Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Witte van Haemstede]

HAEMSTEDE (Witte van), eigenlijk Witte van Holland geheeten. Zoo lang er geen betere bewijzen voor de echtheid zijner geboorte worden bijgebragt, dan tot nog toe het geval was, blijven wij hem een bastaard van graaf Floris V noemen. Men heeft gemeend dat zijne moeder eene dochter uit het adellijke geslacht van Heusden geweest is, doch dit gevoelen is niet alleen door anderen in lateren tijd tegengesproken, maar er is zelfs met zeer veel waarschijnlijkheid beweerd, dat de vrouw van Witte van Haemstede, wier doopnaam Agnes was, behoorde tot het geslacht van Sluyse, en juist deze was, die vroeger voor de moeder van Witte van Haemstede gehouden werd.

De tijd wanneer hij geboren werd is mede niet met juistheid te bepalen. Zonder uit te wijden over de gissingen, die daarover geopperd zijn, houden wij het met hen, die stellen dat hij omstreeks 1273 het eerste levenslicht aanschouwd heeft. Van zijne jeugd wordt niets vermeld. Alleen vernemen wij dat zijn vader hem zeer genegen was, in zoo verre, dat hij, gebeten zijnde op Eduard koning van Engeland, die zijn zoon graaf Jan in zijne magt hield, voornemens was, om zijn natuurlijken zoon Witte tot erfgenaam en opvolger te benoemen.

Tot op het jaar 1299 ligt het leven van Witte van

Haemstede even als zijne geboorte in het duister. In dat jaar echter treedt hij voor het eerst op het oorlogstooneel op. Bij de belegering van Dordrecht werd hij door Wolfert van Borssele, tegen zijnen wil, op het huis Putten gelegd, om van daar mede de stad te helpen benaauwen. In dat jaar bevestigde graaf Jan I de schenking van het goed Haemstede, door zijn vader te voren aan Witte gedaan, welke goederen het eigendom geweest waren van den uit het land gebannenen Jan van Renesse. Witte van Haemstede verleende in 1300 keuren aan die van Haemstede.

In het jaar 1303 werd Witte te Zierikzee tot ridder geslagen, nadat geheel Schouwen door hem op de Vlamingen veroverd was. Dit was eene waardige inleiding voor hetgeen hem te wachten stond. Na het kinderloos overlijden van zijnen broeder graaf Jan I was het grafelijk bestuur over Holland en Zeeland, in 1300, op deszelfs oom van moederszijde, Jan van Avennes overgegaan. Deze, ofschoon algemeen als graaf gehuldigd, bezat evenwel nog lang die genegenheid der landzaten niet, waarin de graven uit het Hollandsche Huis zich verheugen mogten. Hiervan maakten de Vlamingers, reeds lang met de Hollandsche graven in strijd, gebruik. Van de Zeeuwsche ballingen vergezeld, deden zij op nieuw een inval in dit gewest en wel met zulk een gelukkigen uitslag, dat geheel Walcheren door hen werd bemagtigd. Door zooveel krijgsgeluk vervoerd en nader door eene glansrijke overwinning op de Hollanders, in 1304, op het eiland Duiveland bevochten, met stoutheid vervuld, viel de Vlaamsche graaf Guy binnen kort in Holland, en weldra was dit gewest voor het grootste gedeelte door hem veroverd. Haarlem alleen hield nog de zijde van den wettigen vorst. Maar op eenmaal komt de redding. Witte van Haemstede, om zijne persoonlijke hoedanigheden zoowel, als om de dierbare nagedachtenis van zijnen algemeen betreurden vader, bij de Hollanders bemind, was met een enkel schip uit Zeeland naar Holland gestevend. Met weinige dapperen vergezeld, zet hij te Zandvoort voet aan wal, en begeeft zich met de zijnen in allerijl naar Haarlem, waar hij met opene armen ontvangen wordt en aller harten met geestdrift bezielde. Weldra rukt hij, aan het hoofd der moedige burgerij van Haarlem, den vijand te gemoet, die hij niet verre van Hillegom, op de hoogte van het huis te Manpad ontmoet en beslissend overwint. Het uur van verlossing heeft voor Holland geslagen. Witte van Haemstede krijgt den bijnaam van de Geesel der Vlamingen en eenige eeuwen later vereeuwigt de

hoogleeraar van Lennep, de toenmalige bezitter van het huis te Manpad, deze heugelijke gebeurtenis, door de oprigting van een gedenkteeken, waarvan wij in dit werk vroeger eene beschrijving gegeven hebben. De wensch, door zoo velen vóór ons geuit, dat namelijk de verdere lotgevallen en bedrijven van den edelen Witte van Haemstede nader mogten aan het licht gebragt worden, is nog niet vervuld. Op eenmaal verdwijnt de naam van Hollands verlosser uit de jaarboeken der geschiedenis. In 1313 werd hij door graaf Willem van Henegouwen in het bezit zijner te voren verkregen goederen bevestigd, en dit is de laatste maal dat zijn naam genoemd wordt.

Het sterfjaar van den edelen held is nog moeijelijker dan zijne geboorteplaats te bepalen. Hij moet echter in 1321 reeds overleden zijn, daar zijne vrouw toen als weduwe voorkomt. Haar naam is tot dusverre onbekend, en alleen weten wij, dat haar doopnaam Agnes was. Bij gissing heeft men later beweerd dat haar naam van der Sluyse was, doch ofschoon die gissing veel waarschijnlijks heeft, is zij echter nog niet algemeen voor waarheid aangenomen.

Witte van Haemstede liet drie zonen na, 1^e. Frederik, in 1341 baanderheer geworden; 2^e. Guy, die in 1345 met graaf Willem IV bij Staveren sneuvelde en gehuwd was met eene dochter uit het geslacht van Montigny, waarbij hij won een zoon, Floris, ridder, heer van Haemstede, Montigny en Bergen, die in den scheepstrijd op de Maas in 1351 sneuvelde en gehuwd was met Catharina van Borssele; en 3^e. Jan, die in 1323 den togt naar Vlaanderen, onder graaf Willem III bijwoonde en die in 1348 overleed.

Zie, behalve de meeste Nederlandsche geschiedschrijvers over den grafelijken tijd, in het bijzonder van Leeuwen, Bat. Illustr. bl. 972; Balen, Beschrijv. van Dord. bl. 719, 724, 725, 729, 730; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XIX. bl. 12-14; Levensbeschrijv. der Ned. vorsten, helden enz. D. I. bl. 165; Hoogstraten, Woordenb. D. V. St. 2. bl. 2; (Loosjes), Characterk. der Vad. Geschied. D. I. bl. 354-357; Siegenbeek, Geschied. der burgerwapen. in Nederl. bl. 6-11; van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. I. bl. 139-142; Algem. Konsten Letterb. 1825. D. II. bl. 354, 371, 1826, D. I. bl. 244, 276, 292, 308; Bosscha, Neêrl. Held. te land, D. I. bl. 81-85; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl. D. II. St. I. bl. 339 noot 7, 365, 399, St. II. bl. 12-21; dit Woordenb. D. II. bl. 1404; De Navorscher, D. VII. bl. 358, D. VIII. bl. 96, D. IX. bl. 186; van Lennep, Nederl. Legenden, bl. 63-69.