Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Philippus Wilhelmus van Heusde]

HEUSDE (Philippus Wilhelmus van), zoon van Cornelis van Heusde en van Catharina Josina Wijbo, werd den 17 Junij 1778 te Rotterdam geboren. Na aldaar en te Delft het voorbereidend onderwijs van bekwame leermeesters te hebben genoten, bezocht hij de Erasmiaansche school te Rotterdam, die toen den geleerden en smaakvollen J.A. Nodell aan het hoofd had. Deze maakte hem met de schriften van Plato en Hemsterhuis bekend, en gaf hem, nadat hij reeds de school had verlaten, nog drie jaren privaat onderwijs. Eerst in 1797 vertrok hij naar Amsterdam om zijne letterkundige studiën onder den beroemden Wijttenbach en van Swinden te vervolgen en zich onder Cras op de regten toe te leggen. Niet alleen was hij de leerling maar de vriend dezer mannen, vooral van Wijttenbach, die hem zijne letterkundige schatten mededeelde en hem de ouden, inzonderheid Plato, leerde verstaan. Zóó gehecht was hij aan Wijttenbach, dat hij hem naar Leyden, waar hij tot opvolger van Ruhnkenius was benoemd, volgde. Ook daar bleef hij de leerling bij uitnemendheid van Wijttenbach, schoon hij ook de scholen van van den Heessel, Kluit en Siegen beek bezocht. De eerste vrucht zijner letterkundige studie was het door Wijttenbach, Bonnet, Heyne en Buttmann zoo geprezen Specimen criticum de Platone, dat hij aan curatoren opdroeg, die hem daarvoor een kostbaar boekgeschenk met een eervol inschrift vereerden. Een uitstapje naar Parijs bragt hem met verschillende Fransche geleerden in kennis, en naauwelijks was hij tot doctor in de beide regten bevorderd of hij hield reeds te Utrecht (1804) zijne intree-rede de Antiqua Eloquentia cum recentiore comparata (Traj. ad Rhen. 1805) als hoogleeraar in de geschiedenis, oudheidkunde, welsprekendheid en Grieksche taal. Zes en dertig jaren bleef hij de steun en het sieraad dier hoogeschool, niet alleen door zijne uitgebreide geleerdheid, kiesche smaak en innemende leerwijze, maar ook door de goedheid van zijn hart, de reinheid zijner godsdienstige beginselen en het voorbeeld van zijnen vromen wandel, ingerigt naar het evangelie van Jezus Christus, wien hij als zijnen Zaligmaker en Heer beleed. Als geleerde had hij ongemeene verdiensten, maar als onderwijzer, als vormer en opleider der jongelingschap, had hij naauwelijks wederga. Hierin vond hij den hoogsten lust van zijn leven; hieraan wijdde hij de heerlijke begaafdheden van zijnen geest met rusteloozen ijver toe. De door hem gestichte school, zoo groot, als door

weinige hoogleeraren in ons vaderland gevormd werd, droeg daarvan de sprekendste bewijzen en brengt gewis de weldadige vruchten tot de verste nakomelingschap over. Driemaal begeerde men hem te Leyden tot hoogleeraar. Tweemaal bekleedde hij de waardigheid van rector-magnificus, die hij (1807) met eene Oratio de vi et efficacia quam ad exeolendas recentiores gentes antiquae habuerient literae en (1818) met eene Oratio de pulchri amore nederlegde. In 1816 werd hij tot bibliothecaris der Academische bibliotheek aangesteld, welker Catalogus hij met eene voorrede in 1835 het licht deed zien. Hij was curator van het Gymnasium, ridder van den Nederlandschen Leeuw, lid van het Koninklijk Nederlandsch Instituut en van vele binnen- en buitenlandsche geschied- en letterkundige genootschappen. Meermalen werd hij tot gewigtige betrekkingen geroepen en toen hij, den 28 Julij 1839, op eene reis door Zwitserland te Genéve stierf, was de rouw in ons vaderland algemeen. In alle geleerde genootschappen, waarvan hij lid was, werd met de hoogste lof van hem gesproken en vele zijner leerlingen bragten hunnen onvergetelijken meester in proza en poëzij hunne hulde.

Zijne schriften zijn:

Diatribe in civitates antiquas, in Comment. Lat. Tert. Cl. Inst. Regii Neêrl. 1817, 4^o.

Initia Philosophiae Platonicae, Traj. ad Rhen. 1827 tot 1836, 3 vol. 4 part. 8^o.

Brieven over den aard en strekking van Hooger Onderwijs, Utrecht 1829. Hiervan verschenen 3 uitgaven en 2 Hoogduitsche overzettingen, namelijk van Leon Weydmann, Prediger zu Monsheim, Crefeld 1839, en van J. Klein, mit einer Vorrede begleitet von F.H.C. Schwarz, Heidelb. u. Leipz. 1830.

De Socratische School of Wijsgeerte voor de negentiende eeuw, Utrecht 1834-1839, 4 dln., gr. 8^o. Hierop hebben betrekking:

F.C. de Greuve, in antwoord op de Brieven van den Hoogleeraar Ph.W. van Heusde, benevens de wederlegging van het derde deel der Socratische School, en

Ph.W. van Heusde, de Socratische School, vierde deel, de Metaphysica, nader toegelicht en beoordeeld door J. Nieuwenhuis, Leiden 1840, 8^o.

Het derde deel is ook afzonderlijk verschenen in drie stukken met den titel van

Proeven van wijsgeerige navorschingen in de talen, Utr. 1837.

Dr. S. Leutbecker gaf van het eerste deel eene Hoog-

duitsche overzetting, Erlangen 1838, 2 stukken.

Characterismi Principum Philosophorum veterum, Socratee, Platonis, Aristotelis ad criticam philosophandi rationem commendandam, Amst. 1839, 8^o.

De School van Polybius, of Geschiedkunde voor de negentiende eeuw, Utrecht 1841, gr. 8^o.

Oratio de naturali artium et doctrinarum conjunctione, alteris celebrandis Acad. Rheno-Trajectinae Saecularibus, habita d. 13 m. Junii a. 1836: accedit Protrepticus ad filium promotionis more majorum opportunitate, Ultraj. 1836.

Esquisses philosophiques, dèdiées à l'Acad. des Sciences morales et politiques, sect. Philosophie, par Ph.W. van Heusde, Membre Correspondant de l'Institut de France, ook in het Nederd. vóór den 2den druk der Socrat. School.

Cornelis Willem de Rhoer gekenschetst, bijzonder als Geschiedkundige, Utr. 1821.

Herinneringen aan Willem Hendrik de Beaufort, Utr. 1823.

Beiden met den titel: Ter nagedachtenis van C.W. de Rhoer en W.H. de Beaufort, Utr. 1830, 8^o.

De Praefatio vóór den Catal. der Acad. Bibl. Ook afzonderlijk accedentibus tum aliis Bibliothecam spectantibus tum Senatus Urbani Trajectensis decretis, Ultraj. 1835.

Aanspraken aan de Vrijwillige Jagers, Studenten der Utrechtsche Hoogeschool, te Hilvarenbeek 2 Aug. en te Oorschot 22 Aug. 1831.

Zie Memoriam Heusdii commend. J.A.C. Rovers, Traj. ad Rhen. 1841; Memoriam Heusdii c. discip. recol. N.C. Kist, Lectiones auspicans etc. Ao. 1839-1840 habend., L.B. 1839, 8^o. maj.; A. Ekker, Epist. in Heusdii memor. in Symbol. Litter., T. IV.; P.C. Pruijs van der Hoeven, de Instit. Acad., L.B. 1840; Mr. C. Star Numan, ter Nagedachtenis van Ph.W.v.H., Gron. 1839, 8^o.; Goudoever, Sermo ad discip. hab. die XVIII m. Septembr. a. 1839, Ultraj. 1839; Hulde aan v.H. bij zijn graf hem toegebragt door A. van Goudoever en H.J. Royaards; Levensb. van wijlen den Hoogl. Ph.W.v.H. door zijn ambtgen. Mr. A. van Goudoever, met Hulde bij het graf in Utr. Stud. Alm. voor 1840; Het overlijden van v.H. herdacht in de openbare zitting van de 3e Klasse van het Kon. Ned. Inst. op 27 Aug. 1839 door Mr. C.A. den Tex; Konst- on Letterbode 1839, D. II. bl. 82, 112, 291; Verslag van de jaarl. Alg. Verg. van het Prov. Utr. Genoots. 1840; M. Siegenbeek in Handel. der jaarl. Vergad. der Maats. van Ned. Letterk. te Loyden 1840, (met een gedicht); R.H. Graedt Jonkers, Hulde aan de Naged. van den Hoogl. Ph.W.v.H.; R.P. Verbeek, Ontboez. bij den dood van mijnen hooggeachten leerm. Ph.W.v.H.; J. Roulez, Notice Biogr. sur Ph.W.v.H., Brux. 1841; Gerh. Stöckfeld, Andenken an den grossen hochberühmten Herrn Prof. Ph.W.v.H.; H.E. Vinke, Levensberigt van den Hoogl. J. Heringa in Utr. Stud. Alm. voor het jaar 1841; Dez. in Or. de relig. Christ. in conform. homin. animis iisq. consol. vi atq. effic. en in Godgel. Tijds. Waarheid in Liefde 1840, bl. 597; S. Karsten, in Or. de antiq. litt. doctr. o. philos. conjung. passim; J.W. Scholten, Or. de vitando in J.C. hist. interpretanda docetismo, nobiti,

ad rem Christian promovendum hodiernae Theologiae munere, p. 29; W. Muurling, Philalethes, over de Waarheidstiefde, bl. 32; L.G. Pareau, Vorming van toekomstige Godgeleerden in Waarheid in Liefde 1839, D. IV. bl. 913; H.R. Royaards, v.H. en zijn onderwijs als paedagogisch tot de godgel. wetens. en v.H. als geschiedkundige en leeraar der geschied., Utr. 1839; P. Hofstede de Groot, Beschouw. van v.H 's denkbeeld omtrent het lager onderwijs, eene voorlez den 3 Julij 1840 in de Algem. Vergad. van het Schoolonderwijzers Gezelschap der Prov. Gron. gehouden in Tijdschr. voor Onderwijzers, Gron. 1840, IV.; Dez., Over de verhouding van de Godsdienst en de Wetenschap tot het Onderwijs: denkbeelden van Graser, v Heusde, Cousin en van Bemmel, Gron. 1841; Holtius, Or. de liberal. major nostror. quae academus instituendis augendisque cognita est, p. 62, 63; Wyttenbach, Bibl. Crit., T. III. P. 3, p. 66; Dez., Epist. ad Heusd; S. Karsten in Ded. Xenophanis Coloph. Carm Rel; Friedmanni, Bibl. scripta ac Poct. Latin. aetatis recens. selecta A script. I. 2 163; J. Bake, in Bibl. Crit. nova. T. IV. p. 39; Annal. Acad. Traj. 1820-1821, p. 64, 1834 tot 1835, p. 47; J.A.C. van Heusde, Epist. ad Patrem Disquisitione de Cicerone Philoplat praem. en in Praef. ed. sec. Schol. Socrat., p. 13; J.A.C. van Heusde Epist. ad Patrem, Diatribae praem. in locum. de Consolatione en in Praef. Disquisit historico juridicae de lege Poetelia Papiria, Traj. 1842; Heyne, in Götting Get. Anz. 1804; Buttmanni Auctora animadv. in Plat. Gorgiam et Theaetetum, Vol. II. ed. Heindorf; Allgem Liter. Zeit. Erg. Bl 1809, Nr. 27; Int. Bl. 1839, Nr. 52, S. 420; Heidelb. Jahrb 1840, S. 785; Cött. Gel Anz 1840, S. 608; Die Unruhen in der Niederl Reform. Kirche während der Jahre 1833 bis 1839 von X. Herausgegeb. von J.C.L. Gieseler, Hamb. 1840. S. 199; Krit. Zeitschr. für Rechtwissens und Gesetzg. d Auslandes, herausgegeben von Mittermaier u. Zachariae 1839. Th. I. S. 37; L.J.F. Janssen, in Theol. Stud u Krit. 1837, S 379-412; Konst- en Letterb. 1806, D. I. bl. 402, 1810, D. I. bl. 233, 1827, D. I. bl. 19, D. II. bl. 33, 1834, D. II. bl. 362, 1836, D. II. bl. 355; Schouwb, van In- en Uitl. Letter- en Oudheidk 1806, Nr 2, bl. 101, Nr. 4, bl. 216; Godgel. Tijdschr. Waarheid in Liefde, 1837, D. IV. bl. 792, 1840, D. III. bl. 598, 600, 1841. D. II. bl. 365; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. Gesch inzond in Ned., D. X. bl. 8.; De laatste Evangelieraad van P. Bonnet, Utrecht 1804 bl. 70; Siegenbeek, Geschied. der Leidsche Hoogesch., D. I. bl. 377, 380; Sepp, Proeve eener dogmat geschied der Theol. in Nederl, bl. 56, 96, 162, 259; Bijdr tot Regtsgel. en Wetgev door C.A. den Tex en P.v. Hall, 1838. No. 1. bl. 134; Geschied. der Christ. Kerk in Tafer.; Kobus en Rivecourt, Handwoordenb. en o. h w.; Cat. der Bibl. van de Maatsch. van Ned. Letterk. D. I. bl. 100; Muller, Cat. van Portrett.