Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Arend Fokke]

FOKKE (Arend), ter onderscheiding van zijn grootvader Simons zoon genaamd, was de broeder van den voorgaande, en werd te Amsterdam den 2^den Julij 1755 geboren. Door zijnen vader in de graveerkunst onderwezen, toonde hij meer lust tot de letteroefeningen dan tot de kunst te bezitten, en die lust wakkerde aan, toen hij als leerling bij den vermaarden boekhandelaar Steven van Esveldt in zijne geboortestad geplaatst werd. Hij maakte zich daar spoedig bekwaam in het vak, zoodat hij reeds in 1778 zelf beginnen kon, en zich als uitgever verdienstelijk maakte door goede boeken het licht te doen zien. In 1794 oordeelde hij het raadzaam zijnen handel, dien hij meer met lof dan met voordeel gevoerd had, geheel te laten varen, en zich aan de beoefening der letterkunde over te geven. Van dien tijd af dagteekenen zijne meeste geschriften, die schier over alle vakken van wetenschap loopen. Fokke, met regt eene Encyclopédie ambulante genoemd, was dan ook in de meeste te huis, en had zich bovendien de kennis van het Hebreeuwsch, Arabisch, Latijn, Grieksch, het Fransch, Hoogduitsch, Engelsch, Spaansch en Italiaansch eigen gemaakt.

Na de omwenteling van 1795 werd Fokke geplaatst op de Secretarie te Amsterdam. Aan deze betrekking moest hij het grootste gedeelte van zijnen dag besteden, doch vond nogthans den tijd om eenige uren onderwijs in de letterkunde, talen, geschiedenis en alle andere vakken van wetenschap te geven, terwijl het niet zelden gebeurde dat hij, onvermoeid en werkzaam lid van verschillende Maatschappijen en Genootschappen, na zulk een werkzamen dag des avonds nog als spreker optrad, en zijne hoorders nooit anders dan hunne kennis met nuttige kundigheden verrijkt naar huis deed gaan.

In 1804 verliet Fokke zijne geboorteplaats, om aan zijne zucht naar een stil en landelijk leven te voldoen. Hij nam zijne woonplaats even buiten de Utrechtsche poort, en rigtte aldaar een letterkundig gezelschap op, hetwelk hij wekelijks met afzonderlijk daartoe opgestelde verhandelingen bezig hield. Zijne omstandigheden noodzaakten hem zijn geliefd buitenverblijf in 1810 weder met de stad te verwisselen. Men meldt dat zijne schuldelooze bijeenkomsten de achterdocht der Fransche politie hadden opgewekt, en dat hij ten gevolge daarvan eenige weken gevangen gehouden werd, ofschoon men hem nimmer van eenige misdaad heeft kunnen beschuldigen. Dit ongeval, gevoegd bij aanhoudende ligchaamsongesteldheid en achteruitgang in zijnen geldelijken toestand, verhaastte zijnen dood; want weinige weken, nadat hij ontslagen was, werd hij op het ziekbed geworpen en overleed hij, men zegt met Wyttenbach's Bibliotheca critica in de hand, in kommerlijke omstandigheden, op den 15^den November 1812. Zijn lijk werd in de Zuiderkerk met buitengewone plegtigheid ter aarde besteld, en zijne nagedachtenis werd door het Genootschap Tot Nut en Beschaving, in eene opzettelijk daartoe gehoudene vergadering, op eene waardige wijze, gehuldigd. Hij was in 1782 gehuwd met zijne nicht Catharina Brinkman, eene vrouw met vele uitstekende hoedanigheden begaafd, met welke hij dertig jaren lang in eenen kinderloozen, doch gelukkigen echt leefde. Zijne afbeelding ziet op verschillende wijzen het licht.

Fokke, door van Kampen zeer eigenaardig de Callot en Hogarth onzer letterkunde en door Witsen Geysbeek de Hollandsche Boëthius genoemd, was zoowel wijsgeer, geleerde als verdienstelijk Nederduitsch dichter. Moeijelijk is het te bepalen tot welke rubriek zijne werken moeten gebragt worden. Het zijn noch romans, noch geschiedenissen, noch eigenlijke letterkundige verhandelingen. Van Kampen noemt ze carricaturen der geschiedenis en letterkunde, doch vol geest, kunde en luim.

Wij hebben getracht eene zooveel mogelijk volledige lijst er van te geven, met voorbijgang der talrijke vertalingen, die hij van de werken van buitenlandsche schrijvers leverde. Die lijst is als volgt:

Zede- en Dichtlievende Mengelingen, Amst. 1783. 8^o.

De zwarte kater, een sprookje van den ouden en hedendaagschen tijd, Amst. 1787. 8^o. herdrukt ald. 1841. 8^o.

De verscheiden tijdperken des menschelijken levens, in 6 redevoeringen, Amst. 1787. 8^o.

Het toekomende jaar drie duizend; eene mijmering, Amst. 1793. 8^o.

Geheimzinnige toebereidselen tot eene boertige reis door Europa, 's Hage, 1794. 8^o m. kaarten.

De Graveur, Dordr. 1797. 8^o. m. pl.

Het onscheidbaar drietal redewezens, verlichting, deugd en tijd geschetst, Amst. 1800. 8^o. met pl. herdr. ald. 1828. 8^o.

Phosphorides, in boertige vertoogen, Amst. 1801. 8^o.

Verhandeling over den oorsprong, de gedaante en den invloed der nul, Amst. 1801. 8^o. m. pl.

Historische beschrijving van de maatschappij Felix Meritis, Amst. 1801. 8^o. m. pl.

Twee verhandelingen over de oneindigheid der afgetrokkene denkbeelden, en over de gedaanteverwisseling der dingen, Amst 1802. 8^o m. pl. herdr. ald. 1841. 8^o. m. pl.

Verhandeling over den oorsprong der zeevaart, Amst. 8^o. m. pl.

De Amsterdamsche kermis, en derzelver oorsprong, voortgang en tegenwoordige staat, Amst. 1802. 8^o. m. pl.

Lettergeschenkje voor de leerlievende jeugd, Amst. 1802. 12^o. m. pl. nieuwe uitgave ald. 1819. 8^o.

De moderne Helicon, Amst. 1802. 8^o.

Ernst en boert voor de XIX eeuw, Amst. 1803. 8^o. 3 st.

De antieke Helicon, behelzende de levensgeschiedenis der Grieksche dichters, Leid. 1803. m. pl.

Katechismus der wetenschappen, schoone kunsten en fraaije letteren, Amst. 1804. 8^o. 11 deelen. m. pl.

Van herberg tot herberg; zangspel, Leid. 1805. 8^o.

Boertige reis door Europa, 's Hage 1806. 8^o. m. pl. en kaart. 7 deelen, 2^de druk. aldaar 1826. 8^o. 4 dln.

Nieuw volks-zangboekje, Amst. 1806. 8^o. 2 stukk. herdrukt ald. 1833. 16^o. 2 stukk.

Schilder-, dicht-, zede- en oudheidkundige beschouwing van den Rijnstroom, en de aan deszelfs oevers gelegene oorden, Amst. 1807. 4^o. 2 stukk. m. pl. herdrukt ald. 1841. 8^o. m. plaat.

Verzameling van eenige zinledige uitdrukkingen, welke dikwijls in gesprekken voorkomen, Zaandam, 1807. 8^o. m. pl.

De oude en jonge Janus, of gedachten op den oude- en nieuwejaarsdag, Amst. 1808. 8^o.

De eerste grondslagen der voornaamste wetenschappen en kunsten ten dienste der Jeugd, Engelsch en Hollandsch, Amst. 1808. 8^o.

Historie van de waag te Amsterdam, Amst, 1808. 8^o. m. pl.

Dorus of het wonderkind; eene nosokomische geestvrucht, Amst. 1808. 8^o. 2 stukk. m. pl.

Iets over alles; eene Menippesche satire; en mengelingen, Amst. 1809. 8^o. 4 stukk.

De vaderlandsche historie vermakelijk voorgesteld, Amst. 1809. 8^o. m. pl. 1^ste deel.

Amsterdamsche burgers-winteravond-uitspanningen, Amst. 1809. 8^o. m. pl.

De wegen des levens, of de vraag: welk beroep wilt gij kiezen? Amst. 1809. 12^o. m. pl.

De drie gebroeders alverwoesters, Amst. 1810. 8^o.

Verzameling van eenige, hier te lande, gebruikelijke spreekwoorden, op eene vrolijke en gemeenzame wijze verklaard en opgehelderd, Amst. 1810. 8^o. m, pl. herdrukt ald. 1831. 8^o.

De vrouw is de baas, Amst. 1810. 8^o. 2 stukk. herdrukt ald. 1828. 8^o.

Prognosticatie van Johannes Lichtenberg, met aanmerkingen, Amst. 1810. 8^o.

Twee en twintig natuurlijke zedeprenten, Amst. 1811. 8^o.

Het psycho-chemisch geheim, om van den nood eene deugd te maken, Amst. 1811. 8^o.

De mode, of verhaal der zeden, denkwijzen, kleederdragten en gewoonten van de oude, middentijdsche en hedendaagsche beschaafde volken, Utr. 1811. 8^o. 2 stukk.

Het leven is een droom, met eene schets van het karakter en leven van den auteur, Amst. 1814. 8^o.

Verhandelingen over den onderscheiden aard van waken, droomen en slapen, der magnetischen slaap en het dierlijk magnetismus, Amst. 1814. 8^o.

Het horoskoop der statistische, politieke en oeconomische wereld, Amst. 1814. 8^o. m. plaat.

Niet, niets en niet met al; eene ironisch komische verhandeling, Amst. 1814. 8^o. m. plaat.

Nieuwjaarswenschen van Thomasvaer, op de bruiloft van Kloris en Roosje, Amst. 1819. 8^o. herdrukt ald. 1821. 8^o.

Leven van Lucifer den Grooten, Amst. 1819. 8^o. m. pl. 2^de druk.

Socratisch komisch-onderzoek naar den zetel des karakters in den mensch, 2^de druk, Amst. 1821. 8^o. m. pl.

Proeve van een ironisch komisch woordenboek, Amst. 1821. 8^o. 3^de druk.

Geestverschijning en spokerijen, Amst. 1824. 8^o.

De genealogie van Thomasvaer, Amst. 1825. 8^o. 3^de druk.

Verhandeling over de algemeene gelaatkunde van den mensch, Amst. 1825. 8^o. 3^de druk.

De vaderlandsche historie in themata, Amst. 1825. 8^o. 7^de druk.

De Narrensteinsche Couranten, of verzameling van ernst en boert, nieuwe uitgave, Amst. 1829. 8^o.

Nagelaten verhandelingen en stukken van onderscheiden aard, Amst. 2^de druk, 1831. 8^o. m. pl.

Een Amsterdamsche zomer-morgenstond in de 18^de eeuw, dichterlijk beschreven, gevolgd door nog eenige onuitgegeven en verspreide dichtstukken, Amst. 1841. 8^o.

Behalve deze werken bestaan er van Fokke een aantal, meest uit het Hoogduitsch, vertaalde tooneelstukken, en verscheidene verhandelingen en stukken in verschillende tijdschriften geplaatst. Eene volledige verzameling van alle zijne werken

zag te Amsterdam van 1833 tot 1835 het licht, 12 deelen, in 8^o. met platen, portret en facsimilé.

Zie Algem. Konst- en Letterb., 1812. D. II. bl. 346, 1813, D. I. bl. 131, 146; de Jong, Naaml. van Boek. en Supplement; Brinkman, Naaml. van Boek.; Witsen Geysbeek, Woordenb. van Ned. Dicht., D. II. bl. 309-322; van Kampen, Geschied. der Ned. Letter. en Wet., D. II. bl. 657, 658; Collot d'Escury, Holl. roem. D. IV. St. I. bl. 92, 63, St. II. aant. bl. 649; Cat. van de Bibl. der Maatsch. van Ned. Letterk. te Leid. D. I. bl. 101, b. bl. 94, tweede vervolg, bl. 73; Muller. Cat. van Portrett. bl. 86, 87.