Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Willem van Hillegersberch]

HILLEGERSBERCH (Willem van) of Hillegaersberch. Deze dichter en spreker komt herhaaldelijk voor van 1383 tot 1407 of 1408 en wel onder den naam van Mr. Willem de spreker, of vol-uit van Mr. Willem van Hildegaersbergh de spreker of de dichter. Hij was in het dorp van dien naam, in de nabijheid van Rotterdam, geboren. Volgens Clignett was hij een tijdgenoot van graaf Willem III in 1337 overleden, doch Jonckbloet weêrspreekt zulks en meent dat hij omstreeks 1350 geboren is. Even onzeker is zijn sterfjaar. Van Wijn stelt het omstreeks 1405, omdat men in de rekening der grafelijkheid op dat jaar vindt aangeteekend: ‘Item betailt van enen boeck, dat myn lieve Heere dede copen, daerin stonden vele scone sproken, die Willem van Hillegaertsberge gemaeckt hadde.’ Clignett kwam die gevolgtrekking niet genoegzaam voor, omdat die aankoop even goed lang na des dichters afsterven kon hebben plaats gehad, doch de rekeningen bewijzen, dat die aankoop eenige jaren vóór des dichters dood plaats had, en dat hij in 1408 nog leefde. Hij was een rondreizend dichter of spreker. Zijn jeugd besteedde hij onnut en jaagde de wereld na. Hij droeg, hoewel ‘maet van goede’ het hart hoog, ‘als een baroen’, waarom zijne magen en vrienden de hand van hem aftrokken, en hij eindelijk in volslagen armoede verviel. Hij doorzwierf vele landen. Hij kende geen Latijn; sprak gewoonlijk voor een voornaam gehoor, in den regel voor het grafelijke hof, meestal te 's Hage, eenmaal te Middelburg, en beklaagde zich dat zijne openhartige taal hem dikwerf smaller belooning deed toekomen dan waarop hij regt meende te hebben.

Dit is alles, hetgeen de heer Jonckbloet nopens hem uit zijne eigene gedichten heeft verzameld. Er zijn 117 gedichten van hem bekend, doch het is onzeker of hij er niet meer vervaardigd heeft.

Men heeft van hem deels in hs. deels in druk:

Van den thien gheboden, ‘eene gerekte, uiterst langwijlige moralisatie’ op verzoek der abdis van Rijnsburg vervaardigd.

Van den coninc van Poortegael, ‘vrij levendig behandeld.’

Dit is van ere, ‘een lofdicht op den voortijd.’

Dits van Reyer die Vos, uitgegeven in Willems Belg.

Mus., D. VI, achter den Reinaert, 2e uitg. bl. 372, in het Mirakelgeloof van Buddingh, bl. 80.

Dat is van beschermen, ‘langwijlige klacht.’

Van enen cruut dat hiet selve, ‘een bispel.’

Van den vrouwen die hoer kucken wachtten, ‘eene moralisatie.’

Van het Notabel.

Van Reijnaert ende van Aven, uitgegeven in Willems' Belg. Mus. en Reinaert, 2e uitg. bl. 374.

Van drien bloemen, ‘eene mystieke bespiegeling.’

Van den waghen, ‘niet onaardig, maar veel te gerekt.’

Een notabel van een hont.

Van Mer (maar), ‘geen onaardige satyre.’

Van drien figuren, ‘drie gelijkenissen, breed en langdradig verklaard.’

Van den doemsdaghe ende van sterven, ‘gerekte bespiegeling.’

Van den goeden ridder.

Van der wankelre brugghe ‘eene allegorie.’

Van den serpent, ‘een fabel.’

Dat evangelium van Paeschen.

Van den paep die zijn baeck ghestolen wert, ‘eene dartele wereldsche sproke.’

Van drien ghebroederen, ‘langwijlig bispel.’

Van sterven.

Van den ouden ende van den jonghen.

Van Dominus.

Van den goede vrouwen.

Van de wrake Gods.

Van Affricanus.

Van een wijnvaet.

Van den ghesellen die ommeseylden, ‘moralisatie.’

Van den meerblade, ‘onder dit beeld gispt de dichter de zeden van zijn tijd.’

Van der gheboorten Christi.

Van seven doechden der mannen.

Van den hontsseede, bij Mone Uebers., p. 283, n. 412, met afwijkende lezing.

Van den rycken vrecken.

Van den hont die vertroeyt wert.

Een Notabel, ‘een gebed aan de H. Maagd.’

Van twifel, ‘hoogstlangdradige bespiegeling.’

Van drierhande staet van heren.

Hoe man ende wijf sullen leven, een uittreksel uit den Lekenspiegel, 3 B. C 9, 3 D. bl. 115.

Van de twaelf maenden, ‘moralizeerende bespiegeling.’

Van sempelen ghelove, ontleend aan den Lekenspiegel, D. I. bl. 15.

Een exempel van partijen.

Van geduricheit.

Van den lieven tijt.

Een notabel, ‘korte klacht over de schalkheid der eeuw.’

Van feeste van hijlic, ‘langwijlige moralisatie over de waarde van het buwelijk.’

Van den Corencopers.

Van den heijlighen kerken, ‘klacht over het verval der kerk;’ een zijner beste stukken.

Van den dwalinghe.

Dit is van scheyden.

Van den ghelden, ‘beschouwing van de geestelijke broederschappen.’

Van rechtigen rechters.

Van dien achte salicheiden.

Een notabel van tween wijndel, ‘parabel.’

Van drierhande lijden.

Een notabel, ‘32 verzen op het thema: men moet werken terwijl het dag is.’

Van den spieghel, ‘gelijkenis.’

Van den verrisenis, ‘bespiegeling over Jezus' opstanding.’

Van ses articulen der werlt.

Van telen.

Een notabel, afgedrukt in Doctrinale bl. 336.

Dit is van der ghiericheit.

Van Sinte Gheertruden min, uitgegeven door mr. Jac. Arn. Clignett, in Bijdr. tot de oude Nederl. Letterk., bl. 380 volgg.

Een exempel van heren, ‘vrijmoedige raadgevingen aan de hoghe, wise lantsheren stout om naar hun geweten hun pligt te volbrengen.

Een onderscheit van hilic ende van gheesteliken. Men vindt er uittreksels uit in Doctr., Inleid., bl. XV-XVI.

Van den ghedenke, ‘langwijlige moralisatie’

Van den zekeren hope, ‘langwijlige bespiegeling.’

Van den woeckeraer.

Van Ruste.

Hoe men voor die eere gaet schulen.

Van den sacramente, bekend door de afzonderlijke uitgave van Leendertz en prof. Pluim.

Van den moninck.

Van rechters.

Van den avontuer.

Van hoveerde.

Een Ewangelie.

Van den figure van den mensch.

Van tween bomen, ‘waarschuwing tegen overspel.’

Van teeste van Heren.

Van Ja ende Neen.

Van hoede.

Van den avontmael, ‘allegorisch droomgezigt.’

Van den droem.

Van den drierehande staet der werlt, ‘uiteenzetting van de pligten van den priester, den ridder en den krijgsman.

Van den XL daghen, ‘langwijlige moralisatie over de brooschheid der vijf zinnen.’

Van den doorn ende van der Liude.

Van ghenoechten, ‘lof der tevredenheid.’

Hoe die heren eerst quamen, in den trant van Jan de Clerc.

Een disputacie.

Salomons woert.

Van den lichte.

Een notabel van heren.

Van Karitas.

Van den boghe, ‘tot de eendragt, een allegorie.’

Hoe die joecht overgaet, ‘betrachting over de onbestendigheid des levens.’

Van den vier cussen.

Hoe men houden sel vrienscap.

Ic ben al moede, ic wil gaen rusten.

Twisschen wil ende die waerheit.

Van den bedevaert.

Wat een reyn wijff waerdich is.

Van goeden ghedachte.

Hoe douden jonc willen wesen.

Hoe men tende sal kennen voer 't begin.

Op 't voersien.

Van den hofman.

Van 't regiment van goeden Heren, gedeeltelijk uitgegeven door van Wijn vóór J.C. de Jonge, Verhand. over den oorsprong der Hoeksche en Kabelj. twisten bl. XXX.

Hoe deerste partien in Hollant quamen. Afgedrukt bij J.C. de Jonge, t.a.p., bl. 269 volgg.

Al deze gedichten vindt men naar de opgave van prof. Jonckbloet in handschrift op de Koninklijke Bibliotheek te 's Hage, benevens eene reeks van spreuken, door prof. de Vries uitgegeven in Verslagen en Berigten 1847, bl. 29 41, die Jonckbloet evenwel betwijfelt of zij wel aan Willem van Hillegaersberch moeten worden toegeschreven. De Maatschappij van Ned. Letterk. te Leiden bezit nog eenige fragmenten, vermeld op Cat., D. II. bl.

Zie Siegenbeek, Bekn. Gesch. der Ned. Letterk., bl. 34; van

Kampen, Geschied. der Lett. en Wetens., D. I.; Collot d'Escury, Hollands Roem in Kunsten en Wetenschappen, D. IV. (1) 65-67, A. IV. (1) bl. 288, 289, 307; van Wijn, Historische Avondstonden, D. I. bl 340-343; Clignett, Bijdrage tot de oude Nederl. Letterk., Voorber., bl. XXIII volgg.; Mr. J.C. de Jonge, Verhand. over den oorsprong der Hoeksche en Kabelj. twisten (Brief van van Wijn); Mone, Alt-Niederl. Volks-Literatur, S. 125, 132, 188; Snellaert, Schets eener beknopte geschied der Nederl. Letterk., bl. 35; Hoffmann von Fallersleben, Horae Belgicae, T. I. p. 38; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl., D. III. bl. 125; Dr. Jonckbloet, Geschied. der Middeneeuwsche Dichtkunde, D. III. St. II. bl. 404 volgg.; Bibl. Hulthem., T. VI. p. 54-55.