Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Herman Herberts]

HERBERTS (Herman) of Herbers, zag in Junij 1540 te Grol het levenslicht. Bij de Roomsche kerk opgevoed, werd hij tusschen 1560 en 1564 als conventuaal in het Burlosche klooster opgenomen. Daar leerde hij behalve de Heilige Schrift ook de boeken der Hervormers kennen. In 1566 verliet hij dat klooster om als pastoor van Winterswijk in hervormden geest werkzaam te zijn. De groote verandering in dat jaar door Alva's komst deed hem naar elders vlugten. Eerlang werd hij predikant bij de Hervormde gemeente te Neder-Wezel, van waar hij in 1577 naar Dordrecht werd beroepen. Door zijne groote welsprekendheid maakte hij spoedig zich zulk een naam, dat verschillende gemeenten hem tot predikant begeerden. Inzonderheid deed Gouda hiertoe alle moeite, doch aanvankelijk zonder vrucht.

Herberts stond in zijne denkwijze met Coornhert, Coolhaes en anderen op ééne lijn, zijne begrippen aangaande vrijheid van onderzoek en de magt der overheden in kerkelijke zaken stemden geheel overeen met die van deze mannen. Dit had ten gevolge, dat hij weldra met zijne Calvinistische ambtgenooten te Dordrecht, die bovendien de onderscheiding welke hij genoot met leede oogen aanzagen, in oneenigheid geraakte. Die oneenigheid kreeg een ernstig aanzien toen Herberts in 1582 op eigen gezag de prediking van den Catechismus naliet. Op verzoek van den kerkeraad hield hij met zijne ambtgenooten en een medelid der classis een mondgesprek, dat evenwel den gewenschten uitslag niet had. Nu moeide zich ook de regering met de twist, en ontsloeg Herberts, die inmiddels reeds naar Gouda was vertrokken, tot groot misnoegen der gemeente. De Goudsche kerkeraad was van gansch andere gedachte dan die van Dordrecht. Weldra beriepen zij Herberts en hij nam gaarne die beroeping aan.

Inmiddels was er door de schranderheid van den raads-

heer Adriaan van der Myle eene verzoening beproefd en werkelijk tot stand gekomen, maar even spoedig was deze vruchteloos gemaakt door de ontoegevendheid van Herberts tegenpartij. De zaak, waarmede ook de prins was gemoeid, kwam nu voor de Synode, maar de regering van Gouda, die geheel op Herberts band was, wilde hem voor kerkelijke vergaderingen niet laten verschijnen. Wij zullen alle onderhandelingen met den Goudschen predikant, die zijne zaak intusschen niet verbeterd had door de uitgave van geschriften, welke men nu onregtzinnig hield, niet nagaan. Genoeg zij gezegd, dat op eene provinciale vergadering, in 1591 te 's Gravenhage gehouden, tot zijne excommunicatie werd besloten. Gelukkig kwam het zoo ver niet. De Staten van Holland traden tusschenbeide. Johannes Uytenbogaart en Franciscus van Lansbergen traden als bemiddelaars op, en de eerste besloot den strijd, die ruim elf jaren had geduurd, met eene vrede predicatie in de groote kerk te Gouda, den 22 Augustus 1593. Sedert mogt Herberts rustig zijn ambt vervullen. Na een werkzaam leven ontsliep hij den 23 Februarij 1607, nalatende een zoon Dirk, die volgt.

Herberts was een der voornaamste godgeleerden van zijnen tijd, en mag met alle regt als een voorlooper der Remonstranten worden beschouwd. ‘Hij wilde vrijheid van overtuiging’ - dus is in den laatsten tijd van ben getuigd - ‘vrijheid van onderzoek, geen bindend gezag van Geloofsbelijdenis en Catechismus. Waar de Heilige Schrift hem, door zelfstandig onderzoek, tot een gevoelen had gebragt, dat verschilde van hetgeen door vele zijner tijdgenooten voor waarheid werd gehouden, dan wilde hij door niemand gebonden worden aan vaste geloofsregelen. Was hij misschien wat al te stout tegenover zijne verbitterde tegenpartij, zijn verzet is gemakkelijker te begrijpen, wanneer wij bedenken, dat de meerderheid der toenmalige Calvanistische predikanten zulk een bindend gezag aan de uitspraken van Catechismus en Geloofsbelijdenis wilde toegekend hebben, dat daarbij van een vrij onderzoek der Schrift, van een voortdurend zoeken en streven naar de waarheid, geen sprake meer zijn kon.

Vele en belangrijke geschriften heeft Herberts uitgegeven, welke wij hier laten volgen.

Corte verclaringe over de woorden Pauli geschreven totten Romeynen, Cap. 2, vers 28: Want dat en is geen Jode, die wtwendich een Jode is, enz. Ghedruckt bij Dierick Mullem, 1584 12^o.

Hiertoe behoort:

Kort ende waerachtigch verhael, waeromme de particuliere Synodus van Zuyt-Hollant het boeck Hermanni Herberts predicants ter Goude, genaemt Korte verklaringe over de woorden Pauli, Rom 2 etc. als onsuyver end schaderick gheoordeelt, ende hem van het predick-ampt ghesuspendeert oft opgeschorst heeft. In 's Gravenhage by Aelbrecht Heyndricxz 1592, kl. 8^o.

Teghen-bericht Hermanni Herberts, Dienaer des Woorts binnen ter Goude, gestelt tegens een seecker boecxken, geintituleert Cort ende waerachtig verhael etc., welcke wt den name van den Zuyt-Hollantschen Synodo onlangs teghen hem wtghegheven is: alles tot een vry oordeel van alle Godmeynede. Rom. 2, vers 23: ‘Ghy die U beroemet in die wet onteerdy Godt deur die overtredinge der wet: want om uwent-wille wort die Name des Heeren ghelastert onder den Heydenen.’ Ghedruckt in 't jaar 1592, kl. 8^o.

Eene corte ende grondige verclaringhe van den Antichrist. Waerinne angewesen wordt, dat die Paus niet alleene een Antichrist sy, maer oock een yeghelyc Mensche by hemselven (vervreemdet zijnde van den Gheest Christi). Ghedruckt tot Vianen bij Dierick Mullem, kl. 8^o.

Bekentenisse des gheloofs van verscheyden art. der Christ. leere. Ter Goude 1591, 8^o.

Waerachtighe beschryvinghe aller articulen ende poincten, waermede Henric van den Corput en Servaes Janssoon, dienaers des Woordts binnen Dordrecht, Hermannus Herbers haeren ghewesenen mede Dienaer, van valsche Leere beschuldicht hebben: Waer benevens ghevoecht is Hermanni antwoorde. Ter Goude in 't jaer 1592. Zonder pagin. in kl. 8^o.

Naerder Verklaringhe over XXXII articul. door Hermannum Herberts, Dienaer des Woorts binnen der Goude ghedaan: welcke Caspar Zwerinckhuysen, Dienaer des Woorts, wt die ghedruckte schriften desselvighen Hermanni getrocken, ende in een missive aen ettelicke Vlaemsche mannen (woonachtich binnen der Goude) overgheschreven heeft: welcke hy seyt, die te syn, die de ghecommitteerde der Synode met Hermanno te handelen hadden, etc. Ende hy dieselvighe met den voorghenoemden oock (sonder breeder verclaringhe te sien) niet can toestaan, 2 Cor. II vers 3. z.n.v.d. of jaartal, 152 bladz. kl. 8^o.

Bekentenisse van de rechtveerdich-makende ghenade Jesu Christi. 1592, 8^o.

Een Corte verclaringhe over die woorden des Apostels Pauli beschreuen 2 Thess. 11 vers 3: En laet U van niemant verleyden in gheenderley wyse enz. Ghedruckt by Dierick Mullem, kl. 8^o. zonder pagin.

Van de eeuwige predestinatie. Antwoorde H. Herberts 8^o.

Antwoort H. Herberts, op verscheyden objecten, Rott. by D. Mullem, 8^o.

Korte onderwijsinghe in de Christ. religie. Ter Goude, 1607, 8^o.

Zie behalve Uytenbogaart, Baudartius, Regenboog, Kok, Wagenaar, Acta des kerkeraads van Dordrecht en der. Clussis van Z.H. en Dordsche Tres. reken 1577-1582; Bor, Ned. Oorl., B. XXI. bl. 81, 107; Trigland, Kerk. Geschied, D. III. bl. 213 enz.; Brandt, Hist. der Reformatie, D. I. bl. 692, 693, 715, 716; D. II. bl. 69; Soermans, Kerk. Reg., bl. 3; Brieren ter verdediging van de leer en eer der Gereformeerde Kerk tegen den laster denzelven aangewreven in 't Eerste Deel van de Historie der Remonstranten door J. Regenboog. bl. 59-63; Te Water, Tweede Eeuwgetijde van de Belijdenis der Geref. Kerk. D. II. Aanteeken., bl. 73, 75; Ypey en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk, D. II. Aanteek., bl. 73, 75; Bareuth. Hist. Voorrede vóór den Catechismus van Alb. Schultens, bl. XXIV; Cattenburgh, Bibl. Script. Remonstr., p. 94; Koecher, Hist. van den Heidelb. Catech bl. 398; Schotel, Kerk. Dordr., D. I. bl 127; Kist en Royaards, Archief voor Kerk. Geschied. D. IX. bl. 312, 313, 317, 362; Glasius, Godgel. Nederl., Aflev. V. bl. 69, volgg.; Rogge, over Coolhaes. D. II. bl. 236, Navorscher, D. IX. bl. 329; Cat te Water, 1823, bl. 25. No. 118; Cat. van Voorst, T. I. p. 168, No. 2970; Cat. Schouten, bl. 60; Kort end waerachtich verhael, waeromme de particuliere synode van Z. Holl. het boeck H. Herberts .... schadelick gheoordeelt, ende hem .... ghesuspendeert heeft, 's Grav., 1592; Rogge, in de monografie over Herberts in de Kalender voor de Protest. in Nederland Jaarg. 1858. bl. 140-171; Jansen en van Dale, Bijdragen tot de oudh. en gesch., D. III. bl. 23-25; Rogge, Libl. van Remonstr. Geschr., bl. 17, 18; Gesch. der Remonstr., bl 6.