de verwachtingen van hem gekoesterd geenszints te leur stelde. En den 22 Junij 1819 werd hij tot proponent der broederschap bevorderd. Zijn profeschrift door hem bij die gelegenheid ingeleverd, was een gedeelte van zijne Interpretatio sermonis Jesu, Joh. V:17-47, waarop hij in het vorige jaar een accessit aan de hoogeschool te Groningen had verworven.

Reeds vóór dat van der Hoeven openlijk als kanselredenaar optrad, ging er een roep van zijne welsprekendheid uit. Gedurende slechts weinige maanden had hij de gemeente van Oude-Wetering bediend, toen hij in Januarij

1820 te Rotterdam werd beroepen. Zijn schoonvader, M. Stuart, want in April was hij met diens dochter Agatha in het huwelijk getreden, bevestigde hem den 14 Mei, naar aanleiding van Paulus woorden I Tim. I 18, 19; terwijl van der Hoeven met eene rede over Jer. I:6, 7 zijne intrede deed. De taak door van der Hoeven in de talrijkste en aanzienlijkste gemeente der broederschap aanvaard, ging met eigenaardige moeijelijkheden gepaard. Genoot hij een buitengewonen bijval ook aan tegenwerking ontbrak het niet, die echter allengs verminderde. Zijn roem verbreidde zich nog te meer, toen hij ook te Brussel, in tegenwoordigheid van Koning Willem I was opgetreden.

Van der Hoeven, niet ten onregte op het gedenkteeken, dat zijn graf op de begraafplaats te Utrecht siert, de Chrysosthomus van zijn tijd genoemd, muntte als kanselredenaar uit boven alle zijne tijdgenooten. Hij behandelde meest algemeen bekende teksten, die bijzonder geschikt waren, tot opwekking van geestelijk leven. Bij voorkeur koos hij geschiedkundige onderwerpen. In het voordragen van geloofswaarheden hield bij zich stipt aan den Bijbel, met vermijding van alle duistere uitdrukkingen. De plannen zijner preken waren doorgaans hoogst eenvoudig en zooveel mogelijk naar den tekst ingerigt. Hij zorgde voor verscheidenheid in vorm, terwijl de verdeeling hem nooit doel maar slechts middel was. Zijn stijl was eenvoudig zonder dorheid, sierlijk zonder opschik. Behalve aan de bewerking besteedde hij bijzonder veel zorg aan de voordragt, beide toch beschouwde hij als een geheel. Die voordragt was altijd hoogst plegtig, zonder gemaakte deftigheid. Zijne uitspraak was zuiver en in alle opzigten aangenaam. Zijne gebaren waren voorbeeldig. Bovendien beschouwde hij het prediken in verband met de geheele godsdienstoefening, welke hij altijd zoo plegtig mogelijk inrigtte. Het voorlezen van preken, zoowel als het improviseren keurde hij ten sterkste af, terwijl hij zelf gewoon was zijne kanselredenen letterlijk te memoriseren. Betrekkelijk heeft hij maar weinig proeven zijner kanselwelsprekendheid in druk nagelaten. Wij bezitten van hem twee bundels Leerredenen, waarvan de eerste in 1835, de tweede in 1847 verscheen. Bovendien zagen afzonderlijk het licht: zijne Afscheidsrede van de Rotterdamsche gemeente, zijne Feestrede bij de viering van zijn 25jarig hoogleeraarsambt, en eene Opwekkende rede ter algemeene vergadering van het Nederlandsch Zendeling-Genootschap gehouden. Deze werden opgenomen in zijne Verspreide Geschriften, na zijn dood (1856) afzonderlijk uitgegeven,

met Een woord ter nagedachtenis van den ontslapene, door M. Cohen Stuart. Zijne gedachten over de kanselwelsprekendheid heeft van der Hoeven uitgesproken in zijne Joannes Chrysostomus, voornamelijk beschouwd als een voorbeeld van kanselwelsprekendheid, in 1825 voor het eerst en in 1852 herzien en vermeerderd uitgegeven. De beoordeelingen door hem over de leerredenen en enkele andere werken in verschillende tijdschriften geleverd, heeft de hoogleeraar Domela Nieuwenhuis in zijne monografie aangeteekend.

Toen de hoogleeraar der broederschap Konijnenburg zijn emeritaat had verzocht, werd van der Hoeven door de algemeene vergadering der broederschap, den 20 Junij 1827 tot zijn opvolger benoemd. Den 27 October nam hij zijn afscheid van Rotterdam, en den 28 November aanvaardde hij zijn ambt als hoogleeraar in de godgeleerdheid en kerkelijke geschiedenis aan het seminarium met eene inwijdingsrede: De Germano theologo, literarum sacrarum interprete. Zoowel de Latijnsche rede als eene Hollandsche vertaling van den predikant C.W. Westerbaan, welke ook in de Verspreide Geschriften is opgenomen, zagen het licht.

In deze gewigtige betrekking wijdde hij zijne beste krachten aan de vorming van aanstaande leeraars. Hij was van oordeel dat de waarde van een hoogleeraar niet daarin bestond, dat hij de vruchten van zijn onderzoek in boeken mededeelde, maar dat hij in de harten zijner leerlingen prentte, wat hij zelf na streng onderzoek voor waarheid had erkend. Vandaar dat van der Hoeven zoo weinig ter perse heeft gelegd. De lessen door hem gegeven betroffen de dogmatiek, de homilitiek, de practische theologie en de geschiedenis der kanselwelsprekendheid. Vooral het laatste was hoogst belangrijk. Zeldzaam slechts gaf hij exegetische lessen. Ook van der Hoevens onderwijs was, zoowel naar inhoud als in vorm bij uitnemendheid practisch.

Dat van der Hoeven in uiterlijke welsprekendheid het meesterschap had bereikt, bleek ook waar hij als redenaar optrad, ofschoon hij zelf erkende in de gehoorzaal niet te kunnen zijn, wat hij op den kansel was. Wij bezitten van hem slechts één bundel met 10 redevoeringen. Zijne redevoeringen bij de inhuldiging van het standbeeld van de Ruiter en bij de onthulling van het standbeeld van Willem I zagen afzonderlijk het licht, alsmede de Feestrede bij de plegtige viering van het tweede eeuwfeest van het seminarium der Remonstranten. De laatste werd in 1840 met een schat van allerbelangrijkste aanteekeningen

uitgegeven, als Gedenkschrift van het seminarium der Remonstranten en door den toenmaligen predikant van Frederikstadt in het Duitsch vertaald en in het Zeitschrift für die histor. Theologie geplaatst. Ook zijn de drie laatste in de Verspreide Geschriften opgenomen.

Behalve als hoogleeraar was van der Hoeven in verschillende andere kerkelijke, letterkundige en maatschappelijke betrekkingen werkzaam. Zoo was hij niet alleen lid van het koninklijk Nederlandsch instituut, maar later ook van de academie van wetenschappen. Hem viel de onderscheiding te beurt van in 1840 tot lid der staatscommissie tot onderzoek der bezwaren omtrent het onderwijs benoemd te worden. Gaarne voldeed hij in 1853 aan het vereerend verzoek der Synodale commissie, om mede te werken aan de nieuwe vertaling des bijbels. Meermalen leidde hij als voorzitter de handelingen der Noordhollandsche predikanten-vereeniging, en hoe hij als lid, secretaris en president van het hoofdbestuur van het Nederlandsche bijbelgenootschap werkzaam was, moge blijken uit zijne warme liefde voor de zaak der bijbelverspreiding, in drie verschillende openingsredenen uitgesproken, welke mede in de Verspreide Geschriften zijn opgenomen. Bij alle dergelijke vergaderingen maakte hij den indruk van gemakkelijkheid in behandeling van zaken, gematigdheid in de beoordeeling van anderen, beknoptheid bij het adviseren, eerbiediging van ieders overtuiging, en fijne beschaving bij de wederlegging van meeningen die hij niet kon goedkeuren.

Veel heeft van der Hoeven gearbeid door zijne veelzijdige bemoeijingen en zijne geheele persoonlijkheid. Behalve dat van het oogenblik dat hij den kansel beklom, eene nieuwe ontwikkeling der gewijde welsprekendheid in ons vaderland dagteekent, zoo heeft hij ook al zijne gaven gewijd aan de bevordering van den geest des vredes, der liefde en der verdraagzaamheid. Zijne rede over de spreuk Eenheid in het noodige, vrijheid in het twijfelachtige, in alles de liefde, in de Verspreide Geschriften herdrukt, moge hiervan getuigen. Tot de algemeene verbroedering der christenen van verschillende belijdenis heeft hij niet weinig toegebragt. Inzonderheid heeft de Remonstrantsche broederschap aan hem hare herleving en bloei te danken. Bij al zijne bezigheden onderhield hij nog briefwisseling met vele binnen- en buitenlandsche geleerden. Ontbrak hem in later dagen hiertoe den tijd, uit vroeger jaren bezitten wij, behalve het genoemde, nog enkele andere voortbrengselen zijner letterkundige studiën. Zijne Tafereelen bij de bijbelsche landsch ppen werden in 1853 andermaal uitgegeven, en een paar kleinere geschriften werden uit

tijdschriften in de Verspreide Geschriften overgenomen. Heeft hij als dichter zich niet beroemd gemaakt, toch bezitten wij van hem enkele verzen, die inderdaad van dichterlijk talent getuigen. Wat hij in jeugdigen leeftijd op dit gebied leverde is door den hoogleeraar Nieuwenhuis opgeteekend.

Den 28 November 1852 mogt van der Hoeven zijne 25jarige ambtsbediening vieren. Bij de belangstelling en liefde hem echter toen bij uitnemendheid betoond, en bij den roem en de achting die hem van alle zijden werd toegebragt, troffen den echtgenoot en vader ook zware slagen. Zijne gade overleed den 31 Julij 1835, na hem 9 kinderen geschonken te hebben, waarvan het jongste na weinige maanden stierf, de oudste zoon Abraham, die volgt, hem in 1848 van het hart was gescheurd, terwijl hij in 1854 ook een zijner dochters ten grave zag dragen. In 1837 huwde hij andermaal met Jacoba Theodora Jungbluth Burer. Zij schonk hem, behalve eene dochter, nog een zoon, die echter op vierjarigen leeftijd stierf.

Van der Hoevens werkzaam en veel bewogen leven, vol vermoeijenissen, zorgen en zware beproevingen, werkten mede tot zijn vroegtijdigen dood. Eene kwijnende ziekte deed allengs zijne krachten afnemen. In den zomer 1855 begaf hij zich voor zijn herstel op reis, doch bezweek op den terugreis, den 29 Julij. Den 2 Augustus werd zijn stoffelijk overschot, met waardige hulde op het kerkhof te Utrecht ter aarde besteld.

Er bestaan van van der Hoeven onderscheidene portretten.

Zie J. Tideman, de Remonstr. Broederschap, bl. 15, 20, 37, 230, 376; Dezelfde, de Hoogl. A. des Amorie van der Hoeven herdacht; A.A. Stuart, A. des Amorie van der Hoeven herdacht in de Remonstr. Geref. Kerk te Amsterdam 12 Augustus 1855; H.P. Rogge, A. des Amorie van der Hoeven als hoogleeraar voor zijne studenten (Kerkel. Cour. Aug. 1855); J.H. de Ridder, de beeldtenis van A. des Amorie van der Hoeven als handhaver der nationaliteit; L. de Jong, Leerrede na het afsterven van A. des Amorie van der Hoeven; W. Vrolik, Levensschets van van der Hoeven (in Nederland en de Nederlanders in de XIXde eeuw, 1e Serie, Art. 6); J.H. Maronier, Levensberigt van van der Hoeven (in de Hund. der Maatsch. van Letterk. 1856); F.J. Domela Nieuwenhuis, A. des Amorie van der Hoeven, als een voorbeeld van kanselwelsprekendheid; Dezelfde, Leven en Karakter van A. des Amorie van der Hoeven, gedeeltelijk uit onuitgegevene brieven en zijne schriftelijke nalatenschap, met facsimile, Amst. 1859; Schotel, Tollens en zijn tijd. Sepp, Proeve van eene Fragm. Geschied der Theol. in Nederl. (Reg.); Glasius, Godgel. Nederl; Cat. der Maatsch. van Nederl. Letterk.; Muller, Cat. van Portr.