Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 7

[Gulielmus Gnaphaeus]

GNAPHAEUS (Gulielmus), wiens eigenlijke naam Willem de Volder was, en daarom ook Fullonius genoemd werd, zag te 's Hage in 1493 het eerste levenslicht. In 1522 benoemd tot Rector der Latijnsche school in zijne geboorteplaats, was hij een der eerste Hervormden in ons Vaderland, maar ook een der eersten die daarvoor gekerkerd en bedreigd werden. Hij geraakte, te gelijk met Johannes Pistorius, te Delft in de gevangenis, doch werd tegen verwachting ontslagen. Op nieuw geraakte hij echter te Leuven in hechtenis, doch vond in 1536 middel zich weg te maken. Zich dus alhier niet meer veilig wanende, trok hij naar Duitschland, en werd Rector der nieuw opgerigte school te Elbing en Raadsheer van den Markgraaf Albert van Brandenburg. In 1542 werd hij verplaatst naar Konigsbergen, waar hij godgeleerde voorlezingen deed. Eenige stellingen beweerd hebbende, die men met de leer van Luther strijdig oordeelde, en die hij niet wilde herroepen, werd hij in 1547 afgezet en geban-

nen. Hierop vlugtte hij naar Emden, waar hij, door aanbeveling van Joannes à Lasco, tot onderwijzer der kinderen van Gravin Anna van Oost-Friesland werd aangesteld. Eindelijk vestigde hij zich te Norden, werd er Burgemeester en overleed er den 29^sten September 1568. Hij schreef:

Joh. Pistorii Woerdensis, ob evangelicae veritatis assertionem, apud Hollandos primi omnium exusti, martyrium, Straatsb. 1529.

Eene nieuwe uitgave, naar het oorspronkelijke handschrift bewerkt door Jacobus Revius, zag te Leiden in 1649 het licht. Eene vertaling van deze kwam uit onder den titel van:

De eerste Hollandsche martelaer, ofte historie van Jan de Backer. In 't Nederduitsch vertaeld door Mr. Jac. Verwey, Leid. 1652. 12:2de druk ald. 1657. 8^o.

Een troost ende spiegel der siecken ende derghenen, die in lijden sijn, in 1531 buiten weten van Gnapheus uitgegeven; in 1547 bezorgde hij zelf eene nieuwe uitgave onder den titel: Tobias ende Lazarus, oft tzamensprekinge alle crancken enz. troostelick te lesen, 1577.

Eloquentiae Triumphus, Colon. 1551. 4^o.

Acolastus, Colon. et. Antv. 1560. 8^o.

Misobarbarus.

Hypocrisis, Heidelb. 1615. 8^o.

Door de drie laatstgenoemden deed hij zich als niet onverdienstelijk Tooneelspeldichter kennen. Ook gaf hij met Cornelis Hoen en Johannes Rode eene nieuwe Hollandsche vertaling van het Nieuwe Testament, die in 1523 te Amsterdam in 8^o het licht zag.

Zie Harkenrohtii, Vitae Gnaphaei descriptio in Bibl. Brem. Cl. VIII. fasc. I. p. III, 112; Sweertius, Ath. Belg. p. 307; Foppens, Bibl. Belg. p. 402; Paauw, Europa's Lutherdom, bl. 312, 313, 342; Saxe, Onom. Liter. T. III. p. 112, 597; Ypeij en Dermout, Geschied. der Ned. Herv. Kerk. D. I. bl. 104, Aant. bl. 40, Woordenb. der Zamenlev. op Gnaphaeus; Biograph. univ. T. VII. p. 354; Muller, Bibl. van Godgel. Werk. Suppl. bl. 72. Nijhoff, Livr. anc. et modern. N^o. I. p. 7; H. Roodhuyzen, Het leven van G. Gnapheus, een der eerste hervormers in Nederl. (Amst. 1858.)