Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Johan Frederik Hennert]

HENNERT (Johan Frederik) werd in 1733 te Berlijn geboren en ontving zijne eerste wetenschappelijke opleiding in het Joachimtalische collegie onder den rector Heinsius, en sedert 1747 van den beroemden Sulzer, die als leeraar der wiskunde aan dat collegie was aangesteld. Onder dezen legde hij den grondslag zijner algemeene en wiskundige kennis, welke laatste hij, onder leiding van den onsterfelijken Leonard Euler, mogt voltooijen. Reeds in zijne eerste verhandelingen over wijsgeerige en dramatische onderwerpen, straalde buitengewone kennis van de stelsels der oude en latere wijsgeeren, welwikkend oordeel en kiesche smaak in het vak der schoone kunsten door. Omstreeks 1755 vertrok Hennert naar Parijs om aldaar zijne kennis uit te breiden, woonde bijna twee jaren in het huis van den beroemden Nicolas Joseph Delisle, toen astronome de la marine en hoogleeraar in de sterrekunde aan het Collège de France, wiens lessen over de sterrekunde en sterrekundige werktuigen hij gelijk ook die van Lamonnier, hoogleeraar in de wiskundige natuurkunde bijwoonde.

Uit Parijs reisde hij naar ons vaderland, welks welvaart en burgerlijke vrijheid hem voor zich innam, zoodat hij besloot zich aldaar neder te zetten. Met toestemming der hoogleeraren opende hij te Leiden eene wiskundige school, en telde onder zijne leerlingen den later zoo beroemden van Swinden.

In 1764 werd Hennert in plaats van den beroemden J. de Castillon, die naar Berlijn was beroepen, eerst tot buitengewoon en in 1764 tot gewoon hoogleeraar in de wijsbegeerte, wis- en sterrekunde te Utrecht aangesteld, en begon aldaar, zoo ten behoeve der studenten als ten algemeenen nutte, een leerboek der wiskunde, dat toen

nog niet bestond, te bewerken. Tien jaren arbeidde hij aan dit uitgebreide werk, dat uit 9 deelen bestaat, waarvan de 3 eerste de Elementa Matheseos purae; de 6 overige de Elementa Matheseos duplicatae bevatten. Voor meer gevorderden voegde hij er bij, Institutiones Astronomiae Scientia rumque conjunctarum, Gnomonices, Chronologiae, Geographiae, Artisque Nauticae.

Naderhand was hij, bij de vorderingen, welke de sterrekunde in zijnen tijd maakte, over dit gedeelte niet tevreden, terwijl ook andere gedeelten er van door lateren arbeid van wiskundigen wordt overtroffen. Daar het getal beoefenaren der hoogere wiskunde gering was, gaf hij ook collegie in de wijsbegeerte, naar aanleiding van zijne Aphorismi Philosophiae, in 1781 te Utrecht gedrukt. Vele christen leeraars hebben met erkentelijkheid van het nut uit zijne lessen getrokken gesproken, doch Hennert zelve meende, dat jongelingen, die volgens den gewonen akademischen leertrant, zonder mathematische of andere kundigheden verworven te hebben, met de Logica begonnen en het daarbij lieten blijven, geene of zeer geringe vorderingen in de ware wijsbegeerte konden maken. Liever had hij de wijsbegeerte, volgens de wijze van Beattie, wiens Principles of moral science hij aanprees, en van welke hij eene Nederduitsche overzetting met bijvoegselen en voorrede bezorgde, onderwezen. Ook bezorgde hij de Nederduitsche overzetting van uitgelezene verhandelingen over de wijsbegeerte en fraaije letteren, getrokken uit de werken van de koninklijke maatschappij der wetenschappen te Berlijn. Bij gemis van astronomische werktuigen tot het doen van naauwkeurige berekeningen hield Hennert zich onledig met schrijven van belangrijke zoo wijsgeerige als wiskunstige verhandelingen, die zoo door de koninklijke maatschappij te Berlijn als door directeuren van het Stolpiaansch legaat bekroond werden, en zoo in de werken dier maatschappijen als in die van het Bataafsch genootschap van proefondervindelijke wijsbegeerte, van het Zeeuwsch genootschap en in mengelwerken van in- en buitenlandsche verzamelaars zijn uitgegeven.

Na door eene ontsteking zijn regteroog verloren te hebben, en zijn linker langzamerhand verzwakte, verkreeg hij in 1802, op zijn verzoek, zijn eervol ontslag als hoogleeraar. Hij stierf den 30 Mei 1813 aan de gevolgen eener beroerte, in het 80ste jaar zijns levens.

Hij was naauwgezet, regtvaardig, goedwillig, dienstvaardig en edelmoedig, liever weldaden bewijzende dan te ontvangen. Vol ijver voor wetenschappen en kunsten, werkte hij zelf onvermoeid aan hare bevordering, en achtte

allen hoog, in welke hij den wil en het vermogen daartoe ontdekte. In den kring zijner vrienden gaf hij, door vernuftige scherts, leven en vrolijkheid aan het gezelschap. Bij anderen baarde zijne haastigheid, vurige tegenspraak en spottende luim wel eens ongenoegen. Een min kiesche manier van uitdrukking in den dagelijkschen omgang, bragt hem nu en dan in verdenking van oneerbiedigheid en ongodsdienstigheid; doch die argwaan konde niet vatten op hen, die den man uit zijne schriften, lessen en ernstige gesprekken over onderwerpen van algemeenen en christelijken godsdienst kenden.

Een onbekend dichter vervaardigde op hem het volgende bijschrift:

Hij schreef:

Genaue Harmonie des Sinnlichen mit dem Vernünftigen in der Natur des Menschen (1753).

Nachricht von der Schuchischen Schauspieler Gesellschaft zu Berlin, behelzende een oordeelkundig verslag van eenige vertooningen aldaar gegeven.

Gedanken über den Werth und Nutzen der Lustspiele zeer wijsgeerig geschreven, wijst den middelweg aan in het beoordeelen der tooneel- en blijspelen.

Deze drie verhandelingen zijn geplaatst in het maandwerk getiteld:

Neue Erweiterungen der Erkenntniss und des Vergnügens. Traité du Thermomètres, où il est parlè d'une nouvelle loix de chaleur. La Haye 1759.

Redevoering over de welsprekendheid. Rotterdam 1767. 4^o.

Grondbeginsels der wiskunde. Utrecht 1769. 8^o.

Dissertations Physicques et Mathématiques. 1778.

Uitgelezene verhandelingen over de wijsgeerte en fraaije letteren, getrokken uit de werken der koninklijke akademie der wetenschappen te Berlijn, en uit het Fransch vertaald. Met bijvoegselen vermeerdert door J.F. Hennert. Utrecht 1780-1795, 6 d. 8^o.

Redevoering over de gelaatkunde. Utrecht 1783. 8^o.

Aphorismi philosophici. Ultraj. 1781. 8^o.

Oratio de Physiognomia, publice habita die XI^mo Aprilis 1782. Cum Academiae Rheno-Trajectinae Magisterio iterum se abdicavit. Trajecti ad Rhenum, 1782, 4^o.

Commentatio de Barometria. Ultraj. 1787. 8^o. maj.

Elementa matheseos purae et applicatae. 9 vol. Ultraj. 1760-1775. 9 vol. fig. 8^o.

Institutiones astronomiae. Ultraj. 8.

Lessen over de eerste beginselen der wijsbegeerte, uit het Latijn vertaald door G.O. Spaan. Leyden 1822. gr. 8^o.

Beattie, Grondbeginselen der zedel. wetenschappen met Bijvoegs. en voorrede van J.F. Hennert, uit het Engelsch vertaald door Y. van Hamelsveld. Utrecht 1795 3 d. 4 stukken. 8^o.

In de werken van de koninklijke academie van Berlijn, verhandelingen:

Sur la vie d'Archimède. (1766).

Sur les moyens de donner la plus grande perfection aux lunettes dont les objectifs sont composés de deux verres.

In de werken van het Bataafsch Genootschap van proefonderv. wijsbegeerte:

Over Astromatische of Dollandsche verrekijkers, bevattende de algemeene eigenschappen der werktuigen. (1772).

In de werken uitgegeven door het Stolpiaansch legaat:

De Sensu morali. (1774).

In de werken van het koninkl. Ned.-Instituut:

Verhandeling over de ophaalbruggen. (1812)

In de werken van het Zeeuwsch genootschap:

Onderzoek omtrent de ware gedaante der aarde (1772).

Onderzoek of de onzekerheid omtrent de ware gedaante der aarde eenen aanmerkelijken invloed hebbe op sterrekunde en navigatie.

Voorts vinden wij verhandelingen van hem in de Acta eruditorum Lipsiensia, in de Bibliothèque des sciences et des beaux arts, in de werken der Hollandsche maatschappij te Haarlem en vele anderen.

Zie Prof. Nieuwenhuis, Redevooring over het leven en de wijsgeerige verdiensten van den Hoogleeraar J.F. Hennert, voor het 1ste deel van diens Lessen over de eerste beginselen der Wijsbegeerte, uit het Latijn vertaald door G.C. Spaan, Leijden 1822; Hennert, Uitgel. Verh., Voorr; Heringa in Kunst- en Letterb. 1813, D. I. bl. 274, 291, 1814, D. I. bl. 198, 217, 277, 324; Nieuwenhuis, Woordenboek van Kunsten en Wetenschappen, o.h.w.; Clarisse, Eneyclop. Theologica, p. 85, 99, 105, 106, 155, 190, 346, 511; van Kampen, Geschied. der Ned. Lett. en Wetensch., D. II. bl. 307; Collot d'Escury, Hollands roem, D. IV. St. II. bl. 664; Bouman, Geschied. der Geld. Hoogesch., D. IV. bl. 300; Navorscher, D. V. bl. 168; Arrenberg, Naamreg. van Boeken, bl. 224; Alphab. Naaml. van Boeken 1790-1831, bl. 242; Boekz. der gel. wer. 1764, a. bl. 95; Muller, Cat. van Porttr.