Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Jan Franoken]

FRANOKEN (Jan) was de getrouwe dienaar van zijnen meester Johan van Oldenbarnevelt. Hij vergezelde dezen op zijnen laatsten togt naar de staatsvergadering, toen hij op last van Prins Maurits gevangen werd genomen. Francken, die te vergeefs in de kamer des hellebardiers naar de terugkomst van Oldenbarnevelt gewacht had, moest ten laatste het treurig berigt der gevangenneming aan het gezin van den Advokaat gaan mededeelen.

Aan dezen werd toegestaan een zijner dienaars bij zich tot oppassing te nemen. Jan Francken werd daartoe gekozen, en hij deelde gedurende bijna negen maanden vrijwillig en blijmoedig in de gevangenis van zijnen heer, waar ook hij als een gevangene werd bewaakt en behandeld. Hij hielp hem in het bedenken van middelen van gemeenschap met zijn gezin, en stond hem tot zelfs op het schavot onwankelbaar ter zijde; maar toen ook de noodlottige slag een einde maakte aan het leven zijns meesters, waggelde hij bijna bewusteloos van schrik de strafplaats af.

Na de regtsoefening werd Francken gelast bij de regters te komen. Men deed hem eenige vragen, doch de ontroering belette hem te antwoorden; eindelijk werd hij ontslagen en de Fiscaal voegde hem toe ‘gedraag u wel: gij zult nog een man worden: gij hebt uwen heer trouw gediend.’

In het laatste schrijven van Oldenbarnevelt aan zijne gade en kinderen had hij geschreven: ‘Wilt Jan Francken wat tot mynder gedachtenisse geven.’ Aan dien wensch werd voldaan. Een gouden ring door Oldenbarnevelt gedragen, benevens den met zilver ingelegden degen, waarmede Oldenbarnevelt door den Koning van Frankrijk tot Ridder geslagen was, werd aan hem door de weduwe van den Advokaat geschonken. De geschiedenis van die beide voorwerpen is in de hieronder aangehaalde bronnen vermeld.

In October van het jaar 1620 werd Francken door bemiddeling van Willem van Oldenbarnevelt, Heer van Stoutenburg, jongste zoon van den Advokaat, tot secretaris en vendumeester te Westsouburg en tot rentmeester van die heerlijkheid benoemd. Na den aanslag der zonen van Oldenbarne-

velt op het leven van Prins Maurits, werd Francken door de schoonmoeder van den Heer van Stoutenburg in 1624 ontslagen. De regering der plaats, in aanmerking der goede diensten door Francken in voornoemde betrekkingen bewezen, weigerde dit ontslag te bekrachtigen, bij acte van den 19^den Junij van laatstgenoemd jaar. Francken nam evenwel als Secretaris weinige dagen daarna zijn ontslag, en komt het laatst als vendumeester in October daaraanvolgende voor.

Hij zette zich naderhand te Amersfoort neder, werd er Majoor, en misschien is hij dezelfde die in 1650 onder de regenten van het burger weeshuis genoemd wordt. Hij overleed in Mei 1664 bij zijne huisvrouw Catharina de Molijn, die hij den 16^den September 1620, na zijne bovengemelde aanstelling, te 's Hage gehuwd had, geene kinderen nalatende.

Tijdens de gevangenschap van en met Oldenbarnevelt heeft Francken een breedvoerig Dagverhaal gehouden, van al wat er met zijn heer voorviel tot het einde toe. Zonder zijne voorkennis is dit verhaal reeds in 1620 uitgegeven, en in zijn geheel overgenomen in het werk getiteld: Historie van het Leven en Sterven van Heer Johan van Oldenbarnevelt, Ridder, enz. Waarachtelyk beschreven door een liefhebber der Waerheyt enz. In 't jaar onzes Heeren 1648. (zonder naam van drukker of plaats.) 4^o. Meermalen in onderscheidene formaten en met veranderden titel herdrukt.

Zie Baudartius, Memorien, D. I. B. XI. bl. 52b, 53b; van Bemmel, Beschrijv. van Amersfoort, D. I. bl. 355; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. X. bl. 286, 360, 362, 363; Mr. S. de Wind, Jan Franeken enz. in den Zeeuwschen Volks Alm. 1852; Kron. van het Hist. Gen. D. V. bl. 414, D. VII. bl. 127, D. VIII. bl. 189, 190; De Navorscher, D. II. bl. 279, D. III. bl. 280, 281.